Roma e lashtë: Dallime mes rishikimesh

[redaktim i pashqyrtuar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
Lidhje të jashtme të shpëtuara: 12 Lidhje të jashtme të etiketuara si të vdekura: 0) #IABot (v2.0
Lidhje të jashtme të shpëtuara: 11 Lidhje të jashtme të etiketuara si të vdekura: 0) #IABot (v2.0
Rreshti 62:
[[Skeda:Roman Empire Map.png|thumb|left|300px|Perandoria Romake në zgjerimin e saj më të madh nën Trajanin në vitin 117.]]
 
Periudha ndërmjet viteve 193 dhe 235 u dominua nga dinastia Severane dhe pa disa sundues të pazotë, si Elagabalusi.<ref>Haywood, 1971. pages 589-592.</ref> Kjo dhe influenca në rritje e ushtrisë çoi në një periudhë të gjatë kolapsi të njohur si Kriza e Shekullit të Tretë.<ref>[http://history.boisestate.edu/westciv/empire/15.shtml Crisis of the Third Century (235-285)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/2007050311461120090402065312/http://history.boisestate.edu/westciv/empire/15.shtml |date=32 majprill 20072009 }} ''History of Western Civilization'', by E.L. Skip Knox, [[Boise State University]]. Retrieved 2007-3-20.</ref><ref>Haywood, 1971. pages 592-596.</ref> Kriza mori fund nga sundimi i Dioklecianit, që në vitin 293 e ndau Perandorinë në një gjysmë lindore dhe perëndimore të njohur si tetrarki e dy bashkë-perandorëve dhe dy kolegëve më të rinj.<ref>[http://www.roman-emperors.org/dioclet.htm Diocletian ( 284-305 AD)] by Ralph W. Mathisen. De Imperatoribus Romanis. Written 1997-3-17. Retrieved 2007-3-20.</ref> Bashkë-sunduesit e Perandorisë konkurruan dhe luftuan për supremaci për më shumë se gjysmë shekulli. Më 11 Maj 330, perandori Konstantin I me vendosmëri vendosi Bizantin si kryeqytetin e Perandorisë Romake dhe e riemërtoi Konstandinopojë.<ref>[http://www.roman-emperors.org/conniei.htm Constantine I (306 - 337 AD)] by Hans A. Pohlsander. De Imperatoribus Romanis. Written 2004-1-8. Retrieved 2007-3-20.</ref> Perandoria u nda në Perandorinë Romake të Perëndimit dhe Perandorinë Romake të Lindjes (më vonë e njohur si Perandoria Bizantine) në vitin 395.<ref>[http://www.roman-emperors.org/honorius.htm Honorius (395-423 AD)] by Ralph W. Mathisen. De Imperatoribus Romanis. Written 1999-6-2. Retrieved 2007-3-21.</ref>
 
Perandoria Romake ngacmohej vazhdimisht nga dyndjet e barbarëve dhe rënia graduale e Perandorisë Perëndimore vazhdoi me kalimin e shekujve.<ref>Duiker, 2001. page 155.</ref> Në shekullin e 4-të, migrimet në perëndim të Hunëve ishin shkaku që Vizigotët kërkuan strehim në kufijtë e Perandorisë Romake.<ref>[http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/firsteuro/invas.html The Germanic Invasions of Western Europe] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/2007052310324920130812103150/http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/firsteuro/invas.html |date=2312 majgusht 20072013 }} The University of Calgary. Written August 1996. Retrieved 2007-3-22.</ref> Në vitin 410, Vizigotët, nën sundimin e Alarikut të I, plaçkitën qytetin e Romës.<ref>Lapham, Lewis (1997). ''The End of the World.'' New York: Thomas Dunne Books. ISBN 0-312-25264-1. pages 47-50.</ref> Vandalët pushtuan provincat romake të Galisë, Hispanjës dhe Afrikës Veriore dhe në vitin 455 plaçkitën Romën.<ref>Duiker, 2001. page 157.</ref> Më 4 shtator 476 kryetari i gjermanikëve, Odoakri detyroi perandorin e fundit të perëndimit, Romulus Augustusin, të abdikonte.<ref>[http://www.roman-emperors.org/auggiero.htm Romulus Augustulus (475-476 AD)--Two Views] by Ralph W. Mathisen and Geoffrey S. Nathan. De Imperatoribus Romanis. Written 1997-8-26. Retrieved 2007-3-22.</ref> Pasi kishte zgjatur për afërsisht 1200 vjet, sundimi i Romës mbi Perëndimin i erdhi fundi.<ref>Durant, 1944. page 670.</ref>
 
Perandoria Lindore do pësonte një fat të ngjashëm, megjithëse jo kaq drastik. Justiniani mundi të ripushtojë Afrikën Veriore dhe Italinë, por zotërimet bizantine në perëndim u reduktuan në Italinë jugore dhe Sicilinë disa vjet pas vdekjes së Justinianit.<ref>Duiker, 2001. page 347.</ref> Në lindje, pjesërisht si rezultat i Murtajës së Justinianit, bizantinët u kërcënuan nga ngritja e Islamit, ndjekësit e të cilit pushtuan territoret e Sirisë dhe Egjiptit dhe së shpejti u bënë një kërcënim direkt për Konstandinopojën.<ref name="Hooker'sByzantinepage">[http://www.wsu.edu/~dee/MA/BYZ.HTM The Byzantine Empire] by Richard Hooker. Washington State University. Written 1999-6-6. Retrieved 2007-4-8.</ref><ref>Bray, R.S.: ''[http://books.google.com/books?id=djPWGnvBm08C&pg=PA26&dq=plague+of+justinian+decline&sig=ACfU3U3Y9OfbqWzKvC17ZwtT5opXY8RjeQ#PPP5,M1 Armies of Pestilence]'', James Clarke Company, 2004, page 26</ref> Prapë se prapë, bizantinët, mundën të ndalin ekspansionin islam në tokat e tyre gjatë fundit të shekullit të 8-të dhe gjatë fillimit të shekullit të 9-të rimorën tokat e pushtuara.<ref name=autogenerated3 /><ref>Duiker, 2001. page 349.</ref> Në vitin 1000 Perandoria Lindore ishte në kulmin e saj: Basili II ripushtoi Bullgarinë dhe Armeninë, kultura dhe tregtia lulëzonin.<ref>[http://www.roman-emperors.org/basilii.htm Basil II (CE 976-1025)] by Catherine Holmes. De Imperatoribus Romanis. Written 2003-4-1. Retrieved 2007-3-22.</ref> Gjithsesi, pak pas këtij zgjerimi, ai befas u ndal në vitin 1071 në Betejën e Manzikertit. Kjo e fundit e çoi perandorinë në një rënie dramatike. Disa shekuj grindjeje të brendshme dhe pushtimet e turqve I shtruan rrugën perandorit Aleksi I Komneni për t’i kërkuar ndihmë perëndimit më 1095.<ref name="Hooker'sByzantinepage"/> Perëndimi iu përgjigj me anë të Kryqëzatave përfundimisht duke rezultuar në Plaçkitjen e Konstandinopojës nga vetë pjesëmarrësit e Kryqëzatës së Katërt. Pushtimi i Konstandinopojës më 1204-ën do të shihte copëzimin e atyre pak tokave që i kishin mbetur perandorisë në gjendjet e mëvonshme, fitorja e fundit e të cilës ishte ajo e Nikesë.<ref>Gibbon, Edward. ''History of the Decline and Fall of the Roman Empire''. [https://web.archive.org/web/20080307071332/http://olldownload.libertyfund.org/Texts/Gibbon0105/DeclineAndFall/Vol11/PDFs/0214-11_Pt02_Chap61.pdf Chapter 61]. Retrieved 2007-4-11.</ref> Pas rimarrjes së Konstandinopojës nga forcat perandorake, perandoria nuk ishte gjë tjetër veçse pak më I madh se një shtet grek I përqendruar në brigjet e Egjeut. Perandorisë Lindore I erdhi fundi kur Mehmeti II pushtoi Konstandinopojën më 29 Maj 1453.<ref>[http://www.theottomans.org/english/family/mehmet2.asp Mehmet II] by Korkut Ozgen. Theottomans.org. Retrieved 2007-4-3.</ref>