Taksonomia: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Lludha (diskuto | kontribute) vNo edit summary |
I shtove materiet që jan në versionin anglisht edhe po sugjeroj se duhet te krijohet një faqe specifike për taksonomi të biologjisë se mendoj se ka mjaft material për me pas faqe të vete |
||
Rreshti 3:
Shumë taksonomí kanë një strukturë hierarkike, por kjo nuk përbën një domosdoshmëri. Taksonomia përdor njësi taksonomike, të njohura si '''taksa''' (njëjësi '''takson''').
== Aplikimet ==
Në një kuptim më të gjerë, taksonomia vlen edhe për skemat e marrëdhënieve, përveç hierarkive prind-fëmijë, siç janë strukturat e rrjetit. Taksonomitë më pas mund të përfshijnë fëmijë beqarë me shumë prindër, për shembull, "Makinë" mund të shfaqet me të dy prindërit "Automjet" dhe "Mekanizmat e çelikut"; për disa megjithatë, kjo thjesht do të thotë që 'makina' është pjesë e disa taksonomive të ndryshme. Një taksonomi thjesht mund të jetë një organizim i llojeve të gjërave në grupe, ose një listë alfabeti; sidoqoftë, termi fjalor është më i përshtatshëm. Në përdorimin aktual brenda menaxhimit të njohurive, taksonomitë konsiderohen më të ngushta se ontologjitë pasi ontologjitë aplikojnë një larmi më të madhe të llojeve të marrëdhënieve.
Matematikisht, një taksonomi hierarkike është një strukturë pemësh e klasifikimeve për një grup të caktuar objektesh. Isshtë quajtur edhe hierarki e përmbajtjes. Në krye të kësaj strukture është një klasifikim i vetëm, nyja rrënjësore, që vlen për të gjitha objektet. Nyjet nën këtë rrënjë janë klasifikime më specifike që vlejnë për nëndarjet e grupit të përgjithshëm të objekteve të klasifikuar. Progresi i arsyetimit vjen nga gjenerali në më specifik.
Në të kundërt, në kontekstin e terminologjisë juridike, është përdorur një taksonomi kontekstuale e hapur - një taksonomi që mban vetëm në lidhje me një kontekst specifik. Në skenarët e marrë nga domeni juridik, modelohet një llogari zyrtare e strukturës së hapur të kushteve juridike, e cila sugjeron nocione të ndryshme të "thelbit" dhe "penumbra" të kuptimeve të një koncepti. Progresi i arsyetimit rrjedh nga ai specifik tek më i përgjithshmi.
== Historia ==
Antropologët kanë vërejtur se taksonomitë në përgjithësi futen në sistemet kulturore dhe sociale lokale, dhe shërbejnë për funksione të ndryshme shoqërore. Ndoshta studimi më i njohur dhe me ndikim i taksonomive popullore është ''Format Themelore të jetës fetare'' të Émile Durkheim. Një trajtim më i fundit i taksonomive popullore (përfshirë rezultatet e disa dekadave të hulumtimit empirik) dhe diskutimi i lidhjes së tyre me taksonominë shkencore mund të gjenden në ''Themelet Kognitive të Historisë Natyrore'' të [[Scott Atran|Skott Atranit]]. Taksonomitë popullore të organizmave janë gjetur në një pjesë të madhe për të rënë dakord me klasifikimin shkencor, të paktën për speciet më të mëdha dhe më të dukshme, që do të thotë se nuk është rasti që taksonomitë popullore bazohen thjesht në karakteristikat utilitare.
Në shekullin e shtatëmbëdhjetë, matematikan dhe filozof gjerman [[Gotfried Leibniz|Gottfried Leibniz]], duke ndjekur punën e filozofit majori të shekullit të trembëdhjetë [[Ramon Llull]] në ''[[Ars generalis ultima]]'', një sistem për gjenerimin procedural të koncepteve duke ndërthurur një grup fiks idesh, kërkoi të zhvillonte një alfabet të mendimi njerëzor. Leibniz synonte që karakteristika e tij universale të ishte një "algjebër" e aftë për të shprehur tërë mendimin konceptual. Koncepti i krijimit të një "gjuhe universale" të tillë u ekzaminua shpesh në shekullin e 17-të, veçanërisht nga filozofi anglez [[John Wilkins]] në veprën e tij ''[[Një Ese drejt një Karakteri të Vërtetë dhe një Gjuhë Filozofike]]'' (1668), nga e cila skema e klasifikimit në Thesaurusin e ''[[Peter Mark Roget|Roget]]'' përfundimisht rrjedh.
== Përdorimi i taksonomive në disiplina të ndryshme ==
====== Taksonomitë në inxhinierinë e softuerëve ======
Vegas në të bëjë një rast imponues për të çuar përpara njohuritë në fushën e inxhinierisë softuerike përmes përdorimit të taksonomive. Në mënyrë të ngjashme, Ore siguron një metodologji sistematike për t'iu qasur ndërtimit të taksonomisë në temat që lidhen me inxhinierinë softuerike.
====== Taksonomitë e testimit të softuerëve ======
Disa taksonomi janë propozuar në hulumtimin e testimit të softuerëve për të klasifikuar teknikat, mjetet, konceptet dhe artifaktet. Më poshtë janë disa shembuj të taksonomive:
# Një taksonomi e teknikave të testimit të bazuara në model
# Një taksonomi e mjeteve të analizës së kodit statik
Engström në sugjerojnë dhe vlerësojnë përdorimin e një taksonomie për të bllokuar komunikimin midis studiuesve dhe praktikuesve të angazhuar në fushën e testimit të softuerëve. Ata gjithashtu kanë zhvilluar një mjet të bazuar në internet për të lehtësuar dhe inkurajuar përdorimin e taksonomisë. Mjeti dhe kodi i tij burimor janë në dispozicion për përdorim publik.
====== Taksonomitë në botimin e kërkimit ======
Duke përmendur mungesat e praktikave aktuale në renditjen e autorëve të punimeve në revistat e kërkimeve mjekësore, Drummond Rennie dhe bashkautorët e quajtur në një artikull të vitit 1997 në JAMA, Journal of the American Medical Association për :
''një ndryshim rrënjësor konceptual dhe sistematik, për të pasqyruar realitetet e autorësisë së shumëfishtë dhe për të mbështetur përgjegjësinë. Ne propozojmë hedhjen e nocionit të vjetër të autorit në favor të atij më të dobishëm dhe realist të kontribuesit.''
Që nga viti 2012, disa organe kryesore botuese akademike dhe shkencore kanë montuar Projektin CRediT për të zhvilluar një fjalor të kontrolluar të roleve kontribuese. [16] Njihet si CRediT (Taksimi i Roleve të Kontribuesve), ky është një shembull i një taksonomie të sheshtë, jo-hierarkike; megjithatë, ai përfshin një klasifikim opsional dhe të gjerë të shkallës së kontributit: plumb, i barabartë ose mbështetës. Amy Brand dhe bashkautorët përmbledhin rezultatin e tyre të synuar si:
''Identifikimi i kontributeve specifike për hulumtimin e publikuar do të çojë në kredi të përshtatshme, më pak mosmarrëveshje për autorët dhe më pak diskurrencë për bashkëpunim dhe shkëmbim të të dhënave dhe kodit.''
Nga mesi i vitit 2018, kjo taksonomi me sa duket kufizon qëllimin e saj në rezultatet e hulumtimit, konkretisht artikuj ditar; sidoqoftë, ajo është mjaft e pazakontë "shpresoj të ... mbështes identifikimin e vlerësuesve të bashkëmoshatarëve". (Si i tillë, ai ende nuk ka përcaktuar terma për role të tilla si redaktor ose autor i një kapitulli në një libër të rezultateve të kërkimit.) Versioni 1, i krijuar nga Grupi i parë i Punës në vjeshtën (veriore) të vitit 2014, identifikon 14 kontribues specifik role duke përdorur termat e mëposhtëm të përcaktuar:
* konceptualizimin
* metodologji
* program
* sanksionim
* Analiza formale
* hetim
* burime
* Kurimi i të dhënave
* Shkrimi - Draft origjinal
* Shkrimi - Rishikimi dhe Redaktimi
* vizualizimi
* mbikëqyrje
* Administrimi i projektit
* Blerja e fondeve
Pritja ka qenë e përzier, me disa botues dhe revista kryesore që planifikojnë të kenë zbatuar CRediT deri në fund të vitit 2018, ndërsa pothuajse aq shumë nuk binden për nevojën ose vlerën e përdorimit të tij. Psh
''Akademia Kombëtare e Shkencave ka krijuar një faqe në internet TACS (Transparenca e Kontribuesve të Autorit në Shkencë) për të renditur revistat që angazhohen për përcaktimin e standardeve të autorësisë, përcaktimin e përgjegjësive për autorët përkatës, që kërkojnë iD-të ORCID, dhe miratimin e taksonomisë CRediT.''
E njëjta faqe në internet ka një tabelë që rendit 21 revista (ose familje të revistave), nga të cilat:
* 5 kanë, ose deri në fund të vitit 2018 do të ketë, implementuar CRediT,
* 6 kërkojnë një deklaratë të kontributit të autorit dhe sugjerojnë përdorimin e CRediT,
* 8 mos përdorni CRediT, nga të cilat 3 japin arsye për të mos vepruar kështu, dhe
* 2 janë informues.
Taksonomia është një standard i hapur që përputhet me parimet e OpenStand, [18] dhe është botuar nën një licencë Creative Commons.
====== Taksonomia për ueb ======
Uebfaqet me një taksonomi ose hierarki të dizajnuar mirë kuptohen lehtësisht nga përdoruesit, për shkak të mundësisë së përdoruesve të krijojnë një model mendor të strukturës së sitit.
====== Udhëzime për shkrimin e taksonomisë për ueb ======
* Kategoritë reciproke ekskluzive mund të jenë të dobishme. Nëse kategoritë shfaqen disa vende, quhet kryqëzim ose polihierarkik. Hierarkia do të humbasë vlerën e saj nëse listimi kryq shfaqet shumë shpesh. Listimi i kryqëzuar shpesh shfaqet kur punoni me kategori të paqarta që përshtaten më shumë se një vend.
* Të kesh një ekuilibër midis gjerësisë dhe thellësisë në taksonomi është e dobishme. Shumë opsione (gjerësia), do të mbingarkojnë përdoruesit duke u dhënë atyre shumë zgjedhje. Në të njëjtën kohë, të kesh një strukturë tepër të ngushtë, me më shumë se dy ose tre nivele për të klikuar, do t'i bëjë përdoruesit të irrituar dhe të heqin dorë.
== Marrëdhëniet është-një dhe ka-një, dhe hiponimia ==
Dy nga llojet mbizotëruese të marrëdhënieve në sistemet e përfaqësimit të njohurive janë predikimi dhe kushtëzimi universalisht i kuantifikuar. Marrëdhëniet e parashikimit shprehin nocionin se një entitet individual është një shembull i një lloji të caktuar , ndërsa kushtorët e kuantizuar në mënyrë universale shprehin nocionin se një lloj është një nënntip i një lloji tjetër (për shembull, një qen është një gjitar, që do të thotë njësoj si të gjithë qenët janë gjitarë).
Taksonomitë shpesh përfaqësohen si është-një hierarki ku secili nivel është më specifik (në gjuhën matematikore "një nënbashkësi") niveli mbi të. Për shembull, një taksonomi themelore e biologjisë do të kishte koncepte të tilla si gjitari, i cili është një nëndegë e kafshëve, dhe qen dhe mace, të cilat janë nëndegë të gjitarëve. Ky lloj taksonomie quhet modeli is-model sepse objektet specifike konsiderohen shembuj të një koncepti.
Në gjuhësi, marrëdhëniet is-a quhen hiponimia. Fjalët që përshkruajnë kategoritë quhen hiperonime dhe fjalët që janë shembuj të kategorive janë hiponime. Në shembullin e thjeshtë të biologjisë qen është një hipernim dhe Fido është një nga hiponimet e tij. Një fjalë mund të jetë edhe një hiponim dhe një hipernim. Për shembull, qeni është një hiponim i gjitarëve dhe gjithashtu një hipernim i Fido.
==Shiko edhe ==
[[Lista e bimëve]]
[[Taksonomia (biologji)]]
| |||