Jul Çezari: Dallime mes rishikimesh
| [redaktim i pashqyrtuar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Historia |
|||
Rreshti 1:
{{Hulumtim vetjak}}
[[Skeda:GiulioCesare.jpg|thumb|591x591px|Busti i Gaius Iulius Caesar ne Glyptoteken e [[München|Munchen-it]].]]
[[Skeda:Cäsar.jpg|thumb]]
{{për përmirësim}}
'''Gaius Iulius Caesar''', i njohur shqip si '''Jul Çezari''' lindi më [[12 korrik]] [[100 p.e.s.]] në [[Roma|Romë]] dhe ka vdekur me [[15 mars]] te [[44 p.e.s.]]. - [[ushtarak]] dhe [[burre shteti]] i Perandorisë romake, u vra nga kundërshtarët e tij politikë.
Gai Jul Çezari ka luajtur një rol të rëndësishëm në transformimin e Republikës Romake, në Perandorinë Romake. Marshimi romak ne Britaninë e Madhe, prej ushtrisë së Jul Çezarit, e shtriu botën romake deri në oqeanin Atlantik. Ai konsiderohet si një prej gjenive ushtarak, më të mëdhenj të kohës dhe një prej liderëve me te fortë.
=== Jeta ===
Jul Çezari ka lindur në një prej familjeve më të vjetra aristokrate në Romë. Ai ka qenë një pjesëtar i partisë demokratike dhe popullore. Edhe pse ishte nip i [[Caius Marius|Caius Marius-it]], Çezari, martohet me Kornelian, vajzën e re të [[Lucius Cornelius|Lucius Cornelius-in]] Cinna, mbështetësit më të madh të Mariusit dhe armikut te Sullasit. Në vitin [[82 p.e.s.]], kur Çezari refuzoi të ndahej me Kornelian, ai u detyrua të largohej nga Roma.
Pas vdekjes së Sullasit, Çezari kthehet në Romë dhe nis karrierën e tij politike. Ai fiton popullaritet me partine e tij dhe oratori. Ne [[74 p.e.s.]], ai shkon në Azi, për të rikthyer ushtrinë Cappadociane. Pasi u kthye, ai nxiti reformimin e qeverisë dhe ndihmoi në përparimin e pozicionit politik të [[Pompei]]t. Çezari u bë oficer, në vitin [[70 p.e.s.]] dhe ishte përgjegjës për administrimin e qeverise dhe ushtrisë në Spanjën e largët, në [[69 p.e.s.]]. Ai ndihmoi Pompein të merrte drejtimin e luftës në Lindje. Jul Çezari u kthye në Rome në vitin [[68 p.e.s.]] dhe në mungesë të Pompeit, ai u bë koka e partisë popullore.
=== Martesa ===
Në vitin [[63 p.e.s.]], Jul Çezari u emërua "pontifex maximus" [kryeprift]. Reforma e tij e mëtejshme me Sosigenin, për kalendarin, ishte një nga kontributet e tij më të mëdha për historinë. Në vitin [[62 p.e.s.]], Clodius dhe e shoqja e dyte e Jul Çezarit, Pompeia, u përfshinë në një skandal, i cili përfshinte dhunimin e riteve sekrete te Bona Deas dhe si pasoje Çezari ndahet. Ai tha: "E shoqja e Çezarit, s’duhet të dyshojë për asgjë."
Meqenëse Jul Çezari ka shërbyer në Spanjë si administrator, ai kthehet në Romë me ambicie konsullate. Për të realizuar qëllimin e tij, në vitin [[60 p.e.s.]], Çezari krijon “Triumviratin” e Pare, e cila ishte aleanca e tre burrave, Julius Caesar, Pompeit, dhe Marcus Licinius Crassus. Pompei, ishte komandant i ushtrisë, kurse Marcus Licinius Crassus, ishte njeriu me i pasur në Romë. Kjo nuk ishte një triumvirate e mirëfilltë, sepse kjo aleance nuk u konfirmua zyrtarisht nga senati. Tre burrat ishin në gjendje të kontrollonin Romën dhe kjo aleance bëri të mundur që Çezari të ndiqte Luftën në Gali.
Në vitin [[59 p.e.s.]], Çezari martohet me Calpurnian. Po të njëjtin vit si konsull, ai miraton një ligj agrar, i cili siguronte tokë bujqësore për 20,000 qytetar dhe veteran të varfër. Ai gjithashtu siguroi mbështetjen e të pasurve, duke reduktuar taksat që ata paguanin për kontratat në Azi. Kjo e bëri atë, drejtues të një koalicioni ndërmjet popullit dhe plutokratëve.
=== Beteja ===
Në vitin [[55 p.e.s.]], Çezari kreu një eksplorim në Britani dhe mundi Britanikët, nën drejtimin e Cassivellaunusit. Çezari hasi në kundërshtarin e tij më të fortë në Gali, Vercingetorixin, të cilin ai e mundi në Alesia në [[52 p.e.s.]]. Me fundin e luftës, Çezari kishte arritur kontrollin e pjesës më të madhe te Galisë. Kjo arritje i siguroi atij, titullin komandanti më i madhe i kohërave, si dhe besnikërinë e legjioneve. Kujdesi i Çezarit ndaj ushtarëve, dëshira për të realizuar ai vetë sulme të vështira ushtarake, e ktheu atë në idhullin të ushtarëve, një element i rëndësishëm për karrierën e tij pasardhëse.
===Lufta Civile ===
Në vitin [[54 p.e.s.]], vdes e bija e Jul Çezarit, e shoqja e Pompeit, që prej pesë vjetëve. Ajo kishte qenë lidhja kryesore ndërmjet dy burrave. Gjate viteve kur Çezari ishte në Gali, Pompei kishte filluar të mësonte gjithnjë e me shume mbi partinë senatoriale. Arritjet ushtarake te Çezarit, fillojnë e rrisin xhelozin e Pompeit. Vdekja e Crassusit, në [[53 p.e.s.]], sjell fundin e Triumviratit të Parë, dhe vendosjen e Çezarit kundër të tjerëve.
Pasi përfundoi Triumvirati i Parë, senati mbështet Pompein, i cili u bë konsull individual më [[52 p.e.s.]]. Ndërkohë, Çezari ishte bërë një hero ushtarak, si dhe një lider i popullit. Senati druhej prej Çezarit, dhe donte që ai të hiqte dorë prej ushtrisë së tij. Ata e dinin që Çezari shpresonte të bëhej konsull, pasi periudha e tij në Gali, të përfundonte. Në dhjetor të [[50 p.e.s.]], Çezari i shkruan një letër senatit, në të cilën thoshte që ai do të hiqte dore nga ushtria e tij, në rast se Pompei hiqte dore nga posti që kishte. Senati e priti letrën me egërsi dhe i kërkoi Cezarit të hiqte menjëherë dore nga ushtria, përndryshe do të shpallej “armik i popullit”.
Dy oficerët besnikë të Çezarit, [[Mark Antoni]] dhe [[Quintus Cassius Longinus]], nuk e aprovuan ligjin dhe u përjashtuan nga senati. Ata udhëtuan drejt Cezarit, o cili mblodhi ushtrinë e tij, dhe kërkoi mbështetjen e tyre kundër senatit. Ushtria kërkoi te sulmonte dhe më [[12 janar]] të vitit [[49 p.e.s.]], Çezarime fjalën “Iacta alea est” [vdekja është larg] kaloi Rubicon-in, kufiri që ndante provincën e tij nga Italia. Lufta civile kishte filluar.
Marshimi i Çezari drejt Romës, ishte një progres triumfues. Senati u arratis për në Capua. Çezariu drejtua më pas për ne [[Brundisium]], ku rrethoi Pompein, përpara se ai të arratisej për në Greqi. Ai ju drejtua Spanjës, të cilën po e drejtonin oficeret e Pompeit dhe vendosi paqe në të. Pasi u kthye në Romë, Çezariu zgjodh konsull dhe më pas iu drejtua Greqisë, në kërkim të Pompeit.
Çezari mblodhi një ushtri të vogël në Brundisium dhe nisi lundrimin. Ushtria ishte aq e vogël, sa Bibulus, i cili po e priste në ngushticë, për ta penguar kalimin e tij në [[Epiri|Epir]], e lejoi pa problem. Çezari takon Pompein në [[Durrësi|Dyrrahketu]] zhvillohet [[Beteja e Dyrrahut]] , por u detyrua të tërhiqej, me Pompein qe e ndiqte pas shpine. Çezarie vendosi kampin në një vend mjaft strategjik, pranë Pharsalus-it. Pompei, i cili kishte një ushtri të madhe, e sulmoi Cezarin, por u mund dhe u detyrua të tërhiqej drejt [[Egjipti]]t, ku dhe u vra.
Çezari, i cili kishte ndjekur Pompein drejt Egjiptit, qëndroi atje edhe për pak kohë, duke jetuar me [[Kleopatra|Kleopatrën]]. E mbështeti atë kundër të vëllait dhe të shoqit, Ptolemeut XII, dhe bëri të mundur që Kleopatra të vendosej fuqishëm ne fron. Prej Egjiptit ai shkoi në [[Siria|Siri]] dhe Pontus, ku në vitin [[47 p.e.s.]], ai mundi Pharnacin II, në një mënyrë aq të lehtë, sa e pasqyroi me fjalët: '''Veni, vidi, vici''' [Erdha, Pashë, Pushtova]. Po të njëjtin vit, ai u nis drejt [[Afrika|Afrikës (Libisë)]], ku ndodheshin mbështetësit e Pompeit, për ti dhënë fund revoles së nisur nga Kato .
=== Kthimi në Romë ===
Çezari u kthye në Romë, me katër triumfe të mëdha dhe i fali të gjithë armiqtë e tij. Ai nisi të reformonte kushtet e jetesës, duke përmirësuar ligjet agrare si dhe konditat shtëpiake. Jul Çezari, gjithashtu bashkoi planet e ndërlikuara, për të konsoliduar mbretërinë dhe vendosjen e sigurisë. Në dimrin e [[46 p.e.s.|46]] - [[45 p.e.s.]], Çezariishte në Spanjë, ku zhduki partine e fundit senatoriale të Gaeus Pompeusit, të birit te Pompeit.
Jul Çezari kthehet ne Romë në shtator të [[45 p.e.s.]], dhe u emërua në postin e drejtuesit të konsujve, për të pestën here. Po të njëjtin vit, ai u bë diktator i përjetshëm dhe vendosi të merrte një fushatë kundër Parthias, rreziku i vetëm për kufijtë e Romës. Fuqia e tij diktatoriale, kishte ngjallur pa pëlqyeshmëri dhe ishte kritikuar rëndë nga armiqtë e tij.
Kundrejt Çezarit u realizua një komplot, prej vetë miqve dhe mbrojtësve te tij. Këtu mund të përmendim Cimber, Casca, Cassius, dhe Marcus Junius Brutus. Më [[15 mars]] të vitit [[44 p.e.s.]], ai u godit me thikë, për vdekje, në dhomën e senatit. Në testament, Çezariia linte gjithçka nipit të tij 18 vjeçar, Octavianit më vonë i njohur si August.
Çezari ka qene gjithmonë një prej figurave më kontradiktore historike. Ndjekësit e tij kishin parë tek Cezari, mbrojtësin e te drejtave të njeriut, kundrejt një oligarkie. Armiqtë e tij e kishin parë Cezarin, si një demagog ambicioz, i cili e fitoi me force rrugën e tij drejt fuqisë diktatoriale dhe shkatërroi republikën. Ai ishte i shkëlqyer në luftë, oratori dhe si drejtues shteti.
[[Skeda:Caesar-Altes-Museum-Berlin.jpg|thumb|533x533px]]
=== Letrat dhe Historia ===
Pos veprimtarisë së tij si ushtarak Çezari u shqua edhe për veprimtarin letrare e historike. Më veprat e tij letrare ai hynë ndër shkrimtarët më të mirë të kohës së vetë. Nga Çezari deri më tani dihet se janë ruajtur dy vepra të plota me përmbajtje historike, komente (ditar) dhe që në fakt nuk janë asgjë më shumë se kujtime apo broshura politike të pregatitura në stilin e raporteve ushtarake.
Si shkrimtar Çezari shquhet për stilin që mund të quhej shembullor për thjeshtësinë e qartësinë e gjuhës. Kështu në veprat e tij si: "De bello civilile" (Mbi luftën civile) dhe atë kushtuar luftës gale "De bello Gallico" ai përshkruan ngjarjet ushtarake kundër Pompeut me plot gjallëri edhe pse nuk mund të thuhet se është i paanshëm.
Çezari në veprat e tij përshkruan tërthorazi pjesë të [[Iliri]]së në të cilën ishin zhvilluar edhe disa ngjarje. Mirëpo ai nuk hynë më thellë në përshkrimet e tija. Në veprat e tij vërejmë përshkrime gjeografike të Ilirisë.
== Tituj të veprave ==
: [[Literaturë]]
* "[[De bello Gallico]]"
* "[[De bello civile]]"
== Burim i të dhënave ==
* Ilirët dhe Iliria te autorët antikë ISBN 99927-1-639-8
{{AutorAntik}}
[[Kategoria:Biografi]]
[[Kategoria:Hyjni romake]]
[[Kategoria:Politikanë]]
[[Kategoria:Shkrimtarë romakë]]
[[Kategoria:Ushtarakë romakë]]
| |||