|
''Deinstitucionalizimi i martesës i'' referohet dobësimit të normave shoqërore dhe juridike që rregullojnë sjelljen e njerëzve në lidhje me martesën. <ref>{{Cite journal|last=Cherlin|first=Andrew J.|date=|year=2004|title=The Deinstitutionalization of American Marriage|url=|journal=Journal of Marriage and Family|language=en|volume=66|issue=4|pages=848–861|doi=10.1111/j.0022-2445.2004.00058.x|jstor=3600162|via=}}</ref> Rritja e bashkëjetesës është pjesë e ndryshimeve të tjera të mëdha sociale siç janë: shkalla më e lartë e divorcit, mosha më e vjetër në martesën e parë dhe lindja e fëmijëve dhe më shumë lindje jashtë martese. Faktorë të tillë si sekularizimi, rritja e pjesëmarrjes së grave në forcën punëtore, ndryshimi në kuptimin e martesës, ulja e rrezikut, individualizmi dhe ndryshimi i pikëpamjeve mbi seksualitetin janë cituar se kontribuojnë në këto ndryshime shoqërore. <ref>{{Cito web|url=http://epc2008.princeton.edu/papers/80065|title=Currently cohabiting: relationship expectations and outcomes in the British Household Panel Survey (BHPS)|accessdate=11 February 2019|language=en}}</ref>
'''Bashkëjetesa''' është një marrëveshje ku dy persona nuk janë të [[Martesa|martuar]] por jetojnë së bashku. Ata shpesh janë të përfshirë në një [[ Romance (dashuri)|marrëdhënie romantike]] ose [[ Seksualiteti njerëzor|seksuale]] [[ Marrëdhënie intime|intime]] mbi baza afatgjata ose të përhershme.
Marrëveshje të tilla janë bërë gjithnjë e më të zakonshme në [[ Bota perendimore|vendet perëndimore]] që nga fundi i [[Shekulli XX|shekullit të 20-të]], duke u udhëhequr nga ndryshimi i pikëpamjeve sociale, veçanërisht në lidhje me martesën, rolet gjinore dhe fenë.
Më gjerësisht, termi ''bashkëjetesë'' mund të nënkuptojë çdo numër njerëzish që jetojnë së bashku. Të “bashkëjetosh”, në një kuptim të gjerë, do të thotë të “bashkëjetosh”. <ref name="oxford">{{Cito web|url=http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/cohabit?q=cohabitation#cohabit__19|title=Definition of cohabit|website=oxforddictionaries.com|language=en}}</ref> Origjina e termit vjen nga mesi i shekullit të 16-të, nga ''cohabitare'' latine, nga bashkë- 'së bashku "+ habitat' banojnë '. <ref name="oxford" />
== Ndryshimet shoqërore që çojnë në rritje ==
Sot, bashkëjetesa është një model i zakonshëm midis njerëzve në botën perëndimore.
Në Evropë, vendet [[Skandinavia|skandinave]] kanë qenë të parat që filluan këtë prirje udhëheqëse, megjithëse shumë vende kanë ndjekur që nga ajo kohë. <ref>{{Cito web|url=http://paa2011.princeton.edu/papers/110852|title=The realization of marriage plans among cohabiting couples in Scandinavia|website=[[Princeton University]]|accessdate=11 February 2019|language=en}}</ref> Evropa Mesdhetare ka qenë tradicionalisht shumë konservatore, me fenë duke luajtur një rol të fortë. Deri në mesin e viteve 1990, niveli i bashkëjetesës mbeti i ulët në këtë rajon, por që atëherë janë rritur. <ref>{{Cito web|url=https://www.academia.edu/5467158|title=Cohabitation in Spain: No longer a marginal path to family formation|last=Teresa Castro Martin|accessdate=22 August 2015|language=en}}</ref>
Gjatë dekadave të kaluara, në vendet perëndimore, ka pasur një rritje në çiftet e pamartuara që bashkëjetojnë. Historikisht, shumë vende perëndimore janë ndikuar nga [[ Feja dhe seksualiteti|doktrinat e krishtera mbi seksin]], që kundërshtojnë bashkëjetesën e pamartuar. Ndërsa normat sociale kanë ndryshuar, besimet e tilla janë bërë më pak të gjera nga popullata dhe disa emërtime të krishtera sot e shohin bashkëjetimin si pararendës të [[Martesa në Kishën Orthodhokse|martesës]] . <ref name="Taylor2005">{{Cite book|last=Taylor|first=Ina|title=Religion and Life with Christianity|year=2005|publisher=[[Heinemann (publisher)|Heinemann]]|isbn=9780435302283|page=45|quote=Some Protestant groups, although preferring sex to exist exclusively in a married relationship, understand times have changed. These Christians are prepared to accept cohabitation if it is a prelude to marriage.|location=|pages=|language=en}}</ref> [[Papa Françesku]] ka martuar me një çift bashkëjetues i cili kishte fëmijë, <ref>{{Cito web|url=http://www.abc.net.au/news/2014-09-15/pope-francis-marries-20-couples-in-first-mass-papal-ceremony/5743838|title=Pope Francis breaks taboo by marrying cohabiting couples, conducts mass wedding ceremony|website=ABC News|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=15 September 2014|language=en}}</ref> ndërsa ish- [[ Kryepeshkopi i Canterbury|Kryepeshkopi i Canterbury]] [[Rowan Williams]] <ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk/2296151.stm|title=The no-sex 'myth'|last=|first=|date=3 October 2002|work=[[BBC News]]|access-date=11 February 2019|publisher=[[BBC]]|agency=[[Broadcasting House]]|issue=1|location=[[London|London, United Kingdom]]|language=en|quote=An absolute declaration that every sexual partnership must conform to the pattern of commitment or else have the nature of sin and nothing else is unreal and silly.}}</ref> dhe Arqipeshkvi i Jorkut [[ John Sentamu|John Sentamu]] kanë shprehur tolerancën e bashkëjetesës. <ref>{{Cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/royal-wedding/8481736/Royal-wedding-Archbishop-backs-William-and-Kates-decision-to-live-together-before-marriage.html|title=Royal wedding: Archbishop backs William and Kate's decision to live together before marriage|last=Ross|first=Tim|date=29 April 2011|work=The Telegraph|access-date=3 August 2013|last2=Wynne-Jones|first2=Jonathan|location=London|language=en|last3=Rayner|first3=Gordon}}</ref>
Në dekadat e fundit, shkalla e lartë e pjesëmarrjes së grave në fuqinë punëtore, dhe disponueshmëria e përhapur e [[ Kontracepsioni i kthyeshëm i kthyeshëm me veprim të gjatë|kontraceptivëve të kthyeshëm të]] efektshëm me efekt të [[ Kontracepsioni i kthyeshëm i kthyeshëm me veprim të gjatë|gjatë]] <ref>{{Cite journal|last=Megan M. Sweeney|first=|last2=Teresa Castro-Martin|last3=Melinda Mills|author-link3=Melinda Mills|date=|year=2015|title=The reproductive context of cohabitation in comparative perspective: Contraceptive use in the United States, Spain, and France|url=http://www.demographic-research.org/volumes/vol32/5/32-5.pdf|journal=Demographic Research|language=en|volume=32|pages=147–182|doi=10.4054/DemRes.2015.32.5|via=}}</ref> ka çuar që gratë të bëjnë zgjedhje individuale për riprodhimin e tyre me ulje të besimit nga partnerët meshkuj për stabilitetin financiar. Të gjitha këto ndryshime favorizuan alternativat e rregullimit të jetës në martesë. <ref>{{Cito web|url=http://demogr.mpg.de/publications%5Cfiles%5C3367_1248875633_1_Full%20Text.pdf|title=Non-Marital Cohabitation in Italy|last=Christin Löffler|date=31 March 2009|language=en}}</ref>
Në Evropën Qendrore dhe Lindore, gjatë fundit të viteve 1980 dhe fillimit të viteve 1990, pati ndryshime të mëdha politike, siç është rënia e qeverive komuniste. Këto shoqëri hynë në një epokë të re të rritjes së lirisë shoqërore, rregullave më pak të ngurtë dhe qeverive më pak autoritare. Ata ndërvepruan me Evropën Perëndimore dhe disa u bënë anëtare të Bashkimit Evropian. Si rezultat, modelet e jetës familjare kanë filluar të ndryshojnë: shkalla e martesës ka rënë, dhe martesa u shty në një moshë të mëvonshme. Bashkëjetesa dhe lindjet e nënave të pamartuara u rritën, dhe në disa vende rritja ishte shumë e shpejtë. <ref>{{Cite journal|vauthors=Thornton A, Philipov D|year=2009|title=Sweeping Changes in Marriage, Cohabitation, and Childbearing in Central and Eastern Europe: New Insights from the Developmental Idealism Framework|journal=European Journal of Population|volume=25|issue=2|pages=123–156|doi=10.1007/s10680-009-9181-2|pmc=2690230|pmid=19498956}}</ref>
|
