Nikollë Gazulli: Dallime mes rishikimesh

[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
Lidhje të jashtme të shpëtuara: 1 Lidhje të jashtme të etiketuara si të vdekura: 0) #IABot (v2.0
No edit summary
Rreshti 15:
{{Leter Tabela Fund}}
 
:"''Themeluesi i toponomastikës shqiptare''".
─ [[Aleksandër Xhuvani]]
 
'''Nikollë Gàzulli''' ([[Dajç (Lezhë)|Dajç]], [[15 qershor]] [[1895]] - [[Vrith (Malësi e Madhe)|Vrith]], [[23 Mars|23 mars]] [[1946]]) ka qenë prift famullitar, leksikograf me merak për albanologjinë dhe etnografinë, autori i fjalorit të parë onomastik të shqipes dhe bashkëthemelues i leksikografisë dialektore së bashku me [[Pano Tase|Pano Tasen]], si dhe kleriku i fundit që botoi në fushën e leksikografisë, brenda kufijve të Shqipërisë.<ref>{{Cite journal|last=Pepa|first=Simon|date=1999|title=Kontributi i Klerit Katolik në Leksikografinë Shqiptare|url=http://www.kulturserver-hamburg.de/home/shkodra/simpoziumi/simpoziumi_sek6_art07.html|journal=|language=sq|volume=|pages=|via=}}</ref> Gjuhëtari [[Aleksandër Xhuvani]] e ka cilësuar "''Themeluesi i toponomastikës shqiptare''", ndërsa Atë [[Zef Pllumi]] ndër kujtimet e veta e përshkruan "''... mâ i dijtshmi që ka pasë ndonjiherë Biblioteka Françeskane.''" Pavarësisht kontributit, emri i tij nuk u lakua ndonjëherë në [[Albanologjia|studimet albanologjike]] gjatë viteve të diktaturës.<ref name=":0">{{Cite journal|last=Topalli|first=Kolec|date=2010|title=Persekutimi komunist në shkencat albanologjike|url=http://www.albanianhistory.net/2010_Topalli/index.html|journal=[[Hylli i Dritës]]|language=en|volume=1|pages=8-17|via=}}</ref>
:"''... mâ i dijtshmi që ka pasë ndonjiherë Biblioteka Françeskane.''"
─ Át [[Zef Pllumi]] O.F.M.
 
== Biografia ==
'''Nikollë Gàzulli''' lindi në [[Dajç (Lezhë)|Dajç]] të Zadrimës, më [[15 qershor]] 1895, u vra nga forcat ndjekëse të regjimit komunist (ose nga strehuesi i tij, Nikollë Prekushi) në Vrith të [[Malësia e Madhe|Malcís së Madhe]]. Intelektual, studiues e specialist në [[Albanologjia|albanologji]], si etnograf, historian, leksikograf e gjuhëtar.
 
U lind në Dajç të [[Zadrima|Zadrimës]], dioqeza e Sapës, i biri i Hiluk Gjonit dhe i Tones së Jak Gjinit, bijë nga Gramshi. Ishte i dyti djalë i kësaj shtëpie, pas [[Gjon Gàzulli|Gjonit]].<ref>{{Cite book|title=Zadrima dhe bijtë e ndritur të saj|last=Pepa|first=Simon|publisher=Camaj-Pipa|year=2003|isbn=9992756357|location=Shkodër|pages=95|ref=harvnb|language=sq}}</ref> Mësimet e para i mori në shkollën e fshatit që e kishte hapur më 1902 [[Ndre Mjeda]], ku jepte mësim shkodrani Kolë Zezaj. Të mesmen e vazhdoi në [[Shkodra|Shkodër]] në Seminarin Papnor e të lartën në Insbruk të [[Austria|Austrisë]]. I mbrujtur me një kulturë të gjërë, zotëronte gjermanishten, italishten, latinishten dhe sllavishten;<ref>{{Harvnb|Pepa|2003|p=99.}}</ref> kishte njohurí dhe në frëngjisht e turqisht.
== Jeta ==
 
Pas dështimit të kryengritjes së Dukagjinit më 1926 vëllai i tij u dënua me vdekje, ndërsa Nikolla u burgos në vitet 1924-1930 në burgun e [[Gjirokastra|Gjirokastrës]].<ref name=":1">{{Harvnb|Pepa|2003|p=107.}}</ref> U lirua më pas në sajë të ndërhyrjes së [[Gjergj Fishta|Fishtës]], [[Norbert Jokl|Jokl]]it e [[Asdreni]]t.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> Për shumë vite kreu shërbimet baritore në famullinë e [[Shkreli|Shkrelit]] të trevës së [[Rrethi i Malësisë së Madhe|Malësisë së Madhe]].<ref name=":2">{{Cite book|title=Fjalor Enciklopedik i Viktimave te Terrorit Komunist, D-G|last=|first=|publisher=ISKK|year=2013|isbn=978-9928-168-01-6|location=Tiranë|pages=332-333|url=http://www.iskk.gov.al/wp-content/uploads/2017/03/fjalori-enciklopedik-i-ri-D-G-1.pdf|language=sq|editor-last=Tufa|editor-first=Agron|editor-link=Agron Tufa}}</ref> Shërbeu po ashtu në [[Bogë]], [[Zagorë]], [[Kastrat]] e [[Kopliku|Koplik]], etj.<ref>{{Harvnb|Pepa|2003|p=100.}}</ref>
Mësimet e para i mori në shkollën e fshatit që e hapi mësuesi shkodran, Kolë Zezaj. Të mesmen e vazhdoi në [[Shkodra|Shkodër]] në Seminarin Papnor e të lartën në [[Austria|Austri]]. I mbrujtur me një kulturë të gjërë, zotëronte gjermanishten, italishten, latinishten dhe sllavishten; kishte njohurí dhe në frëngjisht e turqisht.
 
Marsin e 1946 mendohet u vra nga forcat e ndjekjes së regjimit komunist,<ref name=":2" /> pasi ishte gjetur dhe rrethuar në një shpellë të Shkrelit ku ishte fshehur,<ref name=":0" /> i kërkuar siç ishte si agjent i SIM-it.<ref name=":1" /> Sipas P. Zef Pllumit u vra nga strehuesi i tij, Nikollë Prekushi.<ref>{{Cite journal|last=Shkreli|first=Artan|date=2006|title=Martiri i Shkrelit: famullitari albanolog, dom Nikoll Gazulli|url=https://www.fmimages.net/dom-gazulli-famullitari-martir-i-shkrelit-si-u-tradhetua-ndersa-u-fshihej-komunisteve/|journal=Shqip|language=sq|volume=|issue=250|pages=22-23|via=}}</ref>
Biblioteka françeskane ishte ndalesa kryesore e Gazullit në Shkodër, si kur shërbente në famullinë e Rrjollit, ashtu edhe kur mbulonte famullinë e Shkrelit (pas 1940-ës). Ndonëse bashkëpunonte me [[Ndre Mjeda|Mjedjen]] e [[Gjergj Fishta|Fishtën]], n‘atë bibliotekë gjendej kryesisht në shoqërinë e Atë [[Benedikt Dema|Benedikt Demës]]. Punimet e tij të vlerësuara maksimalisht nga Norbert Jokli (të cilit mbledhjet që i dërgonte me postë Gazulli i shërbenin për të hartuar Fjalorin Etimologjik të shqipes), u kërkuan edhe nga drejtuesit e gjerdanit "Visarët e Kombit".
 
== JetaVepra ==
Për shumë vite, punoi në zonën e Malësisë së Madhe (në famullinë e Shkrelit). Duke gjurmuar në fshatrat e kësaj famullie e gjetkë, si: [[Kelmendi|Kelmend]], [[Hoti|Hot]], [[Puka|Pukë]], [[Dajç (Shkodër)|Dajç]] i Bregut të Bunës, [[Ulqini|Ulqin]] etj., mblodhi dhe analizoi me seriozitet shkencor për vite me radhë me mijëra fjalë të rralla, shprehje frazeologjike, materiale onomastike (si: emra vendesh, lumenjsh, fisesh etj.), gojëdhëna, fakte historike, [[Mitologjia|mitologjike]] etj., të cilat i përmblodhi në dy veprat e tij madhore "'''''Fjalorth i ri'''''" (''fjalë të rralla të përdoruna në Veri të Shqipnisë''), Tiranë, 1941, përfshirë në vargun "Visaret e kombit", XI, (524 faqe me 4819 fjalë), dhe "'''''Fjalori Onomastik'''''", botuar pjesë-pjesë në revistën "[[Hylli i Dritës]]" nga nr. 2, fruer 1939, vjeti XV, f. 120-129 e gjer në nr. 9-12, 1943, f. 391-406 (shkronjat A-K), gjithsej 21 numra të revistës, në 173 faqe, (i papërfunduar).
 
"Fjalorthi i ri" i Gazullit, së bashku me "Fjalorthin e ri, fjalë të rralla të përdoruna në Jug të Shqipnís", Tiranë, 1941, ("Visaret e Kombit", vëllim XII) të [[Pano Tase]]s, janë të parët fjalorë krahinorë tek ne, ndërsa "Fjalori onomastik" i D. NikollitGazullit, si i pari i kësaj natyre në shqipen, tregon se ai është themeluesi edhe i kësaj dege leksikografike.
Konsiderohej një fenomen nga e gjithë elita kulturore shqiptare aq sa punimet e tij priteshin me padurim nga organet më në zë të kohës, qoftë në Republikën e re shqiptare, qoftë dhe në periodiket e monarkisë.
 
Jokli e Gazulli letërkëmbimin e kishin të pasur. Jokli priste me deshirë fjalët që i dërgonte Ati, por edhe ky shpesh herë ndiqte etimologjinë e fjalës, duke kërkuar mendimet e Joklit. Siç ngjet për ''shkarthdhi, pershkardhë'', etj. E Jokli përgjigjet, si psh. tek fjala e fundit se ajo perdoret si ''me ba rob'' "In die Sklaverei fuhren". Po në të njajten anë Nikolla i gjegjet për ''Gomsiqe, Bardhanjol, kashnjet''. Bie në sy përkushtimi i Gàzullit t'i dërgonte fjalët e rralla, që do vlenin për punën e albanologut. Në letrën e datës 14 dhjetor 1930 pasi thekson se është vënë të mbledhë fjalë të rralla që s'ishin shkruar më parë, Gazulli i lutet Joklit që t'i dërgonte ndonjë të përkohshme, libër apo fjalor, që do t'i vlente për të gjetë domethënjen e fjalës në gjuhë tjera.<ref>{{Cite journal|last=Kotrri|first=Petrit|date=1998|title=Rreth letërkëmbimit të N. Joklit me gjuhëtarë e studiues shkodranë|url=|journal=Shkodra në shekuj|language=sq|volume=2|pages=17-19|via=}}</ref>
Pas dështimit të Revoltës së Dukagjinit më 1926 vëllai i tij u dënua me vdekje, ndërsa Nikolla u burgos në vitet 1924-1930 në burgun e [[Gjirokastra|Gjirokastrës]]. Me ndërhyrjen e Fishtës, [[Norbert Jokl]]it, [[Asdreni]]t.
 
Skrupoloziteti i Gazullit me shaka vihej në lojë edhe nga eruditi [[Karl Gurakuqi]], Inspektor i Lartë i Arsimit dhe promovues i Gazullit, i cili i hoqi Fjalorit disa fjalë të karakterit erotik të konsideruara si ofensive për kohën. Bëhej fjalë për një punë titanike, e cila nuk kishteNisi bënte vetëm me mbledhjen, por edhe me analizën e thellë deri në errësirë të shekujve të etimonit të fjalëve vërtet të rralla. Nga erudicioni i tij, Nikoll Gazulli, i dhënë veçanërisht pas folklorit dhe historisë arrin në përfundimin se Iliria ka një histori fetare paralele me atë të Italisë, me martirë, me ipeshkvi e me Etën të vet, dhe thotë se "''ndë Shkodër t‘anë kemi një Rromë të dytë në Ballkan. Këtu fillimi i Krishtnimit nis me kohna apostolike e vazhdon me nji Seli Ipeshkvnore që ka nji vijim të pakëputun deri në kohët e vona''". Kjo dije po materializohej aty në heshtinë e luginës së Prronit Thatë në Shkrel, ku Gazulli po hartonte një tjetër vepër madhore: "Fjalorin Onomastik", të shkruar nën pseudonimin "Gelasius". Puna e tij u citua nga pak kush në kohë të regjimit komunist, ndër të paktit qenë [[Eqrem Çabej|Çabej]] dhe [[Aleksandër Xhuvani]] në dy veprat e tyre: "Parashtesat e gjuhes shqipe" (1956) dhe "Prapashtesat e gjuhes shqipe" (1962), permendin se janë mbështetur gjerësisht në renditjen e pasqyrëzave gramatikore të këtij Fjalori.
Jokli e Gazulli letërkëmbimin e kishin të pasur. Jokli priste me deshirë fjalët që i dërgonte Ati, por edhe ky shpesh herë ndiqte etimologjinë e fjalës, duke kërkuar mendimet e Joklit. Siç ngjet për ''shkarthdhi, pershkardhë'', etj. E Jokli përgjigjet, si psh. tek fjala e fundit se ajo perdoret si ''me ba rob'' "In die Sklaverei fuhren". Po në të njajten anë Nikolla i gjegjet për ''Gomsiqe, Bardhanjol, kashnjet''. Bie në sy përkushtimi i Gàzullit t'i dërgonte fjalët e rralla, që do vlenin për punën e albanologut. Në letrën e datës 14 dhjetor 1930 pasi thekson se është vënë të mbledhë fjalë të rralla që s'ishin shkruar më parë, Gazulli i lutet Joklit që t'i dërgonte ndonjë të përkohshme, libër apo fjalor, që do t'i vlente për të gjetë domethënjen e fjalës në gjuhë tjera.
 
Po ashtu hartuesit e [[Fjalor i gjuhës shqipe i vitit 1954|Fjalorit të Gjuhes Shqipe 1954]]; [[Kostaq Cipo|Cipo]], Çabej, [[Mahir Domi|Domi]], [[Anton Krajni|Krajni]] dhe [[Osman Myderrizi|Myderrizi]] deklarojnë se, pos tjerash, janë mbështetur edhe në lëndën e Fjalorit të Gazullit.<ref>{{Cite journal|last=Shamku-Shkreli|first=Ledi|date=2005|title="Fjalorthi" i Gàzullit për arbnorët e plogshtë|url=http://www.proletari.com/forumi/viewtopic.php?p=8780|journal=Korrieri|language=sq|volume=|issue=295|pages=29|via=}}</ref>
Skrupoloziteti i Gazullit me shaka vihej në lojë edhe nga eruditi [[Karl Gurakuqi]], Inspektor i Lartë i Arsimit dhe promovues i Gazullit, i cili i hoqi Fjalorit disa fjalë të karakterit erotik të konsideruara si ofensive për kohën. Bëhej fjalë për një punë titanike, e cila nuk kishte të bënte vetëm me mbledhjen, por edhe me analizën e thellë deri në errësirë të shekujve të etimonit të fjalëve vërtet të rralla. Nga erudicioni i tij, Nikoll Gazulli, i dhënë veçanërisht pas folklorit dhe historisë arrin në përfundimin se Iliria ka një histori fetare paralele me atë të Italisë, me martirë, me ipeshkvi e me Etën të vet, dhe thotë se "''ndë Shkodër t‘anë kemi një Rromë të dytë në Ballkan. Këtu fillimi i Krishtnimit nis me kohna apostolike e vazhdon me nji Seli Ipeshkvnore që ka nji vijim të pakëputun deri në kohët e vona''". Kjo dije po materializohej aty në heshtinë e luginës së Prronit Thatë në Shkrel, ku Gazulli po hartonte një tjetër vepër madhore: "Fjalorin Onomastik", të shkruar nën pseudonimin "Gelasius". Puna e tij u citua nga pak kush në kohë të regjimit komunist, ndër të paktit qenë [[Eqrem Çabej]] dhe [[Aleksandër Xhuvani]] në dy veprat e tyre: "Parashtesat e gjuhes shqipe" (1956) dhe "Prapashtesat e gjuhes shqipe" (1962), permendin se janë mbështetur gjerësisht në renditjen e pasqyrëzave gramatikore të këtij Fjalori.
 
Po ashtu hartuesit e [[Fjalor i gjuhës shqipe i vitit 1954|Fjalorit të Gjuhes Shqipe 1954]]; [[Kostaq Cipo|Cipo]], Çabej, [[Mahir Domi|Domi]], [[Anton Krajni|Krajni]] dhe [[Osman Myderrizi|Myderrizi]] deklarojnë se, pos tjerash, janë mbështetur edhe në lëndën e Fjalorit të Gazullit.
 
== Vepra ==
Line 46 ⟶ 41:
* "''Fjalori Onomastik''", botuar pjesë-pjesë në revistën "[[Hylli i Dritës]]" nga nr. 2, fruer 1939, vjeti XV, f. 120-129 e gjer në nr. 9-12, 1943, f. 391-406 (shkronjat A-K), gjithsej 21 numra të revistës, në 173 faqe, (i papërfunduar).
 
== BurimetReferimet ==
{{reflist|2}}
 
* Simon Pepa: Krishterimi ndër Shqiptarë - Simpozium Ndërkombëtar - Tiranë, 16-19 nëntor 1999 ─ Seksioni i Gjuhës, Letërsisë dhe Kulturës. Nga [https://web.archive.org/web/20120315062433/http://www.kulturserver-hamburg.de/]
* Artan Shkreli: Dom Nikollë Gazulli - Famullitari Martir i Shkrelit
* Dr. Petrit Kotrri: Rreth letërkëmbimit të N.Joklit me gjuhëtarë e studiues shkodranë, "Shkodra në shekuj" v.II, fq. 17-19, Shkodër 1998.
* [[Kolec Topalli]]: Persekutimi komunist në shkencat albanologjike, publikuar tek "Hylli i Dritës", Shkodra, 1 (2010), ff. 8-17.
* "Fjalorthi" i Gàzullit për arbnorët e plogshtë, E. Shamku-Shkreli intervistuar nga Anisa Ymeri , e premte 25 nëntor 2005.
* Át Zef Pllumi: [[Rrno vetëm për me tregue]], "55".
 
 
[[Kategoria:Lindje 1895]]
Line 64 ⟶ 52:
[[Kategoria:Njerëz nga Zadrima]]
[[Kategoria:Viktima të regjimit komunist në Shqipëri]]
[[Kategoria:Njerëz nga Vilajeti i Shkodrës]]