Fan Noli: Dallime mes rishikimesh

{{Kutia Politikan

| Figura = Fan S. Noli.jpg

| Madhësia e Figurës = 250px

| Emblema_përshkrim =

|Paraardhësi=[[Iljaz bej Vrioni]]|Pasardhësi=[[Ahmet Zogu]]}}

 

Lindi më 6 janar 1882 me emrin ''Theofanes Stylianos Mavromatis'' në fshatin shqipfolës<ref>{{Cite book|title=[[Lebenserinnerungen|Kujtime 1885-1925]]|last=Vlora|first=Eqrem bej|authorlink=Eqrem bej Vlora|publisher=IDK|year=2003|origyear=1963|isbn=99927-780-6-7|location=Tiranë|pages=515|ref=harvnb|translator=[[Afrim Koçi]]}}</ref> İbriktepe, në Trakinë Lindore, jo shumë larg nga [[Edirne|Edreneja]]. Si disa fshatra të tjerë të asaj krahine të banuar me shqiptarë, Qyteza kishte ruajtur me kohë gjuhën, doket dhe traditat e të parëve. Noli e konsideronte fisin e vet me prejardhje nga Qyteza e [[Rrethi i Kolonjës|Kolonjës]].<ref>Shqiptarët erdhën këtyre anëve gjatë [[Perandoria Bizantine|Perandorisë Bizantine]]. Sipas Nolit Ibrik-Tepe ishte një vendqëndrim ushtarak i Perandorisë, e zgjedhur prej afrisë me [[Kostandinopojë]]n. Shumë shqiptarë udhëtuan andej për t’u bërë ushtarë dhe ngelën aty me rënien e Kostandinopojës më 1453. Fan S. Noli. Autobiografia (Prishtina, 1968) f. 3</ref>

 

Më 21 nëntor 1923, u shugurua peshkop i Korçës dhe mitropolit i Durrësit në Durrës, ndërsa më 27 dhjetor 1923 zgjidhet deputet i [[Korça|Korçës]].<ref>[http://www.parlament.al/graphics/foto/Ligjv%EBn%EBsit%20Shqiptar%EB.pdf Ligjvënësit shqiptarë] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110514162903/http://www.parlament.al/graphics/foto/Ligjv%EBn%EBsit%20Shqiptar%EB.pdf |date=14 maj 2011 }}, Tiranë 2005. (PDF-Format në shqip).</ref>

 

Gjatë [[Lëvizja e qershorit|Lëvizjes së qershorit]] 1924 Noli nuk ishte për përmbysjen me forcë që ndodhi; ai u vendos në krye të saj vetëm si kërkesë e krahut të të rinjve, që shihnin tek ai një njeri me formim perëndimor e amerikan. Qeveria ligjshme e rikthyer me "''Fitoren e Legalitetit"'' më 24 dhjetor, e dënoi Nolin me vdekje në mungesë. Programi i tij me njëzet pika për modernizimin dhe demokratizimin e Shqipërisë, ndër të cilat edhe reforma agrare, ishte tejet i nxituar e idealist për një vend të prapambetur dhe pa tradita parlamentare. Më vonë Noli i shkroi arsyet e dështimit të tij në një letër që ia drejtonte një mikut të tij anglez “''Duke këmbëngulur tek reformat agrare, zgjova zemërimin e aristokracisë çifligare; duke mos i zbatuar reformat, humba mbështetjen e masave fshatare''”. Ardhja e një delegacioni rus me në krye Arkady Krakovetsky shqetësoi kancelaritë perëndimore deri në atë pikë, sa të mbështesnin ardhjen e Zogut me anë të 106-112 oficerëve të ish-Ushtrisë Perandorake Ruse. Sipas mendimit të A. Këlcyrës në "[[Shkrime për historinë e Shqipërisë]]" vërehet se lidhjet me Bashkimin Sovjetik ishin munduar ngaherë t’i sendërtonin, por ishte pikërisht kjo lëvizje që duhej të soste.

 

Pasi zbarkuan në Bari me ftesë të [[Benito Mussolini|Duçes]] u zhvendos në [[Vjena|Vjenë]] pasi [[Italia]] lidhi marrëveshjet me Shqipërinë. Pas vrasjes së kolegut Luigj Gurakuqi në Bari, i kushton elegjinë "Syrgjyn vdekur" në shkurt të 1926-s, Berlin. Ndërsa vrasjes së mikut [[Bajram Curri]]t elegjinë "Shpell'e Dragobisë".

Selia e [[Komintern]]it në Vjenë e ndihmon për të organizuar [[Komiteti Nacional Revolucionar|KONARE]]-n. Në nëntor 1927 vizitoi Rusinë si delegat i Ballkanit në Kongresin ‘Miqtë e Bashkimit Sovjetik’ me rastin e dhjetëvjetorit të Revolucionit të tetorit, dhe më 1930, pasi mori një vizë gjashtëmujore, u kthye në Shtetet e Bashkuara. Me kthimin e tij në Boston, Noli themeloi të përjavshmen “Republika”, vetë emri i së cilës i bënte sfidë të hapur Ahmet Zogut, i cili më 1 shtator 1928 u vetëshpall Zogu I, Mbreti i Shqiptarëve. “Republika” u botua edhe si opozitë ndaj “Diellit”, tashmë nën drejtimin e Faik Konicës, i cili ishte pajtuar me mbretin Zog dhe ishte bërë ministër i plotfuqishëm i Shqipërisë në Uashington. Me mbarimin e afatit të vizës, gjashtë muaj më vonë, Noli u detyrua të kthehet në Evropë dhe “Republika” mbeti nën drejtimin e Anastas Tashkos, deri sa u mbyll më 1932. Më 1932, me ndihmën e pasuesve të tij, mundi të kthehej nga Gjermania në Shtetet e Bashkuara, ku fitoi edhe lejen për qëndrim të përhershëm. Noli u tërhoq nga jeta politike dhe nga ky moment iu kushtua përsëri detyrave si drejtues i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare. Në dhjetor 1933 u sëmur rëndë dhe nuk ishte në gjendje t’i përballonte shpenzimet e trajtimit mjekësor për të cilin kishte aq shumë nevojë, deri sa mori si dhuratë 3000 franga ari nga Shqipëria, me ndërhyrjen e Faik Konicës tek Ahmet Zogu. Ky gjest arriti pikërisht qëllimin për të cilin ishte nisur: një farë pajtimi midis Nolit dhe Zogut, si dhe një përmirësim të marrëdhënieve shpesh të acaruara të Nolit me Faik Konicën. Në vitin 1935 Noli iu kthye njërit prej pasioneve të tij të hershme – muzikës – dhe në moshën pesëdhjetetrevjeçare u regjistrua në Konservatorin e Muzikës të Nju England, në Boston, nga i cili u diplomua më 1938.<ref name="re">[[Robert Elsie|Elsie R.]], http://www.albanianlanguage.net/al/noli.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120628132057/http://www.albanianlanguage.net/al/noli.html |date=28 qershor 2012 }}</ref>

 

== Veprat ==

 

* {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Mwi137osWhMC|title=Founding a Balkan State: Albania's Experiment With Democracy, 1920–1925|last=Austin|first=Robert Clegg|publisher=University of Toronto Press|year=2012|isbn=978-1-4426-4435-9|location=Toronto|ref=harv}}

* {{cite book|url=https://books.google.com.au/books?id=IzI0uOZ2j6gC&dq=The+Albanians%3A+A+Modern+History+hapless&q=Noli#v=snippet&q=Noli&f=false|title=The Albanians: a modern history|last=Vickers|first=Miranda|publisher=IB Tauris|year=2011|isbn=9780857736550|location=London|ref=harv}}

 

 

{{Kryeministrat e Shqipërisë|state=collapsed}}