Wikipedia

Ariu i murrmë: Dallime mes rishikimesh

Browse history interactively
[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
← Redaktim më i vjetërNdryshimi më pas →
Content deleted Content added
PamorTekst wiki
No edit summary
Lidhje të jashtme të shpëtuara: 7 Lidhje të jashtme të etiketuara si të vdekura: 0) #IABot (v2.0.1
Rreshti 36:
=== Taksonomia shkencore ===
[[File:Ours des pyrenees aspe 2002.jpg|thumb|right|[[Ariu i murrmë euroaziatik]] ( ''Ursus arctos arctos'' ), specia nominale]]
Ka shumë metoda të përdorura nga shkencëtarët për të përcaktuar speciet e arijnve dhe nënspeciet , pasi asnjë metodë nuk është gjithmonë efektive. Taksonomia e ariut dhe klasifikimi i specieve është përshkruar si "i frikshëm dhe konfuz" me disa autoritete që rendisin të njëjtin grup specifik të nënspecieve.<ref>{{citation |last1=Wilson |first1=D. E. |last2=Ruff |first2=S. |year=1999 |title=The Smithsonian Book of North American Mammals |publisher=[[Smithsonian Institution Press]] |location=[[Washington, D.C.]]}}</ref> Testimi gjenetik tani është ndoshta mënyra më e rëndësishme për të përcaktuar shkencërisht marrëdhëniet dhe emrat e ariut të murrmë. Në përgjithësi, testimi gjenetik përdor fjalën kladë sesa specie për shkak se një test gjenetik i vetëm nuk mund të përcaktojë një specie biologjike . Shumica e studimeve gjenetike raportojnë se sa të lidhura janë arinjtë (ose distanca e tyre gjenetike). Ka qindra nënspecie të vjetëruara të ariut të murrmë, secili me emrin e vet, dhe kjo mund të bëhet konfuz; Salla (1981) rendit 86 nënlloje të ndryshme dhe madje as 90 janë propozuar.<ref name=Harris>{{cite news|last1=Harris|first1=Arthur H.|title=Pleistocene Vertebrates of Arizona, New Mexico, and Trans-Pecos Texas|date=2013|publisher=UTEP Biodiversity Collections, University of Texas at El Paso}}</ref><ref name=Storer1955>{{cite book |last1=Storer |first1=T.I. |last2=Tevis |first2=L.P. |title=California Grizzly |url=https://books.google.com/books?id=1QVZFQu01KcC&pg=PA149 |archive-url=https://archive.org/details/californiagrizzl00stor |url-access=registration |year=1996 |archive-date=1955 |publisher=[[University of California Press]] |location=[[Berkeley, California|Berkeley, CA]] |isbn=978-0-520-20520-8 |pages=[https://archive.org/details/californiagrizzl00stor/page/335 335], 42–187}}</ref> Sidoqoftë, analiza e fundit e ADN-së ka identifikuar si pesë si kadastra kryesore që përmbajnë të gjitha arinjtë e murrmë të gjallë, ndërsa një studim filogjenetik i vitit 2017 zbuloi nëntë klada, duke përfshirë një që përfaqëson arinjtë polar. Që nga 2005 ,<ref>{{cite journal |url=http://www.bearinfo.org/YESFedRegister.pdf |title=Endangered and Threatened Wildlife and Plants; Designating the Greater Yellowstone Ecosystem Population of Grizzly Bears as a Distinct Population Segment; Removing the Yellowstone Distinct Population Segment of Grizzly Bears From the Federal List of Endangered and Threatened Wildlife |author=U.S. Fish and Wildlife Service |date=17 November 2006 |journal=Federal Register |volume=70 |issue=221 |pages=69854–69884 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060825042929/http://www.bearinfo.org/YESFedRegister.pdf |archive-date=25 Augustgusht 2006 |access-date=14 qershor 2020 |url-status=dead }}</ref><ref name="ReferenceA">{{cite journal |author1=Calvignac, S. |author2=Hughes, S. |author3=Tougard, C. |author4=Michaux, J. |author5=Thevenot, M. |author6=Philippe, M. |author7=Hamdine, W.|author8=Hanni, C.|title=Ancient DNA evidence for the loss of a highly divergent brown bear clade during historical times |journal=[[Molecular Ecology]] |year=2008 |volume=17 |issue=8 |pages=1962–1970 |doi=10.1111/j.1365-294x.2008.03631.x |pmid=18363668}}</ref> .<ref name="lan">{{cite journal |author1=Lan, T. |author2=Gill, S. |author3=Bellemain, E. |author4=Bischof, R. |author5=Zawaz, M. A. |author6=Lindqvist, C. |year=2017 |title=Evolutionary history of enigmatic bears in the Tibetan Plateau–Himalaya region and the identity of the yeti |journal=Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences |volume=284 |issue=1,868 |page=20,171,804 |doi=10.1098/rspb.2017.1804 |pmid=29187630 |pmc=5740279}}</ref> 15 nënspeciet ekzistuese ose të zhdukura kohët e fundit u njohën nga komuniteti i përgjithshëm shkencor.<ref name=MSW3>{{MSW3 Wozencraft | id =14000970 | pages = 588–589|heading = ''Ursus arctos''}}</ref><ref>[https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=180543 ''Ursus arctos''], ITIS</ref>
 
Si dhe numri i saktë i specieve të përgjithshme të ariut të murrmë, marrëdhënia e tij e saktë me ariun polar gjithashtu mbetet në diskutim. Ariu polar është një pjesë e fundit e ariut të murrmë. Pika në të cilën ari polar u largua nga ariu i murrmë është i paqartë, me vlerësime të bazuara në gjenetikë dhe fosile që shkojnë nga 400,000 deri në 70,000 vjet më parë, por analiza më e fundit ka treguar që ariu polar u nda diku midis 275,000 dhe 150,000 vjet më parë.<ref>{{cite journal |author1=Lindqvist, C. |author2=Schuster, S. C. |author3=Sun, Y. |author4=Talbot, S. L. |author5=Qi, J. |author6=Ratan, A. |author7=Tomsho, L. B. |author8=Kasson, L. |author9=Zeyi, E. |author10=Aars, J. |author11=Miller, W. |author12=Ingólfsson, O. |author13=Bachmann, L. |author14=Wiig, O. |display-authors=3 |title= Complete mitochondrial genome of a Pleistocene jawbone unveils the origin of polar bear |journal=[[Proceedings of the National Academy of Sciences]] |volume=107 |issue=11 |pages=5053–5057 |doi=10.1073/pnas.0914266107 |year= 2010 |bibcode=2010PNAS..107.5053L |pmid=20194737 |pmc=2841953}}</ref> Sipas disa përkufizimeve, ariu i murrmë mund të interpretohet si paraspecie për ariun polar. <ref>{{cite journal |doi=10.1016/j.cell.2014.03.054 |pmid=24813606 |pmc=4089990 |title=Population Genomics Reveal Recent Speciation and Rapid Evolutionary Adaptation in Polar Bears |journal=[[Cell (journal)|Cell]] |volume=157 |issue=4 |pages=785–794 |year=2014 |last1=Liu |first1=Shiping |last2=Lorenzen |first2=Eline D. |last3=Fumagalli |first3=Matteo |last4=Li |first4=Bo |last5=Harris |first5=Kelley |last6=Xiong |first6=Zijun |last7=Zhou |first7=Long |last8=Korneliussen |first8=Thorfinn Sand |last9=Somel |first9=Mehmet |last10=Babbitt |first10=Courtney |last11=Wray |first11=Greg |last12=Li |first12=Jianwen |last13=He |first13=Weiming |last14=Wang |first14=Zhuo |last15=Fu |first15=Wenjing |last16=Xiang |first16=Xueyan |last17=Morgan |first17=Claire C. |last18=Doherty |first18=Aoife |last19=o'Connell |first19=Mary J. |last20=McInerney |first20=James O. |last21=Born |first21=Erik W. |last22=Dalén |first22=Love |last23=Dietz |first23=Rune |last24=Orlando |first24=Ludovic |last25=Sonne |first25=Christian |last26=Zhang |first26=Guojie |last27=Nielsen |first27=Rasmus |last28=Willerslev |first28=Eske |last29=Wang |first29=Jun}}</ref><ref>{{cite journal |author1=Shields, G. F. |author2=Kocher, T. D. |year=1991 |title=Phylogenetic relationships of North American ursids based on analysis of mitochondrial DNA |journal=[[Evolution (journal)|Evolution]] |volume=45 |issue=1 |pages=218–221 |doi=10.2307/2409495 |pmid=28564083 |jstor=2409495}}</ref><ref name=kurten1964>{{cite journal |last=Kurtén |first=B. |title=The evolution of the polar bear, ''Ursus maritimus'' (Phipps) |journal=Acta Zoologica Fennica |year=1964 |volume=108 |pages=1–26|url=https://helda.helsinki.fi/handle/10138/37762}}</ref><ref>{{Cite journal |last1=Ingólfsson |first1=Ólafur |last2=Wiig |first2=Øystein |doi=10.1111/j.1751-8369.2008.00087.x |title=Late Pleistocene fossil find in Svalbard: the oldest remains of a polar bear (''Ursus maritimus'' Phipps, 1744) ever discovered |journal=[[Polar Research]] |volume=28 |issue=3 |page=455 | year=2009 |bibcode=2009PolRe..28..455I}}</ref>
Rreshti 58:
[[File:Description iconographique comparée du squelette et du système dentaire des mammifères récents et fossiles (Ursus arctos).jpg|thumb|left|Skeleti]]
 
Gama normale e dimensioneve fizike për një ari të murrmë është 1.4 deri në 2.8 m (4 ft 7 në 9 ft 2 in) nga gjatësia e kokës dhe truput dhe një lartësi supesh prej 70 deri 153 cm (2 ft 4 in to 5 ft 0 in).Bishti është relativisht i shkurtër, si të gjithë arinjtë, duke filluar nga 6 deri në 22 cm (2,4 deri 8,7 in) në gjatësi. Arinjtë më të vegjël të murrmë, femrat gjatë pranverës në mesin e popullatave të tokës shterpë, mund të peshojnë aq pak sa të përputhen afërsisht me masën e trupit të meshkujve të llojeve të ariut më të vegjël të gjallë, [[Ariu i diellit|ariun e diellit]] ( ''Helarctos malayanus'' ), ndërsa popullsitë më të mëdha bregdetare arrijnë madhësi shumë të ngjashme me ato të llojeve më të mëdha të ariut të gjallë, ariut polar .<ref name="Christiansen">{{cite journal|author=Christiansen, P.|year=1999|title=What size were ''Arctodus simus'' and ''Ursus spelaeus'' (Carnivora: Ursidae)?|journal=Annales Zoologici Fennici|volume=36|issue=2|pages=93–102|jstor=23735739}}</ref><ref name= Smith/><ref name="FitzgeraldKrausman2002">{{cite journal |doi=10.1644/1545-1410(2002)696<0001:HM>2.0.CO;2 |url=http://www.science.smith.edu/msi/pdf/696_Helarctos_malayanus.pdf |year=2002 |volume=696 |pages=1–5 |title=''Helarctos malayanus'' |journal=Mammalian Species |last1=Fitzgerald |first1=Christopher S. |last2=Krausman |first2=Paul R. |access-date=12 December 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304113314/http://www.science.smith.edu/msi/pdf/696_Helarctos_malayanus.pdf |archive-date=4 Marchmars 2016 |url-status=dead }}</ref> Arinjtë e murrmë tokësor janë përgjithësisht më të vogla se sa perceptohen, duke qenë rreth të njëjtën peshë si një luan mesatar , me një mesatare vlerësimi prej 180 kg (400 lb) tek meshkujt dhe 135 kg (298 lb) tek femrat, ndërsa të rriturit e popullsisë bregdetare peshojnë rreth dy herë më shumë.<ref name= Smith/><ref>{{cite web|title=''Ursus arctos'' – Brown Bear species|url=http://wildpro.twycrosszoo.org/S/0MCarnivor/ursidae/ursus/Ursus_arctos/Ursus_arctos.htm#Measurement|publisher=Wildpro|access-date=14 June 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120517001104/http://wildpro.twycrosszoo.org/S/0MCarnivor/ursidae/ursus/Ursus_arctos/Ursus_arctos.htm#Measurement|archive-date=17 May 2012|url-status=dead}}</ref> Pesha mesatare e arinjve meshkuj të rritur nga 19 popullsi, nga e gjithë bota dhe specie të ndryshme (përfshirë të dy speciet me trup të madh dhe të vogël), u gjet në 217 kg (478 lb) ndërsa femrat e rritur nga 24 popullsitë u gjetën mesatarisht 152 kg (335 lb).<ref name= Smith/><ref name= Feldhamer/><ref name= Swenson2>{{cite journal|doi=10.1007/s00442-007-0715-1|pmid=17415593|title=Brown bear body mass and growth in northern and southern Europe|journal=Oecologia|volume=153|issue=#1|pages=37–47|year=2007|last1=Swenson|first1=Jon E.|last2=Adamič|first2=Miha|last3=Huber|first3=Djuro|last4=Stokke|first4=Sigbjørn|url=http://bearproject.info/old/uploads/publications/2007%20Swenson%20et%20al%20Oecologia.pdf|bibcode=2007Oecol.153...37S}}</ref><ref>{{cite journal|doi=10.1111/j.1365-2907.2011.00184.x|title=The mating system of the brown bear ''Ursus arctos''|journal=Mammal Review|volume=42|page=12|year=2012|last1=Steyaert|first1=Sam M. J. G.|last2=Endrestøl|first2=Anders|last3=Hackländer|first3=Klaus|last4=Swenson|first4=Jon E|last5=Zedrosser|first5=Andreas}}</ref>
 
=== Ngjyra ===
Rreshti 104:
Ariu i murrmë shpesh përshkruhet si kafshë nate . Sidoqoftë, shpesh duket se ka arritur kulmin në aktivitet në mëngjes dhe në orët e para të mbrëmjes.<ref name="Brown / Grizzly Bear Facts">{{cite web|title=Brown / Grizzly Bear Facts|url=http://www.bear.org/website/bear-pages/brown-or-grizzly-bear/68-brown-grizzly-bear-facts.html|publisher=North American Bear Center|access-date=16 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130524082117/http://www.bear.org/website/bear-pages/brown-or-grizzly-bear/68-brown-grizzly-bear-facts.html|archive-date=24 May 2013|url-status=dead}}</ref> Studimet kanë treguar se aktiviteti në të gjithë shtrirjen mund të ndodhë pothuajse në çdo kohë të natës ose ditës, me arinjtë që banojnë në zona me kontakte më të gjera njerëzore që kanë më shumë gjasa të jenë plotësisht nate. Për më tepër, arinjtë e përhershëm dhe të sapoardhur kanë më shumë të ngjarë të jenë aktive në mënyrë direkte dhe shumë arinj të rritur në zonat me shqetësime të ulëta janë kryesisht krijuese .<ref>{{cite journal|author1=Klinka, D. R. |author2=Reimchen, T. E. |title=Nocturnal and diurnal foraging behaviour of brown bears (''Ursus arctos'') on a salmon stream in coastal British Columbia|journal=Canadian Journal of Zoology|volume=80|issue=#8|page=1317−1322 |doi=10.1139/z02-123|url=http://web.uvic.ca/~reimlab/noctdibrbear.pdf|year=2002}}</ref><ref>{{cite journal|author1=Moe, T. F. |author2=Kindberg, J. |author3=Jansson, I. |author4=Swenson, J. E. |title=Importance of diel behaviour when studying habitat selection: examples from female Scandinavian brown bears (''Ursus arctos'')|journal=Canadian Journal of Zoology |volume=85 |issue=#4 |page=518−525 |doi=10.1139/Z07-034|url=https://www.researchgate.net/publication/237154208|year=2007}}</ref><ref>{{cite journal|author1=Kaczensky, P. |author2=Huber, D. |author3=Knauer, F. |author4=Roth, H. |author5=Wagner, A. |author6=Kusak, J. |title=Activity patterns of brown bears (''Ursus arctos'') in Slovenia and Croatia|journal=Journal of Zoology |volume=269|issue=#4|page=474−485 |doi=10.1111/j.1469-7998.2006.00114.x|year=2006}}</ref> In summer through autumn, a brown bear can double its weight from the spring, gaining up to {{Convert|180|kg|lb|abbr=on}} of [[fat]], on which it relies to make it through winter, when it becomes very lethargic.<ref>{{cite journal|author1=Kingsley, M. C. S. |author2=Nagy, J. A. |author3=Russell, R. H. |s2cid=90555276 |title=Patterns of weight gain and loss for grizzly bears in northern Canada|journal=Bears: Their Biology and Management |volume=5 |pages=174–178|jstor=3872535|doi=10.2307/3872535|year=1983}}</ref><ref>{{cite journal|author1=Hissa, R. |author2=Hohtola, E. |author3=Tuomala-Saramäki, T. |author4=Laine, T. |author15= Kallio, H. |title=Seasonal changes in fatty acids and leptin contents in the plasma of the European brown bear (''Ursus arctos arctos'')|journal= Annales Zoologici Fennici |pages=215–224|jstor=23735612|volume=35|issue=#4|year=1998}}</ref> Në verë deri në vjeshtë, një ari i murrmë mund të dyfishojë peshën e tij nga pranvera, duke fituar deri në 180 kg (400 lb) yndyrë, në të cilën mbështetet për ta bërë atë gjatë dimrit, kur bëhet shumë [[Letargjia|letargjik]]. Edhe pse ata nuk janë në letargji të plotë dhe mund të zgjohen lehtë, të dy sekset pëlqejnë të denohen në një vend të mbrojtur gjatë muajve të dimrit. Gropat e letargjisë mund të përbëhen nga çdo vend që siguron mbulesë nga elementët dhe që mund të strehojnë trupat e tyre, të tilla si një shpellë , çarje ose rrënjë pemësh shpellë.<ref>{{cite journal|author1=Farley, S. D. |author2=Robbins, C. T. |title=Lactation, hibernation, and mass dynamics of American black bears and grizzly bears|journal=Canadian Journal of Zoology |volume=73 |issue=#12|page=2216−2222 |doi=10.1139/z95-262|year=1995}}</ref><ref>{{cite journal|author1=Evans, A. L. |author2=Sahlén, V. |author3=Støen, O. G. |author4=Fahlman, Å. |author5=Brunberg, S. |author6=Madslien, K. |author7=Forbert, O. |author8=Swenson, J.E. |author9=Arnemo, J. M. |title=Capture, anesthesia, and disturbance of free-ranging brown bears (''Ursus arctos'') during hibernation|journal=PLOS ONE |volume=7 |issue=#7 |pages=e40520 |doi=10.1371/journal.pone.0040520 |pmid=22815757 |pmc=3398017|year=2012|bibcode=2012PLoSO...740520E}}</ref>
 
Arinjtë e murrmë kanë një nga trurët më të mëdhenj të çdo mishngrënësi në krahasim me madhësinë e trupit të tyre dhe është treguar se përfshihen në përdorimin e mjeteve (p.sh., duke përdorur një shkëmb të mbuluar me barnakul për të kruar qafën), gjë që kërkon aftësi njohëse të përparuara.<ref>{{cite journal|author1=Deecke, V. B. |title=Tool-use in the brown bear (''Ursus arctos'')|journal=Animal Cognition|volume=15|issue=#4|pages=725–730|pmid=22367156|year=2012|doi=10.1007/s10071-012-0475-0|url=http://insight.cumbria.ac.uk/id/eprint/1687/1/Deecke_ToolUseInTheBrownBear.pdf}}</ref> Kjo specie është kryesisht e vetmuar, megjithëse arinjtë mund të mblidhen në një numër të madh në burimet kryesore ushqimore (p.sh., liqene ose lumenj që mbajnë [[Salmoni|salmon]] ) dhe formojnë hierarki sociale bazuar në moshën dhe madhësinë.<ref>{{cite journal | last1 = Egbert | first1 = Allan L. | last2 = Stokes | first2 = Allen W. | year = 1974 | title = The social behaviour of brown bears on an Alaskan salmon stream | url =http://www.bearbiology.com/fileadmin/tpl/Downloads/URSUS/Vol_3/Egbert_Stokes_Egbert_Vol_3.pdf | journal = International Conference Bear Res. And Manage | volume = 3 | pages = 41–56 | jstor=3872753 | last3 = Egbert | first3 = A. L. | doi=10.2307/3872753}}</ref><ref>{{cite book|author=Sandell, M. |year=1989|chapter=The mating tactics and spacing patterns of solitary carnivores|title=Carnivore behavior, ecology, and evolution |pages= 164–182|publisher= Springer |isbn=978-1-4613-0855-3|doi=10.1007/978-1-4613-0855-3_7}}</ref> Arinjtë e rritur meshkuj janë veçanërisht agresivë dhe shmangen nga meshkujt adoleshentë dhe nën moshë, si në mundësi ushqimi të përqendruar ashtu edhe në takime rastësore. Arinjtë femra me këlyshët rivalojnë meshkujt e rritur në agresion dhe janë shumë më intolerantë ndaj arinjve të tjerë sesa femrat beqare. Meshkujt e rinj kanë tendencë të jenë më pak agresive dhe janë vërejtur në ndërveprime joantagoniste me njëri-tjetrin.<ref>{{cite journal|author1=Gau, R. J. |author2=McLoughlin, P. D. |author3=Case, R. |author4=Cluff, H. D. |author5=Mulders, R. |author6=Messier, F.|year=2004|title=Movements of subadult male grizzly bears, ''Ursus arctos'', in the central Canadian arctic|journal=The Canadian Field-Naturalist|volume=118|issue=#2|pages=239–242|url=http://journals.sfu.ca/cfn/index.php/cfn/article/view/920|doi=10.22621/cfn.v118i2.920|access-date=12 December 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161220094756/http://journals.sfu.ca/cfn/index.php/cfn/article/view/920|archive-date=20 Decemberdhjetor 2016|url-status=dead}}</ref><ref name= Dahle>{{cite journal|author1=Dahle, B. |author2=Swenson, J. E. |s2cid=67818528 |title=Seasonal range size in relation to reproductive strategies in brown bears ''Ursus arctos''|journal=Journal of Animal Ecology|volume=72|issue=#4|pages=660–667|doi=10.1046/j.1365-2656.2003.00737.x|jstor=3505643|year=2003|pmid=30893970 }}</ref> Dominimi midis arinjeve pohohet duke bërë një orientim frontal, duke treguar qenie, kthesë surrati dhe shtrirje të qafës, ndaj të cilit një vartës do t'i përgjigjet me një orientim anësor, duke u larguar dhe hedhur kokën dhe duke u ulur ose shtrirë . Gjatë luftimit, arinjtë përdorin putrat e tyre për të goditur kundërshtarët e tyre në gjoks ose shpatulla dhe kafshojnë kokën ose qafën.<ref>Stonorov, Derek and Stokes, Allen W. (1972) [http://www.bearbiology.com/fileadmin/tpl/Downloads/URSUS/Vol_2/Stonorov_Stokes.pdf "Social Behavior of the Alaska Brown Bear"] ''Panel 4: Bear Behaviour''</ref> Në ''Armanika e Ariut të Madh,'' rendit 11 tinguj të ndryshëm që arinjtë prodhojnë në nëntë kontekste të ndryshme. Tinguj që shprehin zemërim ose përkeqësim përfshijnë zhurmën, thupre, champs dhe smack , ndërsa tingujt që shprehin nervozizëm ose dhembje përfshijnë thurje, rënkime dhe bawls. Sows zbardhen ose humbasin kur komunikojnë me këlyshët e tyre.
 
=== Rangu i shtëpisë ===
Rreshti 139:
Arinjtë e murrmë frikësojnë rregullisht [[Ujku gri|ujqërit]] për t'i larguar nga vrasjet e tyre. Në [[Parku kombëtar Yellowstone|parkun kombëtar Yellowstone]] , drejtori i Yellowstone's Wolf Project Doug Smith shkroi, "Nuk është çështje nëse arinjtë do të vijnë duke shkuar pas një vrasjeje, por kur." Megjithë armiqësinë e lartë midis dy specieve, shumica e konfrontimeve në vendet e vrasjeve ose kufomat e mëdha përfundojnë pa gjakderdhje nga të dyja palët. Megjithëse konflikti mbi kufomat është i zakonshëm, në raste të rralla të dy grabitqarët tolerojnë njëri-tjetrin në të njëjtën vrasje. <ref>{{cite journal|volume=122 |issue=1 |year=2008 |title= Gray Wolves, ''Canis lupus'', Killed by Cougars, ''Puma concolor'', and a Grizzly Bear, ''Ursus arctos'', in Montana, Alberta, and Wyoming |author1= Jimenez, Michael D. |author2=Asher, Valpa J. |author3=Bergman, Carita |author4=Bangs, Edward E. |author5=Woodruff, Susannah P. |journal=The Canadian Field-Naturalist |page=76|doi=10.22621/cfn.v122i1.550 }} [http://mountainlion.org/US/WY/WY%20R%20Jimenez%20et%20al%202008%20Gray%20Wolves%20Killed%20by%20Cougars%20and%20Grizzly%20Bears%20in%20Montana,%20Alberta,%20and%20Wyoming%20-%20Canadian%20Field%20Naturalist.pdf PDF].</ref>Deri më tani, ekziston një rast i vetëm që ujqërit e rritur plotësisht u vranë nga një ari grizli. <ref>{{cite web |author=Downey, Betsy |title=Personal Encounter. Wolf-Grizzly interaction in Yellowstone National Park |publisher=[[International Wolf Center]] |url=http://www.wolf.org/wolves/news/iwmag/2006/spring/personalencounter.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080227175714/http://www.wolf.org/wolves/news/iwmag/2006/spring/personalencounter.pdf |archivedate=27 February 2008 }}</ref> Megjithatë, duke pasur parasysh mundësinë, të dy speciet gjuajnë këlyshët e njëri-tjetrit. Përfundimisht, fuqia individuale e ariut kundër forcës kolektive të grupeve të ujkut zakonisht rezulton në një betejë të gjatë për vrasje ose sundim.
 
Në disa zona, ariu i murrmë gjithashtu rregullisht konfliktohet [[Kugari|pumën]] nga vrasjet e tyre.<ref>{{cite journal|jstor=3873109|title=Encounter Competition between Bears and Cougars: Some Ecological Implications|author1=Murphy, Kerry M. |author2=Felzien, Gregory S. |author3=Hornocker, Maurice G. |author4=Ruth, Toni K. |journal=Ursus|volume=10 |year=1998|pages=55–60}}</ref> Kugarët vrasin këlyshë të vegjël të arijnve në raste të rralla, por pati një raport të një ariu që vriste një pumë me moshë dhe gjendje të panjohur midis 1993 dhe 1996.<ref>[http://www.arlis.org/docs/vol1/52386062/ursus_arctos_001.html ADW: Ursus arctos: Information] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130512163707/http://www.arlis.org/docs/vol1/52386062/ursus_arctos_001.html |date=12 maj 2013 }}. Arlis.org. Retrieved 9 August 2012.</ref><ref>Hornocker, M., and S. Negri (eds.) (2009). ''Cougar: ecology and conservation''. University of Chicago Press. Chicago, IL, {{ISBN|0226353443}}.</ref> Kafshët më të vogla mishngrënëse, përfshirë [[Kojota|kojotat]] , [[Baldosa e veriut|baldosën e veriut]] , [[Rrëqebulli|rrëqebujt]] dhe çdo mishngrënës tjetër ose [[zogjtë grabitqarë]] ,nënshtrohen ndaj arinjve të murrmë dhe në përgjithësi shmangin ndërveprimet e drejtpërdrejta me ta, përveç nëse përpiqen të vjedhin copëza të ushqimit. Sidoqoftë, baldosat e veriut kanë qenë mjaft këmbëngulës për t’u mbrojtur nga një ari të murrmë deri në dhjetëfish të peshës së tyre nga një vrasje.  Ekziston një rekord i një shqiponjë të malit që gjuan një këlysh ariu të murrmë.<ref>{{cite journal|last=Sørensen|first=Ole|author2=Mogens Totsås|author3=Tore Solstad|author4=Robin Rigg|year=2008|title=Predation by a Golden Eagle on a Brown Bear Cub|journal=Ursus|volume=19|issue=2|pages=190–193|doi=10.2192/08SC008.1|url=http://www.bearbiology.com/fileadmin/tpl/Downloads/URSUS/Vol_19/Sorenson_Totsas_Solstad_Rigg_19_2.pdf}}</ref>
 
Arinjtë e murrmë zakonisht mbizotërojnë mbi speciet e tjera të arijnve në zonat ku ata bashkëjetojnë. Për shkak të madhësisë së tyre më të vogël, arinjtë e zinj amerikanë janë në disavantazh konkurrues ndaj arinjve të murrmë në zona të hapura dhe të papërshkruara. Megjithëse zhvendosja e arinjve të zinj nga arinjtë e murrmë është e dokumentuar, vrasja aktuale interspecifike e arinjve të zinj nga arinjtë e murrmë është raportuar vetëm herë pas here. Përballja është shmangur më së shumti për shkak të zakoneve ditore të ariut të zi dhe preferencës për zonat me pyje , në krahasim me zakonet kryesisht të natës të ariut të murrmë dhe preferencën për hapësira të hapura.<ref>{{cite journal |url=http://www.nps.gov/yell/naturescience/upload/predation.pdf|title=Probable grizzly bear predation on an American black bear in Yellowstone National Park |author1=Gunther, Kerry A. |author2=Biel, Mark J. |author3=Anderson, Neil |author4=Watts, Lisette |year=2002 |journal=[[Ursus (journal)|Ursus]] |volume=13 |pages=372–374}}</ref> Arinjtë e murrmë gjithashtu mund të vrasin arinjtë e zi aziatikë, megjithëse speciet e fundit ndoshta në masë të madhe shmangin konfliktet me ariun e murrmë për shkak të zakoneve të ngjashme dhe preferencave të habitatit ndaj specieve amerikane.<ref name="denning">{{cite journal|url=http://www.bearbiology.com/fileadmin/tpl/Downloads/URSUS/Vol_14_2/Seryodkin_14_2.pdf |title=Denning ecology of brown bears and Asiatic black bears in the Russian Far East|jstor=3873015|author=Seryodkin, Ivan V.|journal=Ursus|volume=14|issue= 2 |year=2003|pages=153–161|last2=Kostyria|first2=A. V.|last3=Goodrich|first3=J. M.|last4=Miquelle|first4=D. G.|last5=Smirnov|first5=E. N.|last6=Kerley|first6=L. L.|last7=Quigley|first7=H. B.|last8=Hornocker|first8=M. G. }}</ref> Ata hanë frutat e rënë nga ariu i zi aziatik nga pemët, pasi ata vetë janë shumë të mëdhenj dhe të rëndë për t'u ngjitur. <ref name="intel">''The Intellectual observer: review of natural history, microscopic research, and recreative science'', Groombridge, 1865</ref> Në Himalajet arinjtë e murrmë raportohen të frikësohen nga arinjtë e zi aziatikë në konfrontime.<ref>Adams, Andrew Leith (1867) ''Wanderings of a naturalist in India: the western Himalayas, and Cashmere'', Edmonston and Douglas</ref>
Rreshti 157:
}}
=== Konflikte midis arinjve dhe njerëzve ===
Arinjtë e murrmë zakonisht shmangin zonat ku ka ndodhur zhvillim i gjerë ose [[Urbanizimi|urbanizim]], për dallim nga ariu i zi më i vogël, më inyizues amerikan, i cili mund të përshtatet në rajonet peri-urbane .<ref name="Kaczensky, P. 2004">{{cite journal |last1=Kaczensky |first1=P. |last2=Blazic |first2=M. |last3=Gossow |first3=H. |title=Public attitudes towards brown bears (''Ursus arctos'') in Slovenia |journal=[[Biological Conservation (Journal)|Biological Conservation]] |volume=118 |issue=5 |page=661 |doi=10.1016/j.biocon.2003.10.015 |url=https://www.researchgate.net/publication/223401483 |year=2004}}</ref><ref>{{cite journal |author=Woodroffe, R. |title=Predators and people: Using human densities to interpret declines of large carnivores |journal=Animal Conservation |volume=3 |issue=2 |page=165 |doi=10.1111/j.1469-1795.2000.tb00241.x |url=http://www.catsg.org/cheetah/05_library/5_3_publications/W/Woodroffe_2000_Human_density_and_carnivore_declines.pdf |year=2000}}</ref><ref>{{cite journal |author1=Martin, J. |author2=Basille, M. |author3=Van Moorter, B. |author4=Kindberg, J. |author5=Allaine, D. |author6=Swenson, J. E. |s2cid=44121835 |title=Coping with human disturbance: spatial and temporal tactics of the brown bear (''Ursus arctos'') |journal=Canadian Journal of Zoology |volume=88 |issue=9 |page=875 |doi=10.1139/Z10-053 |year=2010}}</ref><ref>{{cite journal |author=Larivière, S. |title=''Ursus americanus'' |journal=Mammalian Species |volume=647 |pages=1–11 |url=http://www.science.smith.edu/msi/pdf/647_Ursus_americanus.pdf |doi=10.1644/1545-1410(2001)647<0001:ua>2.0.co;2 |year=2001 |access-date=14 December 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160316025524/http://www.science.smith.edu/msi/pdf/647_Ursus_americanus.pdf |archive-date=16 Marchmars 2016 |url-status=dead }}</ref> Në shumë rrethana, zhvillimi i gjerë njerëzor mund të bëjë që arinjtë e murrmë të ndryshojnë vargjet e shtëpive të tyre.<ref>{{cite journal |author=Mattson, D. J. |year=1990 |title=Human impacts on bear habitat use |journal=Bears: Their Biology and Management |pages= 33–56 |url=http://www.bearbiology.com/fileadmin/tpl/Downloads/URSUS/Vol_8/Mattson_8.pdf |jstor=3872901 |volume=8 |doi=10.2307/3872901}}</ref><ref>{{cite journal |author=Elgmork, K. |year=1978 |title=Human impact on a brown bear population (''Ursus arctos'' L.)|journal=Biological Conservation |volume=13 |issue=2 |page=81 |doi=10.1016/0006-3207(78)90063-0}}</ref> Dendësia e lartë e rrugëve (si ato të asfaltuara dhe ato me zhavorr) shpesh shoqërohet me vdekshmëri më të lartë, shmangie të habitatit dhe densitet më të ulët të ariut.<ref name=lamb18>{{cite journal |last1=Lamb |first1=C.T. |author2=Mowat, G. |author3=Reid, A. |author4=Smit, L. |author5=Proctor, M.|author6=McLellan, B.N. |author7=Nielsen, S.E. |author8=Boutin, S. |year=2018 |title=Effects of habitat quality and access management on the density of a recovering grizzly bear population |journal=[[Journal of Applied Ecology]] |volume=55 |issue=3 |pages=1406–1417 |doi=10.1111/1365-2664.13056 |pmid= |issn=}}</ref> Sidoqoftë, arinjtë e murrmë lehtësisht mund të humbasin kujdesin e tyre natyror pasi të tërhiqen nga burimet ushqimore të krijuara nga njeriu, siç janë mbeturinat dhe koshat e mbeturinave. Arinjtë e murrmë madje mund të futen në banesa të njerëzve ose hambarë në kërkim të ushqimit ndërsa njerëzit shkelin në habitatet e ariut. Në zona të tjera, të tilla si Alaska , deponitë mund të vazhdojnë të jenë tërheqëse për arinjtë e murrmë. Në pjesë të ndryshme të shpërndarjes së tyre, arinjtë e murrmë ndonjëherë vrasin dhe hanë [[Kafsha shtëpiake|kafshë shtëpiake]]. Thënia "Një ari i ushqyer është një ari i ngordhur" ka dalë në përdorim për të popullarizuar idenë që lejimi i një ariu të grumbullojë mbeturina njerëzore, siç janë kanaçe plehra dhe shpinës së kampistëve,ushqimi i prishur , ose burime të tjera ushqimore që tërheqin ariun në kontakt me njerëzit, mund të rezultojnë në vdekjen e ariut. Rezultatet e një studimi të vitit 2016 të realizuar në një luginë kolumbiane britanike juglindore tregojnë se zonat ku mbivendosen ushqime tërheqëse të ariut dhe vendbanimet e përqendruara njerëzore, konflikti me ariun-njerëzit mund të krijojë një kurth ekologjik duke rezultuar në një shkallë më të ulët të dukshme të mbijetesës për arinjtë e murrmë, si dhe pasi tërheqja e arinjve shtesë dhe në këtë mënyrë shkakton rënie të përgjithshme të popullsisë.<ref name=lamb16>{{cite journal |last=Lamb |first=C.T.. |authorlink= |author2=Mowat, G. |author3=McLellan, B.N. |author4=Nielsen, S.E. |author5=Boutin, S. |year=2016 |title=Forbidden fruit: human settlement and abundant fruit create an ecological trap for an apex omnivore |journal=[[Journal of Animal Ecology]] |volume=86 |issue=1 |pages=55–65 |doi=10.1111/1365-2656.12589 |pmid=27677529 |issn=}}</ref>
 
Kur arinjtë e murrmë vijnë për të shoqëruar veprimtarinë njerëzore me një "shpërblim ushqimi", ka shumë të ngjarë që ata të vazhdojnë të forcohen; mundësia e takimeve të ariut rritet, pasi ato mund të kthehen në të njëjtin vend, megjithë zhvendosjen. Zhvendosja e ariut është përdorur për të ndarë ariun nga mjedisi njerëzor, por ai nuk adreson problemin e shoqatës së ariut të sapo mësuar me ushqimin e njerëzve. "Vendosja e ariut në habitatin e përdorur nga arinjtë e tjerë mund të çojë në konkurrencë dhe konflikt social, dhe të rezultojë në dëmtimin ose vdekjen e ariut më pak mbizotërues." Parku Kombëtar Yellowstone , një rezervat i vendosur në Shtetet e Bashkuara perëndimore,) dhe për shkak të numrit të madh të vizitorëve, takimet me arijntë janë të zakonshme."<ref>{{cite web |url=http://www.bearsmart.com/managingBears/Relocation.html|archive-url=https://archive.today/20060513075036/http://www.bearsmart.com/managingBears/Relocation.html|url-status=dead|archive-date=13 May 2006|title=Relocation|work=Get Bear Smart Society }}</ref> Bukuria skenike e zonës ka çuar në një fluks njerëzish që lëvizin në zonë. Përveç kësaj, për shkak se ka kaq shumë zhvendosje të arinjve në të njëjtat zona të largëta të Yellowstonit, dhe për shkak se arinjtë meshkuj kanë tendencë të dominojnë në qendrën e zonës së zhvendosjes, arinjtë femra kanë tendencë të shtyhen në kufijtë e rajonit dhe më gjerë. Si rezultat, një pjesë e madhe e shkelësve të përsëritur, arinjtë që vriten për sigurinë publike, janë femra. Kjo krijon një efekt të mëtejshëm depresiv të një nënspecie tashmë të rrezikuar. Ariu grizli përshkruhet zyrtarisht si "I kërcënuar" në SH.B.A. Megjithëse problemi është më domethënës për sa i përket grizlit, këto çështje prekin edhe llojet e tjera të arinjve të murrmë gjithashtu.<ref>{{cite journal |author1=Gunther, K. A. |author2=Haroldson, M. A. |author3=Frey, K. |author4=Cain, S. L. |author5=Copeland, J. |author6=Schwartz, C. C. |year=2004|title=Grizzly bear-human conflicts in the Greater Yellowstone ecosystem, 1992–2000 |journal=Ursus|volume=15|issue=#1|pages=10–22 |url=http://www.bearbiology.com/fileadmin/tpl/Downloads/URSUS/Vol_15_1/Gunther_Haroldson_15_1_.pdf|doi=10.2192/1537-6176(2004)015<0010:gbcitg>2.0.co;2}}</ref><ref>{{cite journal|author1=Blanchard, B. M. |author2=Knight, R. R. |title=Biological consequences of relocating grizzly bears in the Yellowstone ecosystem|journal=The Journal of Wildlife Management |volume=59|issue=#3 |pages=560–565|jstor=3802463|doi=10.2307/3802463|year=1995}}</ref><ref>{{cite journal|author=Brannon, R. D. |year=1987|title=Nuisance grizzly bear, ''Ursus arctos'', translocations in the greater Yellowstone area|journal=Canadian Field-Naturalist|volume=101|issue=#4|pages=569–575|url=http://refbase.wsulibs.wsu.edu/yellowstone/show.php?record=7045|access-date=14 qershor 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191219064539/http://refbase.wsulibs.wsu.edu/yellowstone/show.php?record=7045|archive-date=19 dhjetor 2019|url-status=dead}}</ref>
 
Në Evropë, një pjesë e problemit qëndron te barinjtë ; gjatë dy shekujve të fundit, shumë barinj delesh dhe dhie kanë braktisur gradualisht praktikën më tradicionale të përdorimit të qenve për të ruajtur kopetë, të cilat njëkohësisht janë rritur më të mëdha. Në mënyrë tipike, ata lejojnë që kopetë të kullosin lirshëm mbi tokë të konsiderueshme. Ndërsa arinjtë e murrmë rimarrin pjesë të gamës së tyre, ata mund të hanë bagëti pasi delet dhe dhitë janë relativisht të lehta për një ari për të vrarë. Në disa raste, barinjtë qëllojnë ariun, duke menduar se jetesa e tyre është nën kërcënim. Shumë njerëz tani janë më mirë të informuar në lidhje me kompensimin e mjaftueshëm në dispozicion dhe do të bëjnë kërkesë kur ata humbasin bagëtinë nga një ari.<ref name= Mustoni>{{cite journal |author1=Mustoni, A. |author2=Carlini, E. |author3=Chiarenzi, B. |author4=Chiozzini, S. |author5=Lattuada, E. |author6=Dupré, E. |author7=Genovesi, P. |author8=Pedrotti, L. |author9=Martinoli, A. |author10=Preatoni, D. |author11=Wauters, L. |author12=Tosi, G. |display-authors=3 |title=Planning the Brown Bear ''Ursus arctos'' reintroduction in the Adamello Brenta Natural Park |journal=Hystrix, the Italian Journal of Mammalogy |volume=14 |issue=1–2 |doi=10.4404/hystrix-14.1-2-4313 |year=2003}}</ref><ref name= Dahle2>{{cite journal |last1=Dahle |first1=B. |last2=Sørensen |first2=O. J. |last3=Wedul |first3=E. H. |last4=Swenson |first4=J. E. |last5=Sandegren |first5=F. |year=1998 |title=The diet of brown bears ''Ursus arctos'' in central Scandinavia: effect of access to free-ranging domestic sheep ''Ovis aries'' |url=https://www.researchgate.net/publication/265178530 |journal=Wildlife Biology |volume=4 |issue=3 |pages=147–158 |doi=10.2981/wlb.1998.017}}</ref><ref>{{cite journal |author1=Mertens, A. |author2=Promberger, C. |year=2001 |title=Economic aspects of large carnivore-livestock conflicts in Romania |journal=Ursus |volume=12 |pages=173–180 |jstor=3873246}}</ref> Një tjetër çështje në disa pjesë të gamës së tyre në Evropë është stacione ushqimore shtesë ku ofrohen lloje të ndryshme kafshësh kërmëngrënës, të cilat janë vendosur kryesisht në Skandinavi dhe Evropën Lindore të dy për të mbështetur speciet e kërcënuara në vend dhe kështu njerëzit mund të gëzojnë shikimin e arinjve që mund të rezultojnë. Pavarësisht se shumica e stacioneve ishin vendosur me kujdes në zona të largëta larg vendbanimeve njerëzore, disa arinjve të murrmë në zona të tilla janë bërë të kushtëzuara për t'i shoqëruar njerëzit me ushqim dhe të bëhen "arinj problematik" tepër të guximshëm. Gjithashtu, ushqimi plotësues duket se nuk shkakton zvogëlim të grabitqarëve të kafshëve.<ref>{{cite journal |author1=Kavčič, I. |author2=Adamič, M. |author3=Kaczensky, P. |author4=Krofel, M. |author6=Jerina, K. |author5=Kobal, M. |title=Fast food bears: brown bear diet in a human-dominated landscape with intensive supplemental feeding|journal=Wildlife Biology|volume=21|page=1|doi=10.2981/wlb.00013|year=2015}}</ref><ref>{{cite journal |author1=Kavčič, I. |author2=Adamič, M. |author3=Kaczensky, P. |author4=Krofel, M. |author5=Jerina, K. |title=Supplemental feeding with carrion is not reducing brown bear depredations on sheep in Slovenia|journal=Ursus|volume=24|issue=#2|page=111|doi=10.2192/URSUS-D-12-00031R1.1|year=2013}}</ref>
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/wiki/Ariu_i_murrmë"