Lidhja e Prizrenit: Dallime mes rishikimesh

[[Traktati i Shën Stefanit|Traktatet e Shën Stefanit]] dhe [[Traktati i Berlinit|Berlinit]] u kishin caktuar territore të banuara edhe nga shqiptarë shteteve të tjera pas [[Lufta Ruso-Turke (1877-1878)|Luftës Ruso-Turke]], shqiptarët u përgatitën për rezistencë [[Kombi|kombëtare]]. Në pamundësi që Perandoria Osmane t'i shmangej traktateve, [[Sulltani|Sulltan]] [[Abdyl Hamiti II|Abdyl-Hamidi II]] thirri në Stamboll [[Sheh Mustafa Tetova|Sheh Mustafa Tetovën]] dhe [[Abdyl bej Dume-Frashëri|Abdyl bej Dume-Frashërin]] në shenjë përkrahjeje; dhe u shkroi letra kadiut të [[Gjakovë|Gjakovës]] Ahmet efendi Koronicës, [[Myderizi|myderrizit]] të Prizrenit Ymer Efendiut dhe myftiut të Dibrës Jonuz Efendiut, ndërsa iu dha urdhër komandantëve ushtarakë në vilajetet shqiptare që të mos e pengonin zhvillimin e Lidhjes.<ref name=":0">{{Cite book|title=Lidhja e Prizrenit e veprimet e sajë, 1878 – 1881|last=Belegu|first=Xhaferr|authorlink=Xhaferr Belegu|publisher=Kristo Luarasi|year=1939|isbn=|location=Tiranë|pages=17-18|ref=harvnb18nb}}</ref><ref>{{Cite book|title=Lidhja e Prizrenit edhe efektet dipllomatike të saj|last=Frashëri|first=Mehdi|authorlink=Mehdi bej Frashëri|publisher=Kristo Luarasi|year=1938|isbn=|location=Tiranë|pages=34}}</ref>

Lufta Ruso-Turke e viteve 1877-78 i dha goditje të rëndë fuqisë osmane në Ballkan, duke i lënë Perandorisë Osmane në zotërim vetëm vilajetet shqiptare dhe Ballkanin Lindor. Nga fundi i 1877 qëndresa u bë e vështirë; më 13 dhjetor 1877 Serbia i shpalli luftë Perandorisë Osmane, edhe Mali i Zi po ashtu. Të dy shtetet mbështeteshin nga Ushtria Ruse dhe i shtrinë sulmet e tyre në Shqipërinë Veriperëndimore dhe Verilindore.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com.au/books?id=wPOtzk-unJgC&printsec=frontcover&dq=The+crescent+and+the+eagle:+Ottoman+rule,+Islam+and+the+Albanians,+1874-1913+lexicon&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiT94zl8ebXAhWJT7wKHYRLADEQ6AEIJjAA#v=onepage&q&f=false|title=The Crescent and the Eagle: Ottoman Rule, Islam and the Albanians, 1874-1913|last=Gawrych|first=George|publisher=I.B.Tauris|year=2006|isbn=9781845112875|location=|pages=43-44|ref=harvnb44nb}}</ref> Pas pushtimit të këtyre territoreve, ofiqarët osmanë shumica prej tyre të etnisë shqiptare, lironin territoret dhe/ose dëboheshin. Gjatë kësaj lufte, ushtria serbe [[Dëbimi i shqiptarëve 1877-1878|shpërnguli dhe dëboi shumicën e popullsisë muslimane]] në [[Sanxhaku i Nishit|sanxhakun e Nishit]] dhe rrethinat e [[Toplica (Serbi)|Toplicës]] drejt vilajetit të Kosovës duke rritur trazimet që parapërgatitën frymën e Lidhjes si kundërpërgjigje ndaj Krizës së Madhe Lindore.<ref name="Frantz460461">{{cite journal|last=Frantz|first=Eva Anne|year=2009|title=Violence and its Impact on Loyalty and Identity Formation in Late Ottoman Kosovo: Muslims and Christians in a Period of Reform and Transformation|url=http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13602000903411366|journal=Journal of Muslim Minority Affairs|volume=29|issue=4|pages=460–461|ref=harv}} "In consequence of the Russian-Ottoman war, a violent expulsion of nearly the entire Muslim, predominantly Albanian-speaking, population was carried out in the sanjak of Niš and Toplica during the winter of 1877–1878 by the Serbian troops. This was one major factor encouraging further violence, but also contributing greatly to the formation of the League of Prizren. The league was created in an opposing reaction to the Treaty of San Stefano and the Congress of Berlin and is generally regarded as the beginning of the Albanian national movement.</ref> Më 27 shkurt 1878 andartë grekë, të udhëhequr nga dy shqiptarë ortodoksë,<ref>{{Cite book|title=[[Lebenserinnerungen|Kujtime 1885-1925]]|last=Vlora|first=Eqrem bej|authorlink=Eqrem bej Vlora|publisher=IDK|year=2003|origyear=1963|isbn=99927-780-6-7|location=Tiranë|pages=158|trans-title=Lebenserinnerungen|ref=harvnbLebenserinnerungennb|translator=[[Afrim Koçi]]}}</ref> Minoas Lappas dhe qepariotit major Gogo Stefani, zbarkuan në [[Saranda|Sarandë]] dhe shtinë në dorë Gjashtën dhe [[Lëkurësi|Lëkurësin]]. Më 4 mars ata u dëbuan dhe u shpërndanë nga njësitë e nisura prej Janinës.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=UV1oAAAAMAAJ&q=Epirus+4000&dq=Epirus+4000&lr=&as_brr=0&hl=|title=Epirus, 4000 years of Greek history and civilization|last=Sakellariou|first=M. V.|publisher=Ekdotike Athenon|year=1997|isbn=978-960-213-371-2|location=|pages=292|ref=Sakellariou}}</ref>[[Skeda:27vula4.jpg|thumb| [[Vula e Lidhjes s'Prizrenit|Vula e Lidhjes se Prizrenit]] |majtas]]Droja e shqiptarëve se mos territoret e tyre do të ndaheshin mes Malit të Zi, Serbisë, Bullgarisë dhe Greqisë i mbushi me zell për të bërë qëndresë.<ref>{{Harvnb|Gawrich|2006|page=38}}.</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.al/books?id=8QPWCgAAQBAJ&dq=The+Albanian+National+Awakening&lr=&source=gbs_navlinks_s|title=The Albanian National Awakening|last=Skëndi|first=Stavro|authorlink=Stavro Skëndi|publisher=Princeton University Press|year=2015|origyear=1967|isbn=9781400847761|location=|pages=33-34|ref=harvnb34nb}}</ref> Në Traktatin e parë të pasluftës, në Shën Stefan, u nënshkrua dorëzimi i disa territoreve të Perandorisë Osmane, ndër to edhe territore të banuara nga shqiptarë.<ref>{{Harvnb|Skëndi|1967|pages=33-34}}.</ref> Perandoria Austro-Hungareze dhe Britania e Madhe e bllokuan marrëveshjen, duke qenë se do t'i jepte Rusisë pozicione kyçe në Ballkan, duke prishur kësodore peshoren e fuqive. Për ta zgjidhur këtë çështje, një konferencë paqeje u mbajt po atë vit në [[Berlini|Berlin]].<ref name=":1">{{Harvnb|Gawrich|2006|pages=44-45}}.</ref><ref>{{Harvnb|Skëndi|1967|pages=43-44}}.</ref>

<blockquote>''Shih edhe: [[Rrymat Politike dhe Protestat Shqiptare]]''';''' [[Kuvendi i Prevezës]]''</blockquote>[[Image:League of Prizren building.jpg|thumb|300px|Pamja e soçme e kompleksit, ku u mbajtë Lidhja e Prizrenit]]Më 10 qershor 1878 përfaqësues nga paria shqiptare e Vilajetit të Kosovës u mblodhën në xhaminë Bajraklie<ref name=":5">{{Cite book|title=Shqiptarët|last=Bartl|first=Peter|publisher=IDK|year=2017|origyear=1995|isbn=978-99943-982-87|location=Tiranë|pages=104|ref=harvnb104nb|translator=[[Afrim Koçi]]}}</ref> të Prizrenit për të ngritur një platformë si kundërpërgjigje ndaj vendimeve të marra në Traktatin e Shën Stefanit. Në mbledhjen e parisë më 18 qershor u radhitën qëndrimet e mbajtura në një shkresë të vendimeve quajtur ''Kararnamé'', që u firmos nga 47 përfaqësues të kazave të vilajetit, ku në krye janë firmat e Iljaz pashë Dibrës dhe [[Abdullah Pashë Dreni|Abdullah pashë Drenit]].<ref name="albanianhistory.net">{{cite web|url=http://www.albanianhistory.net/texts19/AH1878_2.html|title=1878: The Resolutions of the League of Prizren|first=Robert|last=Elsie|authorlink=Robert Elsie|coauthors=|month=|year=|work=|location=|page=|pages=|at=|language=|trans-title=|doi=|archiveurl=https://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fwww.albanianhistory.net%2Ftexts19%2FAH1878_2.html&date=2011-02-19|archivedate=February 20, 2011|ref=|postscript=|website=albanianhistory.net}}</ref> Po atë ditë paria e Shkodrës i telegrafoi shtabit të Lidhjes se do t'i bashkohej lëvizjes dhe se së shpejti do të dërgonte delegatët.<ref name=":22">{{Cite book|title=Shkodra dhe motet v. I|last=Bushati|first=Hamdi|authorlink=Hamdi Bushati|publisher=Kolë Idromeno|year=1998|isbn=|location=Shkodër|pages=430|ref=harvnb430nb}}</ref> Më 23 qershor do të ishin të pranishëm krejt delegatët e qyteteve shqiptare në Prizren. Më 30 qershor u paraqitën edhe delegatët e Shkodrës me Jusuf agë Sokolin me një delegat të Podgorica dhe 7 krenë prej Malësie.<ref name=":22" /><ref>{{Harvnb|Belegu|1939|page=22}}.</ref>

<blockquote>''Shih edhe: [[Aksioni i Gjakovës]]; [[Beteja e Plavës dhe Gucisë]]; [[Lufta e Ulqinit]]; [[Kuvendi i Dibrës]]; [[Veprime Ushtarake te Lidhjes]]''</blockquote>Marshalli osman [[Mehmed Ali Pasha|Mehmed pashë Maxharri]], pjesë e delegacionit osman në Kongresin e Berlinit, u caktua të mbikëqyrte përcaktimin e kufijve të rinj në viset veriore shqiptare, përkatësisht [[Kazaja e Gucisë|kazanë e Gucisë]]. Me të vajtur për të përcjellur lajmin e ardhur nga Stambolli, ana më e bindur e Lidhjes i kërkuan që të largohej, mirëpo ''ra mik'' tek kryetari i degës së Lidhjes në Gjakovë, mikut të tij Abdullah pashë Drenit. Ndodhia u përshkallëzua ngaqë Abdullah Pasha nuk e dorëzonte dot mysafirin, si pasojë u rrethua dhe u vranë të dy pashallarët në atë që njihet si [[Aksioni i Gjakovës]]. Kjo gjakderdhje mbahet si veprimi i parë ushtarak i Lidhjes kundër nismës së dorëzimit të një territori të banuar nga shqiptarë.<ref>{{cite book|title=Historia e Popullit Shqiptar|last=Frashëri|first=Kristo|publisher=Toena|year=2002|isbn=9992716231|editor=Kristaq Prifti|volume=2|location=Tiranë|pages=169|ref=harv}}</ref>[[File:Ali pasha i Prizrenska liga (1).jpg|thumb|Ali Pasha dhe Lidhja e Prizrenit]]Fuqitë e Lidhjes u përplasën me njësitë malazeze nga tetori i 1879 deri në janar të 1880 në Plavë e Guci, me në krye [[Ali Pashë Gucia|Ali pashë Gucinë]]. Pas qëndresës për lëshimin e atyre viseve, u mendua t'i jepej Malit të Zi një rrip toke buzë [[Lumi i Cemit|lumit Cem]] sipas ''kompromisit i [[Luixhi Korti|Kortit]]'', delegat i Italisë në Kongres. Porsa u mor vesh ndërrimi i Plavës dhe Gucisë me Hotin, 2/3 e Grudës dhe stane e kullota të Kelmendit,<ref>{{Harvnb|Bartl|1995|page=107}}.</ref> bajraktarët e viseve i dërguan lutje konsullit austro-hungarez në Shkodër. Me datën 11 prill 1880 në një mbledhje Dega e Lidhjes në Bibliotekën e Pazarit u vendos mbyllja e Pazarit dhe u lajmërua populli të ishte gati për luftë. Më 22 prill komandanti i ushtrisë së Tuzit, Haxhi Osman Pasha, ndoqi urdhërin e dorëzimit të territoreve ndaj malazezëve, por u shpërndau fishekë e armë vullnetarëve shqiptarë. Nga Shkodra u mobilizuan 1500 burra të armatosun, të drejtuar nga [[Hodo Sokoli|Hodo Begu]] dhe më pas iu shtua kapidani [[Preng Bibë Doda]]. Beteja e parë mes forcave u zhvillua te Ura e Rrzhanicës. Pas qëndresës së radhës, Fuqitë e Mëdha ripërcaktuan lëshimin e territoreve duke i dhënë Malit të Zi, Ulqinin me rrethet e tij deri në [[Lumi i Bunës|Bunë]].<ref>{{Harvnb|Bushati|1998|pages=431-434}}.</ref>