Historia e Murit të Madh Kinez: Dallime mes rishikimesh

Altan Khani bëri paqe më Kinën menjëherë pasi ajo i hapi qytetet kufitare për tregëti në vitin 1571, duke e lehtësuar nevojën mongole për inkursione. Kjo, e bashkuar me përpjekjet e Qi-ut dhe Tanit për të siguruar kufirin, solli një periudhë paqeje relative përgjatë kufirit. Megjithatë, sulme të vogla ndodhnin prapë nga koha në kohë kur përfitimet e plaçkitjes i tejkalonin ato të tregëtisë,<ref>{{cite journal|last=Spindler|first=David|title=A Twice-Scorned Mongol Woman, the Raid of 1576, and the Building of the Brick Great Wall|journal=Ming Studies|publisher=Maney Publishing|volume=60|year=2009|page=76}}</ref> duke kërkuar që shteti Ming ti mbyllte të gjitha boshllëqet përgjatë kufirit rreth Pekinit. Zonat me terren të vështirë, dikur të konsideruara të pakalueshme u rrethuan gjithashtu me mure, duke çuar në pamjet e mirë-njohura të Murit të Madh që gjarpëron mbi panorama dramatike që turistët e shohin akoma edhe sot.<ref>{{cite journal|last=Spindler|first=David|title=A Twice-Scorned Mongol Woman, the Raid of 1576, and the Building of the Brick Great Wall|journal=Ming Studies|publisher=Maney Publishing|volume=60|year=2009|pages=84–5}}</ref>

Ndërtimi i mureve vazhdoi deri në përmbysjen e Dinastisë Ming në vitin [[1644]].<ref>{{cite journal|last=Spindler|first=David|title=A Twice-Scorned Mongol Woman, the Raid of 1576, and the Building of the Brick Great Wall|journal=Ming Studies|publisher=Maney Publishing|volume=60|year=2009|page=84}}</ref> Në dekadat që çuan në rënien e Dinastisë Ming, oborri Ming dhe vetë Muri i Madh u përball me rebelime të njëkohshme si dhe me pushtimin mançurian. Përveç pushtimit të Liaodongut, mançurianët sulmuan përmes Murit të Madh për herë të parë në vitin 1629,<ref>Frederick Mote: Imperial China: 900-1800; Cambridge, MA; Harvard University Press, 1999, isbn 0-674-01212-7, fq. 794</ref> dhe përsëri në vitin 1634,<ref>Frederic Wakeman: [http://books.google.com/books?id=Hcv6AAAACAAJ The Great Enterprise: The Manchu Reconstruction of Imperial Order in Seventeenth-Century China]; 1985, Berkeley, [[Los Angeles]], and London; University of California Press, isbn 0-520-04804-0, fq. 201</ref> 1638,<ref>Frederic Wakeman: [http://books.google.com/books?id=Hcv6AAAACAAJ The Great Enterprise: The Manchu Reconstruction of Imperial Order in Seventeenth-Century China]; 1985, Berkeley, [[Los Angeles]], and London; University of California Press, isbn 0-520-04804-0, fq. 209</ref> dhe 1642.<ref>Frederic Wakeman: [http://books.google.com/books?id=Hcv6AAAACAAJ The Great Enterprise: The Manchu Reconstruction of Imperial Order in Seventeenth-Century China]; 1985, Berkeley, [[Los Angeles]], and London; University of California Press, isbn 0-520-04804-0, fq. 154</ref> Ndërkohë, rebelët e kryesuar nga komandanti Li Zicheng kishin mbledhur forcat. Në muajt e parë të vitit 1644, Li Zichengu e deklaroi veten e tij themelues të Dinastisë Shun dhe Marshoi drejt kryeqytetit Ming nga Shaanxi. Rrugëtimi i tij ndoqi pak a shumë linjën e Murit të Madh, në mënyrë që të neutralizonte garnizonet e tij të fortifikuara rëndë.<ref>Frederick Mote: Imperial China: 900-1800; Cambridge, MA; Harvard University Press, 1999, isbn 0-674-01212-7, fq. 800</ref> Mbrojtjet thelbësore të Datongut, Xuanfu-së dhe Kalimit Juyong u dorëzuan të gjitha pa luftuar dhe perandori Chongzhen vari veten më 25 prill pasi ushtria Shun hyri në Pekin.<ref>Frederic Wakeman: [http://books.google.com/books?id=Hcv6AAAACAAJ The Great Enterprise: The Manchu Reconstruction of Imperial Order in Seventeenth-Century China]; 1985, Berkeley, [[Los Angeles]], and London; University of California Press, isbn 0-520-04804-0, fq. 265</ref><ref>Frederick Mote: Imperial China: 900-1800; Cambridge, MA; Harvard University Press, 1999, isbn 0-674-01212-7, fq. 809</ref> Në këtë pikë, forca më e madhe luftuese Ming në Kinën e Veriut ishte në Kalimin Shanhai, ku Muri i Madh takohej me Detin Bohai. Mbrojtësi i tij, Wu Sangui, i vendosur midis ushtrisë Shun nga brenda dhe mançut jashtë, vendosi të dorëzohej te mançut dhe u hapi portat për ta.<ref>Frederic Wakeman: [http://books.google.com/books?id=Hcv6AAAACAAJ The Great Enterprise: The Manchu Reconstruction of Imperial Order in Seventeenth-Century China]; 1985, Berkeley, [[Los Angeles]], and London; University of California Press, isbn 0-520-04804-0, fq. 309</ref> Mançut, duke hyrë në këtë mënyrë përmes Murit të Madh, të mbrojtur nga Li Zichengu në Betejën e Kalimit Shanhai dhe zaptuan Pekinin më 5 qershor. Ata i mundën menjëherë si dinastinë rebele Shun dhe forcat e mbetura rezistuese Ming, duke vendosur sundimin e tyre në të gjithë Kinën si [[Dinastia Qing]].<ref>Mark C. Elliott: The Manchu Way: The Eight Banners and Ethnic Identity in Late Imperial China; 2001, Stanford University Press, isbn 978-0-8047-4684-7, fq. 1–2</ref>

 

==Dinastia Qing (1644–1911)==

Studimi perëndimor i Murit të Madh ishte, deri së fundmi, i infektuar nga keqkuptime të rrjedhura nga përshkrimet tradicionale të Murit. Kur jezuitët sollën përshkrimet e para të Murit në Perëndim, studiuesit evropian ishin të mëdyshur që [[Marco Polo]] nuk e kishte përmendur "Murin e Madh" në ''Udhëtimet'' e tij. Disa studiues të shekullit të XVII arsyetonin se Muri duhet të ketë qenë ndërtuar nga Dinastia Ming, pas ikjes së Marco Polos. Kjo pikëpamje u zëvendësua shpejt nga një tjetër që argumentonte, kundër përshkrimeve të Polos, që tregëtari venecian kishte shkuar në Kinë nga jugu dhe kështu nuk kishte rënë në kontakt me Murin.<ref>{{cite journal|last1=Waldron|first1=Arthur|year=1983|title=The Problem of The Great Wall of China|journal=Harvard Journal of Asiatic Studies|volume=43|issue=2|page=647|publisher=Harvard-Yenching Institute|jstor=2719110}}</ref> Kështu, pohimi i gabuar i abatit Martino Martini se Muri kishte "kishte mbijetuar deri në kohën e tanishme pa dëmtime ose shkatërrime"<ref>Carlos Rojas: The Great Wall: A Cultural History; Harvard University Press, Cambridge, Mass; 2010, isbn 978-0-674-04787-7, fq. 115</ref> që nga periudha Qin u pranua si fakt nga ‘’filozofët’’ e shekullit të XVIII.<ref>{{cite journal|last1=Waldron|first1=Arthur|year=1983|title=The Problem of The Great Wall of China|journal=Harvard Journal of Asiatic Studies|volume=43|issue=2|page=648|publisher=Harvard-Yenching Institute|jstor=2719110}}</ref>

Që atëherë, shumë studiues kanë vepruar nën besimin se Muri i Madh e mbronte vazhdimisht kufirin kinez kundër nomadëve të stepës për dy mijë vjetë.<ref>Arthur Waldron: The Great Wall of China: From History to Myth; Cambridge University Press, Cambridge England, Neë York; 1990, isbn 978-0-521-42707-4, fq. 2</ref> Për shembull, sinologu i shekullit të XVIII Joseph de Guignes i caktonte rëndësi makrohistorike mureve të tilla kur ai paraqiti teorinë ndërtimi i periudhës Qin detyroi popullin Xiongnu të emigronte në perëndim për në Evropë dhe, duke u bërë i njohur si populli Hun, në fund të fundit kontribuoi në rënien e Perandorisë Romake.<ref>Arthur Waldron: The Great Wall of China: From History to Myth; Cambridge University Press, Cambridge England, Neë York; 1990, isbn 978-0-521-42707-4, fq. 3</ref> Disa u pëpoqën të bëjnë vlerësime të përgjithshme rreth shoqërisë kineze dhe politikës së jashtme bazuar në konceptimin e një Muri të Madh të përhershëm: [[Karl Marksi]] e konsideronte Murin si përfaqësues të stanjacionit të shoqërisë dhe ekonomisë kineze,<ref>Arthur Waldron: The Great Wall of China: From History to Myth; Cambridge University Press, Cambridge England, Neë York; 1990, isbn 978-0-521-42707-4, fq. 212</ref> Owen Lattimore supozonte se Muri i Madh tregonte një nevojë për të ndarë mënyrën nomade të jetesës nga komunitetet bujqësore të Kinës,<ref>Owen Lattimore: [http://hdl.handle.net/2027/mdp.39076005494369 Inner Asian Frontiers of China]; Beacon Press, 1962, Boston, fq. 546</ref> dhe John K. Fairbank mendonte se Muri luajti një rol në zhvillimin e rendit botëror sinocentrik.<ref>Arthur Waldron: The Great Wall of China: From History to Myth; Cambridge University Press, Cambridge England, Neë York; 1990, isbn 978-0-521-42707-4, fq. 31, shënimi 92</ref>

 

==Shiko edhe==