Xhamia: Dallime mes rishikimesh

[[Skeda:Supplicating_Pilgrim_at_Masjid_Al_Haram._Mecca,_Saudi_Arabia.jpg|lidhje=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Supplicating_Pilgrim_at_Masjid_Al_Haram._Mecca,_Saudi_Arabia.jpg|parapamje|260x260px|[[XhamiaMesxhidi e ShenjtëHaram|Mesxhid el-Haram]], xhamia që rrethon [[Qabeja|Qabenë]], është vendi më i shenjtë në [[Islami|fenë islame]].]]

[[Skeda:Prizren kossovo.jpg|parapamje|[[Xhamia e Sinan Pashës në Prizren|Xhamia e Sinan Pashës]] në [[Prizren]]]]

'''Xhamia''' (nga [[ArabishtjaPersishtja|arabishtpersisht]]: المسجدdhe [[Gjuha turke|turqisht]]: ''el-mesxhidcami'', [[Gjuha turkeArabishtja|turqishtarabisht]]: المسجد ''camiel-mesxhid'') është faltore për ndjekësit e [[Islami|fesë islame]].

Xhamia e parë në botë konsiderohet të jetë zona përreth [[Qabeja|Qabesë]] në [[Meka|Mekë]], e njohur tani si [[Xhamia e Shenjtë|Mesxhid el-Haram]] (sq. [["Xhamia e Shenjtë]]").<ref>{{harvnb|Kuban|1974|p=1}}</ref> Që nga viti [[638]], Xhamia e Shenjtë është zgjeruar në disa raste për të akomoduar numrin e [[Myslimani|myslimanëve]] në rritje, të cilët ose jetojnë në zonën përreth ose bëjnë [[haxhi]]n në qytet.<ref>{{harvnb|Dumper|Stanley|2007|p=241}}</ref> Të tjerë e shohin si xhaminë e parë në histori të jetë [[Xhamia el-Kuba]] në [[Medina|Medinë]], pasi ishte struktura e parë e ndërtuar nga [[Muhammedi]] pas [[Hixhreti|mërgimit të tij nga Meka]] në vitin 622.<ref>{{harvnb|Tajuddin|1998|p=135}}</ref>

[[Të dërguarit në Islam|Profeti]] i fesë islame Muhammedi themloi dhe një xhami tjetër në [[Medina|Medinë]], e njohur si [[Mesxhid en-Nebevi]] (sq. [[Xhamia e ProfetitPejgamberit]]). E ndërtuar në vendin e shtëpisë së tij, Muhammedi ka marrë vetë pjesë në ndërtimin e xhamisë dhe ndihmoi në krijimin e konceptit të xhamisë si pikë qendrore e qytetit islam.<ref name="chiu678">{{harvnb|Chiu|2010|pp=67–8}}</ref> Xhamia e ProfetitPejgamberit shfaqi disa nga veçoritë ende të zakonshme në xhamitë e sotme, duke përfshirë [[mihrabi]]n në pjesën e përparme të hapësirës për lutje dhe [[minberi]]n, foltoren me shkalla.<ref>{{harvnb|Cosman|Jones|2008|p=610}}</ref> Xhamia e Profetit është ndërtuar me një oborr të madh, një motiv i përbashkët për shumë xhami të ndërtuara që nga ajo kohë.<ref name="chiu678" />

Xhami u ndërtuan në [[Iraku|Irak]] dhe [[Afrika veriore|Afrikën veriore]] deri në fund të [[Shekulli VII|shekullit VII]], pasi feja islam u përhap jashtë [[Gadishulli Arabik|Gadishullit Arabik]] nga ana e [[Hilafeti|hilafeteve]] të hershme. [[Xhamia e Imam Hysenit]] në [[Qerbelaja|Qerbela]] raportohet të jetë një nga xhamitë më të vjetra në Irak, edhe pse forma aktuale – tipike e arkitekturës perse – i takon [[Shekulli XI|shekullit XI]].<ref>{{harvnb|Bellows|2008|p=249}}</ref> [[Xhamia e Amrit|Xhamia e Amr ibn el-Asit]] është xhamia e parë në [[Egjipti|Egjipt]], që ka shërbyer si qendër fetare dhe shoqërore për [[Fustat]]in ([[Kajro]]n e sotëm). Si Xhamia e [[Imam]] Hysenit[[Hyseni]]t, asgjë nga struktura origjinale nuk ka mbetur.<ref>{{harvnb|Netton|1996|p=149}}</ref> Me ardhjen e hilafetit të [[Fatimitët|fatimidëve]], xhamitë nëpër Egjipt u përshtatën me shkolla (të njohura si [[Medreseja|''medrese'']]) e spitale.<ref>{{harvnb|Budge|2001|pp=123–8}}</ref>

Sipas traditës islam tre xhamitë më ë shenjta janë: [[Mesxhidi Haram|Xhamia e Shenjtë]] (el-Mesxhid el-Haram) në [[Meka|Mekë]], [[Xhamia e Profetit]] (el-Mesxhid en-Nebevi) në [[Medinë]] dhe [[Xhamia el-Aksa]] (el-Mesxhid el-Aksa) në [[Jerusalemi|Jerusalem]].

Xhamitë me plan arab, ku salla ka një kulm i cili mbështet nga shtylla, janë llojet më hershme të xhamive, të ndërtuar të parën herë nga [[Hilafeti Emevi|Hilafeti i umajadëveomajadëve]]. Këto xhami kishin plan katror ose drejtkëndor, me një oborr të mbyllur dhe sallë të mbuluar për lutje. Historikisht, në vendet me klimë të [[Lindja e Mesme|Lindjes së Mesme]] dhe [[Klima mesdhetare|mesdhetare]], oborri ka shërbyer për të akomoduar numrin e madh të besimtarëve gjatë [[Xhumaja|namazit të së premtes]]. Shumica e këtyre xhamive të hershme kishin kulme të rrafshta mbi sallat e lutjes, që kërkonin përdorimin e shtyllave dhe mbështetësve të shumtë.<ref name="Masdjid1">{{cite encyclopedia|last=Hillenbrand|first=R|editor=P. J. Bearman|editor2=Th. Bianquis|editor3=[[Clifford Edmund Bosworth|C.E. Bosworth]]|editor4=E. van Donzel|editor5=[[Wolfhart Heinrichs|W. P. Heinrichs]]|encyclopedia=[[Encyclopaedia of Islam]] Online|title=Masdjid. I. In the central Islamic lands|publisher=Brill Academic Publishers|issn=1573-3912}}</ref> Një nga shembujt më të njohur të këtyre xhamive është Xhamia e Madhe e Kordobës në Spanjë, e cila mbështetet nga mbi 850 shtylla.<ref name="mit-handout">{{cite web|url=http://web.mit.edu/4.614/www/handout02.html|accessdate=April 9, 2006|publisher=Massachusetts Institute of Technology|title=Religious Architecture and Islamic Cultures}}</ref> Shpesh, xhamitë me plan arab kanë arkada të jashtme në mënyrë që vizitorët të shijojnë hijen. Këto xhami janë ndërtuar kryesisht nën hilafetet e umajadëveomajadëve dhe abasitëve; megjithatë më pas thjeshtësia e planit arab i ka kufizuara mundësitë për zhvillimin e mëtejshëm, dhe ky lloj i xhamive rrjedhimisht humbi popullaritetin.<ref name="Masdjid1" />