Meshari: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Smallem (diskuto | kontribute) v Rregullime automatike të gabimeve me referimet |
No edit summary |
||
Rreshti 1:
[[Skeda:Meshari 300 vjeçar.JPG|thumb|Meshari 300-vjeçar]]'''''Meshari''''' i Gjon Buzukut (1555) është libri më i vjetër i botuar
== Historia ==
Shkrimi shqip dhe temat shqiptare u shfaqën vetëm me tri lëvizje të mëdha kulturore e fetare të Evropës Perëndimore të shekullit XVI: [[Humanizmi]], [[Renesanca]] dhe [[Kundërreformacioni]]. Temat shqiptare u shfaqën me dy lëvizjet e para ndërsa libri shqip dhe lulëzimi i shqipes si gjuhë nacionale do të bëhej vetëm në valën e Kundërreformacionit katolik. I kësaj kohe është Meshari i Gjon Buzukut.<ref name="Hamiti11">{{Harvnb|Hamiti|1995|p=11}}</ref>
Veprën Buzuku nisi ta shkruajë më 20 mars 1554 dhe e mbaroi me 5 janar 1555, gjatë Koncilit tridentin.<ref name=":Çabej">{{Cite journal|last=Çabej|first=Eqrem|date=1977|title=Gjon Buzuku dhe gjuha e tij|url=https://books.google.al/books?id=drY9wEs8E8YC&q=Meshari+shqip+1554&dq=Meshari+shqip+1554&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjW-7WJl4PlAhWNbVAKHQbqAJwQ6AEIXTAH|journal=Studime gjuhësore|volume=VI|pages=25|quote=Duke qenë se veprën e shkroi aty nga mesi i shekullit të XVI-të, në një moshë kur ka qenë sigurisht burrë i pjekur, mund të themi se ai rroi dhe u zhvillua në atë shekull. Ç'ndikime ushtroi kjo kohë kaq e turbullt mbi autorin, jetën e tia e formimin e tij si shkrimtar, nuk mund të thuhet asgjë. Fakti që ky e nisi veprën 20 mars 1554 dhe e mbaroi me 5 janar 1555.}}</ref> Kjo vepër u zbulua aty rreth 1743 nga Imzot [[Gjon Nikollë Kazazi|Gjon Kazazi]] në Kolegjin e Propagandës Fide,<ref name=":1">{{Cite book|title=Nach 450 Jahren: Buzukus "Missale" und seine Rezeption in unserer Zeit: 2. Deutsch-Albanische Kulturwissenschaftliche Tagung in München vom 14. bis 15. Oktober 2005|last=Mandalà|first=Matteo|publisher=Otto Harrassowitz Verlag|year=2007|isbn=9783447054683|location=|pages=225-227|chapter=Buzuku në Sicili: studimet gjuhësore dhe filologjike të Imzot Pal Skiroit, Gaetano Petrotës dhe Marko la Pianës}}</ref> i cili e pagëzoi me emrin ''Meshari'', emër që i ka mbetur sot e kësaj dite.<ref name=":Bulo" /> Vendosi të njoftonte menjëherë përmes një letre At [[Gjergji Guxeta|Gjergj Guxetën]], rektorin e seminarit arbëresh të [[Palermo|Palermos]]. Pas pothuaj një shekulli letra e Kazazit dërguar Guxetës u shpluhuros nga Imzot [[Zef Krispi|Giuseppe Crispi]]. Pas një fushate kërkimore që nisi më 1909, u rizbulua nga peshkopi arbëresh [[Pal Skiroi]].<ref name=":1" />▼
▲Veprën Buzuku nisi ta shkruajë më 20 mars 1554 dhe e mbaroi me 5 janar 1555, gjatë Koncilit tridentin.<ref name=":Çabej">{{Cite journal|last=Çabej|first=Eqrem|date=1977|title=Gjon Buzuku dhe gjuha e tij|url=https://books.google.al/books?id=drY9wEs8E8YC&q=Meshari+shqip+1554&dq=Meshari+shqip+1554&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjW-7WJl4PlAhWNbVAKHQbqAJwQ6AEIXTAH|journal=Studime gjuhësore|volume=VI|pages=25|quote=Duke qenë se veprën e shkroi aty nga mesi i shekullit të XVI-të, në një moshë kur ka qenë sigurisht burrë i pjekur, mund të themi se ai rroi dhe u zhvillua në atë shekull. Ç'ndikime ushtroi kjo kohë kaq e turbullt mbi autorin, jetën e tia e formimin e tij si shkrimtar, nuk mund të thuhet asgjë. Fakti që ky e nisi veprën 20 mars 1554 dhe e mbaroi me 5 janar 1555.}}</ref> Ka qenë i destinuar për t’u përdorur nga priftërinjtë që vepronin në trojet shqiptare, gjatë shërbesave të tyre.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://peizazhe.com/2013/09/09/parabuzuku-ii/|title=Para-Buzuku (II)|date=9 shtator 2013|accessdate=5 tetor 2019|publisher=peizazhe.com|last=Vehbiu|first=Ardian|authorlink=Ardian Vehbiu}}</ref> Kjo vepër u zbulua aty rreth 1743 nga Imzot [[Gjon Nikollë Kazazi|Gjon Kazazi]] në Kolegjin e Propagandës Fide,<ref name=":1">{{Cite book|title=Nach 450 Jahren: Buzukus "Missale" und seine Rezeption in unserer Zeit: 2. Deutsch-Albanische Kulturwissenschaftliche Tagung in München vom 14. bis 15. Oktober 2005|last=Mandalà|first=Matteo|publisher=Otto Harrassowitz Verlag|year=2007|isbn=9783447054683|location=|pages=225-227|chapter=Buzuku në Sicili: studimet gjuhësore dhe filologjike të Imzot Pal Skiroit, Gaetano Petrotës dhe Marko la Pianës}}</ref> i cili e pagëzoi me emrin ''Meshari'', emër që i ka mbetur sot e kësaj dite.<ref name=":Bulo" /> Vendosi të njoftonte menjëherë përmes një letre At [[Gjergji Guxeta|Gjergj Guxetën]], rektorin e seminarit arbëresh të [[Palermo|Palermos]]. Pas pothuaj një shekulli letra e Kazazit dërguar Guxetës u shpluhuros nga Imzot [[Zef Krispi|Giuseppe Crispi]]. Pas një fushate kërkimore që nisi më 1909, u rizbulua nga peshkopi arbëresh [[Pal Skiroi]].<ref name=":1" />
Skiroi lajmëroi të përkohshmet e kohës se do t'i bënte një studim veprës që më pas ta rishtypte, lajm ky që bëri bujë dhe shtyu françeskanët në [[Shkodra|Shkodër]] që të porositnin tri kopje fotografike.<ref>{{Harvnb|Mandalà|2007|page=229.}}</ref> Më 1930 P. [[Justin Rrota]] solli kopjen e parë fotografike të librit në [[Shqipëria|Shqipëri]], dhe qe ndër studjuesit e parë të veprës.<ref>{{Cite journal|last=Domi|first=Mahir|date=1965|title=Justin Rrota (17.II.1889 - 20.II.1964)|url=|journal=Studime filologjike|volume=1|pages=219|via=}}</ref>[[Figura:Buzuku meshari.jpg|144px|thumb|left|Faqe nga Meshari]]
== Përmbajtja ==
Që në kohën e Kazazit, libri ishte i cungët; në gjendjen e parë vepra kishte 110 fletë ose 220 faqe, prej të cilave kishin mbijetuar 94 fletë ose 188 faqe. Tetë fletët e para që i mungojnë do të kenë patur frontespicin, titullin, vendin e botimin dhe mbase prejardhjen e vetë autorit.<ref name=":Çabej" />
Ky libër përmban Librin e Orëve dhe Librin e Meshës prandaj u quajt Meshar.<ref>{{Harvnb|Hamiti|1995|p=27}}</ref> <ref name=":Bulo">{{Cite book|title=Nach 450 Jahren: Buzukus "Missale" und seine Rezeption in unserer Zeit: 2. Deutsch-Albanische Kulturwissenschaftliche Tagung in München vom 14. bis 15. Oktober 2005|last=Bulo|first=Jorgo|publisher=Otto Harrassowitz Verlag|year=2007|isbn=9783447054683|location=|pages=217|authorlink=Jorgo Bulo|url=https://books.google.al/books?id=qPtcT1oMeHAC&pg=PA217&lpg=PA217&dq=Mario+Roques+Mario+Roké+shqip&source=bl&ots=oO15Wpa4N0&sig=ACfU3U38fizaNgQWWkmrD1vM6jJtg2OSkw&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj4u6rV3ILlAhWLKewKHcaFBVsQ6AEwDXoECAkQAQ#v=onepage&q=Mario%20Roques%20Mario%20Roké%20shqip&f=false|chapter='Meshari' i Gjon Buzukut dhe Koncili i Trentos}}</ref> Pjesën e tre të katërtave të veprës, [[Eqrem Çabej|Çabej]] e vëren që përmban "oficen e vogël të Zonjës, të shtatë psalmet pendestare, litanitë e shenjtvet, disa copë nga të ritualit e të katekizmit dhe meshët e së kremteve kryesore të vitit".<ref name=":0" />
== Studime dhe botime ==
Line 13 ⟶ 17:
Botimi i parë i plotë u bë më 1958 nga [[Namik Resuli]], duke përfshirë një fotokopje dhe transkriptimin.<ref name=":2" /> Botimi i punimit ''Il Messale'' të Resulit nga Biblioteka e Vatikanit mund të thuhet se ia riktheu në kujtesë Institutit të Gjuhësisë në Tiranë. Më 1963 Rrota i kërkoi [[Androkli Kostallari|Kostallarit]] një kopje të ''Mesharit'' që të mund të niste punën me transkriptimin, por drejtori i Institutit iu përgjigj se të vetmen kopje në disponim po e punonte Çabej.<ref>{{Cite book|title=Tjetërsimi i veprës intelektuale gjatë komunizmit në Shqipëri|last=Ndoja|first=Leka|publisher=ISKK|year=2013|isbn=978-9928-168-12-2|location=Tiranë|pages=68}}</ref> Punim i cili u botua më dy vëllime më 1968 në Tiranë, ku vëllimi i parë ka një studim hyrës me tekstin e transliterimin e komplet tekstit, ndërsa vëllimii dytë përmban një faksimile të origjinalit si dhe transkriptimin fonetik.<ref name=":2">{{Cite book|title=Albanian Literature: A Short History|last=Elsie|first=Robert|publisher=I.B.Tauris|year=2005|isbn=9781845110314|location=London|pages=12|authorlink=Robert Elsie|url=https://books.google.al/books?id=ox3Wx1Nl_2MC&pg=PA12&dq=Meshari+Çabej+1958&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiRoMm2kIXlAhWFaFAKHZYvADQQ6AEILTAB#v=onepage&q=Meshari%20Çabej%201958&f=false}}</ref>
== Rëndësia ==
Rëndësia e këtij libri për gjuhën, letërsinë dhe kulturën shqiptare është monumentale. Aty gjendet shqipja e shekullit XVI dhe një pasuri e madhe e fjalorit.<ref name="Hamiti27"/> Gjuha e veprës është gegërishtja e shekullit XVI, e shkruar me alfabetin latin të tipit gjysmë gotik. "''Kemi të bëjmë pikësëpari, pohon Çabej, me një gjuhë letrare, prodhim i një zhvillimi të mëparmë të shkrimit dhe të përpunimit nga ana e këtij shkrimtari''".<ref name="Anamali697">{{Harvnb|Anamali|2002|p=697}}.</ref>
== Literatura ==
* {{cite book|last1=Hamiti|first1=Sabri|title=Letërsia e vjetër shqipe|place=Prishtinë|year=1995|language=sq}}
* {{cite book|title=Historia e popullit shqiptar: vëllimi i parë|last1=Anamali|first1=Skënder|last2=Prifti|first2=Kristaq|publisher=Toena|year=2002|place=Tiranë|isbn=9992716223|language=sq}}
* {{cite book|last=Elsie|first=Robert|title=Albanian Literature: A Short History|year=2005|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com/books?id=ox3Wx1Nl_2MC&pg=PA67|isbn=978-1-84511-031-4|language=en}}
== Referimet ==
| |||