[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
Refuzoi 5 ndryshimet e fundit të tekstit (nga 185.173.205.154, 46.19.228.126, MrJaroslavik dhe 185.30.144.233) dhe riktheu rishikimin 2004084 nga InternetArchiveBot
No edit summary
Rreshti 1:
{{Infobox shkencëtar
 
| honorific_prefix = [[Sir]]
''''' Isak Njuton''''' ([[shqiptimi|ang]]. '''Isaac Newton'''),( 25 dhjetor 1642 - 20 mars 1727 ) ishte një fizikant astronom, filozof, teolog dhe matematicien anglez i cili është konsideruar gjerësisht si një nga shkencëtarët më me influencë të të gjitha kohërave dhe si një figurë kyçe në revolucionin shkencor . Libri i tij "Philosophiae Naturalis Principia Mathematica" (Principet Matematike të Filozofisë Natyrore), botuar së pari në vitin 1687, hodhi themelet për "mekanikën klasike".
| name = Isak Njutoni
| image = Sir Isaac Newton (1643-1727).jpg
| caption = Portreti i Njutonit në moshën 46 vjet nga [[Godfrey Kneller]], 1689
| birth_date = 4 janar 1643 ([[Datat e stilit të vjetër dhe stilit të ri|S.V.]] 25 dhjetor 1642)
| birth_place = [[Woolsthorpe-by-Colsterworth]], [[Lincolnshire]], [[Mbretëria e Anglisë|Angli]]
| death_date = 31 mars 1727 (84 vjet) ([[Datat e stilit të vjetër dhe stilit të ri|S.V.]] 20 mars 1726)
| death_place = [[Kensington]], [[Middlesex]], [[Mbretëria e Britanisë së Madhe|Britania e Madhe]]
| resting_place = [[Westminster Abbey]]
| nationality = Anglez
| fields = {{unbulleted list
| [[Fizika]]| [[Filozofia natyrore]]| [[Alkimia|Alkimia]]| [[Teologjia]]| [[Matematika]]| [[Astronomia]]| [[Ekonomia]]}}
| workplaces = {{unbulleted list| [[Universiteti i Kembrixhit]]| [[Royal Society]]| [[Royal Mint]]}}
| education = [[Trinity College, Cambridge]] (M.A., 1668)<ref>Kevin C. Knox, Richard Noakes (eds.), ''From Newton to Hawking: A History of Cambridge University's Lucasian Professors of Mathematics', Cambridge University Press, 2003, p. 61.</ref>
| academic_advisors = {{unbulleted list
| [[Isaac Barrow]]<ref>Feingold, Mordechai. [http://www.oxforddnb.com/view/article/1541 Barrow, Isaac (1630–1677)], ''Oxford Dictionary of National Biography'', [[Oxford University Press]], September 2004; online edn, May 2007. Retrieved 24 February 2009; explained further in Mordechai Feingold's "[https://www.jstor.org/stable/236236 Newton, Leibniz, and Barrow Too: An Attempt at a Reinterpretation]" in ''Isis'', Vol. 84, No. 2 (June 1993), pp. 310–338.</ref>
| [[Benjamin Pulleyn]]<ref>{{cite web |url=http://www.chlt.org/sandbox/lhl/dsb/page.50.a.php |title=Dictionary of Scientific Biography |language=en |at=Notes, No. 4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20050225223812/http://www.chlt.org/sandbox/lhl/dsb/page.50.a.php |archive-date=25 shkurt 2005 }}</ref>}}
| notable_students = {{unbulleted list| [[Roger Cotes]]| [[William Whiston]]}}
| awards = {{unbulleted list
| [[Fellow of the Royal Society|FRS]]&nbsp;(1672)<ref name=frs>{{cite web|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150316060617/https://royalsociety.org/about-us/fellowship/fellows|archivedate=16 March 2015|url=https://royalsociety.org/about-us/fellowship/fellows|publisher=Royal Society|location=London|title=Fellows of the Royal Society|language=en}}</ref>
| [[Knight Bachelor]]&nbsp;(1705)}}
| known_for = {{unbulleted list
| [[Mekanika klasike|mekanika Njutoniane]]| [[Ligji gravitacional universal i Njutonit|Gravitacioni universal]]| [[Calculus]]| [[Ligjet e Njutonit|Ligjet e Njutonit të lëvizjes]]| [[Optika]]| [[Seri binomike]]| ''[[Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica|Principia]]''| [[Metoda e Njutonit]]}}
| signature = Isaac Newton signature ws.svg
}}
''''' Isak Njuton''''' (emri në anglisht, '''Isaac Newton'''; 25 dhjetor 1642 - 20 mars 1727<ref>Gjatë jetës së Njutonit, dy kalendarë ishin në përdorim në Evropë: [[Kalendari Julian|kalendari Julian]] ("[[Datat e stilit të vjetër dhe stilit të ri|Stili i Vjetër]]") në rajonet protestante dhe ortodokse, përfshirë Britaninë; dhe [[Kalendari gregorian|kalendari gregorian]] ("[[Datat e stilit të vjetër dhe stilit të ri|Stili i Ri]]") në Evropën Katolike Romake. Në lindjen e Njutonit, datat gregoriane ishin dhjetë ditë përpara datave të Julianit: kështu lindja e tij regjistrohet se po ndodhte më 25 dhjetor 1642 Stili i Vjetër, por mund të shndërrohet në një datë të stilit të ri (modern) të 4 janarit 1643. Nga koha e vdekja e tij, ndryshimi midis kalendarëve ishte rritur në njëmbëdhjetë ditë. Për më tepër, ai vdiq në periudhën pas fillimit të vitit të stilit të ri më 1 janar, por para atij të stilit të vjetër më 25 mars. Vdekja e tij ndodhi më 20 mars 1726 sipas kalendarit të stilit të vjetër, por viti zakonisht rregullohet në 1727. Një konvertim i plotë në Stili i Ri jep datën 31 mars 1727.</ref>) ishte një fizikant, astronom, filozof, teolog dhe matematicien anglez i cili është konsideruar gjerësisht si një nga shkencëtarët më me influencë të të gjitha kohërave dhe si një figurë kyçe në revolucionin shkencor. Libri i tij "Philosophiae Naturalis Principia Mathematica" (Principet Matematike të Filozofisë Natyrore), botuar së pari në vitin 1687, hodhi themelet për "mekanikën klasike".
Njutoni formuloi ligjet e levizjes dhe gravitetit universal që dominoi pikëpamjen e shkencëtarëve të universit fizik gjatë tre shekujve të ardhshëm . Ai gjithashtu tregoi se nocionii i objekteve në tokë dhe trupave qiellorë mund të përshkruhet nga të njëjtat parime .
Njutoni ka ndërtuar teleskopin e parë praktik që reflekton dhe zhvilloi teorine e ngjyrës në bazë të vëzhgimit se një prizëm zbërthen dritën e bardhë në shumë ngjyra të spektrit të dukshem. Ai ka formuluar edhe një ligj empirik të ftohjes dhe ka studiuar shpejtësinë e zërit.
Njutoni ishte mik i "Trinity College" dhe Profesor i dytë Lucasian i matematikës në [[Universiteti_i_KembrixhitUniversiteti i Kembrixhit|Universitetin e Kembrixhit]]. Ai ishte një i krishterë i devotshëm, por joortodoks dhe ishte anëtar i Universitetit të Kembrixhit. Ai refuzoi të marrë urdhra nga Kisha e Anglisë, ndoshta sepse ai nuk besonte doktrinën e Trinsëi. Përveç punës së tij në shkencat matematikore, Njutoni nje pjese te madhe te kohes se tij ia kushtoi studimin e alkimisë dhe kronologjisë biblike, por një pjesë e madhe e punës së tij në ato zona ka mbetur e pabotuar deri shumë kohë pas vdekjes së tij. Në jetën e tij të mëvonshme, Njutoni u bë president i Shoqërisë Mbretërore. Ai shërbeu gjithashtu qeverinë britanike si antar i keshillit drejtues.
 
Isak Njutoni së bashku me [[Carl Friedrich Gauss|Gaussin]] dhe [[Arkimedi]]n bëjnë pjesë në të ashtuquajturën ''"treshe të artë"'' të [[matematikë]]s.
Ai ka formuluar tri ligjet kryesore të mekanikës :
 
* '''[[Ligji i inercisë|Ligjin e inercisë]]'''.
Line 14 ⟶ 39:
 
== Jeta ==
'''Isak Njutoni''' lindi (sipas kalendarit Julian në përdorim në Angli në atë kohë) në ditën e Krishtlindjeve, 25 dhjetor 1642, në Woolsthorpe Manor në [[Woolsthorpe-ngaby-Colsterworth]], një fshat i vogël në qarkun e [[Lincolnshire]]. Ai ka lindur tre muaj pas vdekjes së babait të tij, një bujk i begatë i quajtur gjithashtu Isaac Newton. Lindur para kohe, ai ishte një fëmijë i vogël. Nëna e tij Ana Ayscough thoshte se nuk peshonte as çerek kile.. Kur Njutoni ishte tre vjeç, nëna e tij u martua dhe shkoi për të jetuar me burrin e saj të ri, Barnabus Reverend Smith, duke lënë djalin e saj në kujdesin e gjyshes së tij, Margery Ayscough. Njutoni nuk u martua asnjehere .
 
Në [[mekanika|mekanikë]], '''''Njutoni''''' formuloi parimin e inercisë.
 
Line 25 ⟶ 51:
'''''Njutoni''''' ishte fetar dhe lexonte [[Bibla|Biblën]]. Ai ka shkruar më shumë studime Biblike se shkencore.
'''''Njutoni''''', siç demonstrohet nga një sondazh të vitit [[2005]], është ndër shkencëtarët më të mëdhenj në historinë e shkencës.
 
==Referimet==
{{reflist}}
 
== Lidhje të jashtme ==
Line 35 ⟶ 64:
* [http://agutie.homestead.com/files/NewtonTheorem.htm Newton's Theorem: Newton's line in a circumscribed quadrilateral.] by Antonio Gutierrez from "Geometry Step by Step from the Land of the Incas"
* [http://plato.stanford.edu/entries/newton-stm/ Stanford Encyclopedia of Philosophy entry on Newton's views on space, time, and motion]
 
 
 
 
 
[[Kategoria:Lindje 1642]]