|
| signature = Isaac Newton signature ws.svg
}}
''''' Isak Njuton''Njutoni''' (emri në anglisht, '''Isaac Newton'''; 25 dhjetor 1642 - 20 mars 1727<ref>Gjatë jetës së Njutonit, dy kalendarë ishin në përdorim në Evropë: [[Kalendari Julian|kalendari Julian]] ("[[Datat e stilit të vjetër dhe stilit të ri|Stili i Vjetër]]") në rajonet protestante dhe ortodokse, përfshirë Britaninë; dhe [[Kalendari gregorian|kalendari gregorian]] ("[[Datat e stilit të vjetër dhe stilit të ri|Stili i Ri]]") në Evropën Katolike Romake. Në lindjen e Njutonit, datat gregoriane ishin dhjetë ditë përpara datave të Julianit: kështu lindja e tij regjistrohet se po ndodhte më 25 dhjetor 1642 Stili i Vjetër, por mund të shndërrohet në një datë të stilit të ri (modern) të 4 janarit 1643. Nga koha e vdekja e tij, ndryshimi midis kalendarëve ishte rritur në njëmbëdhjetë ditë. Për më tepër, ai vdiq në periudhën pas fillimit të vitit të stilit të ri më 1 janar, por para atij të stilit të vjetër më 25 mars. Vdekja e tij ndodhi më 20 mars 1726 sipas kalendarit të stilit të vjetër, por viti zakonisht rregullohet në 1727. Një konvertim i plotë në Stili i Ri jep datën 31 mars 1727.</ref>) ishte një fizikant, astronom, filozof, teolog dhe matematicien anglez i cili është konsideruar gjerësisht si një nga shkencëtarët më me influencë të të gjitha kohërave dhe si një figurë kyçe në revolucionin shkencor. Libri i tij "Philosophiae Naturalis Principia Mathematica" (Principet Matematike të Filozofisë Natyrore), botuar së pari në vitin 1687, hodhi themelet për "mekanikën klasike".
Njutoni formuloi ligjet e levizjes dhe gravitetit universal që dominoi pikëpamjen e shkencëtarëve të universit fizik gjatë tre shekujve të ardhshëm . Ai gjithashtu tregoi se nocionii i objekteve në tokë dhe trupave qiellorë mund të përshkruhet nga të njëjtat parime .
Njutoni formuloi ligjet e levizjes dhe gravitetit universal që dominoi pikëpamjen e shkencëtarëve të universit fizik gjatë tre shekujve të ardhshëm . Ai gjithashtu tregoi se nocionii i objekteve në tokë dhe trupave qiellorë mund të përshkruhet nga të njëjtat parime. Njutoni ka ndërtuar teleskopin e parë praktik që reflekton dhe zhvilloi teorine e ngjyrës në bazë të vëzhgimit se një prizëm zbërthen dritën e bardhë në shumë ngjyra të spektrit të dukshem. Ai ka formuluar edhe një ligj empirik të ftohjes dhe ka studiuar shpejtësinë e zërit.
Njutoni ishte mik i "Trinity College" dhe Profesor i dytë Lucasian i matematikës në [[Universiteti i Kembrixhit|Universitetin e Kembrixhit]]. Ai ishte një i krishterë i devotshëm, por joortodoks dhe ishte anëtar i Universitetit të Kembrixhit. Ai refuzoi të marrë urdhra nga Kisha e Anglisë, ndoshta sepse ai nuk besonte doktrinën e Trinsëi. Përveç punës së tij në shkencat matematikore, Njutoni nje pjese te madhe te kohes se tij ia kushtoi studimin e alkimisë dhe kronologjisë biblike, por një pjesë e madhe e punës së tij në ato zona ka mbetur e pabotuar deri shumë kohë pas vdekjes së tij. Në jetën e tij të mëvonshme, Njutoni u bë president i Shoqërisë Mbretërore. Ai shërbeu gjithashtu qeverinë britanike si antar i keshillit drejtues.
Ai ka formuluar tri ligjet kryesore të mekanikës:
* '''[[Ligji i inercisë|Ligjin e inercisë]]'''.
* '''[[Ligji i aksionit dhe reaksionit|ligjin veprimit dhe kundërveprimit]]'''.
* '''[[Ligji i forcës|Ligjin e forcës]]'''.
== Jeta ==
'''Isak Njutoni''' lindi (sipas kalendarit Julian në përdorim në Angli në atë kohë) në ditën e Krishtlindjeve, 25 dhjetor 1642, në Woolsthorpe Manor në [[Woolsthorpe-bynga-Colsterworth]], një fshat i vogël në qarkun e [[Lincolnshire]]. Ai ka lindur tre muaj pas vdekjes së babait të tij, një bujk i begatë i quajtur gjithashtu Isaac Newton. Lindur para kohe, ai ishte një fëmijë i vogël. Nëna e tij Ana Ayscough thoshte se nuk peshonte as çerek kile. Kur Njutoni ishte tre vjeç, nëna e tij u martua dhe shkoi për të jetuar me burrin e saj të ri, Barnabus Reverend Smith, duke lënë djalin e saj në kujdesin e gjyshes së tij, Margery Ayscough. Njutoni nuk u martua asnjehere.
Në [[mekanika|mekanikë]], '''''Njutoni''''' formuloi parimin e inercisë.
Në [[optika|optikë]], ai e ndërtoi [[teleskopi]]n [4], zhvilloi ''teorinë e ngjyrave'' në bazë të vëzhgimit se një [[prizmi]]. (Ngjyra e bardhë zbërthehet në një spektër ngjyrash). Ai gjithashtu formuloi një ligj empirik të ftohjes.
Në [[matematika|matematikë]], '''''Njutoni''''', së bashku me [[GotfriedGotfrid LajbnicinLajbnici]]n dhe pavarësisht nga njëri-tjetri, zbuluan [[njehsimin diferencial dhe integral]]. Ai gjithashtu demonstroi [[teorema e binomit|teoremën e binomit]], zhvilloi të ashtuquajturën "metodë të Njutonit" për gjetjen e zerove të një [[funksioni]], dhe kontribuoi në zbërthimin e funksioneve në seri potenciale të pafundme.
Pas [[Galileo Galilei|Galileit]], Isak Njutoni, e thelloi kuptimin e forcës. Ai zbuloi se ndërmjet [[Toka|Tokës]] dhe [[Hëna|Hënës]] vepron [[forca e gravitetit]] dhe se është njësoj me atë të Tokës. Forca e gravitetit vepron edhe ndërmjet Tokës dhe disa qindra satelitëve artificialë që sillen rreth saj.
'''''Njutoni''''' ishte fetar dhe lexonte [[Bibla|Biblën]]. Ai ka shkruar më shumë studime Biblike se shkencore.
'''''Njutoni''''', siç demonstrohet nga një sondazh të vitit [[2005]], është ndër shkencëtarët më të mëdhenj në historinë e shkencës.
== Lidhje të jashtme ==
* [http://agutie.homestead.com/files/NewtonTheorem.htm Newton's Theorem: Newton's line in a circumscribed quadrilateral.] by Antonio Gutierrez from "Geometry Step by Step from the Land of the Incas"
* [http://plato.stanford.edu/entries/newton-stm/ Stanford Encyclopedia of Philosophy entry on Newton's views on space, time, and motion]
[[Kategoria:Lindje 1642]]
| 