Shkenca fiktive: Dallime mes rishikimesh

 

[[Letërsia|Literatura]] fantastiko-shkencore, filmi, televizioni dhe mediat e tjera janë bërë të njohura dhe me influencë në shumë vënde të botës. Përveç sjelles së [[Argëtimi|argëtimit]], ajo gjithashtu mund të kritikojë [[Shoqëria|shoqërinë e]] sotme, dhe shpesh thuhet se frymëzon një " ndjenjë mrekullie ". <ref>Prucher, Jeff (ed.). Brave New Words. The Oxford Dictionary of Science Fiction (Oxford University Press, 2007) page 179</ref>

 

== Përkufizime ==

 

== Historiku ==

Fantashkenca i ka fillimet e saj në lashtësi, kur vija midis [[Miti|mitit]] dhe [[Fakti|faktit]] u bë e paqartë. <ref>{{Cito web|url=https://www.news.gatech.edu/features/out-world|title=Out of This World|website=www.news.gatech.edu|accessdate=2019-04-04}}</ref> Shkruar në shekullin II pas Krishtit nga satiristi [[Lukiani|Lucian]], A True Story përmban shumë tema dhe përdorime figurative karakteristike të fantashkencës moderne, duke përfshirë udhëtimin drejt botëve të tjera, format e jetës jashtëtokësore, luftën ndërplanetare dhe jetën artificiale . Disa e konsiderojnë atë [[Romani|romanin]] e parë fantastiko-shkencorë. <ref>Fredericks, S.C.: [http://www.depauw.edu/sfs/backissues/8/fredericks8art.htm "Lucian's True History as SF"], ''Science Fiction Studies'', Vol. 3, No. 1 (March 1976), pp. 49–60</ref> <ref>Grewell, Greg: "Colonizing the Universe: Science Fictions Then, Now, and in the (Imagined) Future", ''Rocky Mountain Review of Language and Literature'', Vol. 55, No. 2 (2001), pp. 25–47 (30f.)</ref> <ref>Swanson, Roy Arthur: [http://www.depauw.edu/sfs/backissues/10/swanson10art.htm "The True, the False, and the Truly False: Lucian's Philosophical Science Fiction"], ''Science Fiction Studies'', Vol. 3, No. 3 (Nov. 1976), pp. 227–239</ref> Disa nga tregimet nga ''[[Një mijë e një netë|Netët Arabe]]'',së bashku me ''The Tale of the Bamboo Cutter'' i shek. të 10-të dhe ''Theologus Autodidactus i'' shekullit të 13-të të [[Ibën Nefisi|Ibn al-Nafis]] '',''përmbajnë gjithashtu element të fantashkencës.

 

 

Pas zhvillimit të shekullit të 18-të të [[Romani|romanit]] si [[Gjinitë letrare|formë letrare]], ''Frankenstein'' [[Meri Shelli|-i i Mary Shelley]] (1818) dhe ''The Last Man'' (1826) ndihmuan në përcaktimin e formës së romanit fantastiko-shkencor. Brian Aldiss ka argumentuar se ''Frankenstein'' ishte vepra e parë e fantastiko-shkencore. <ref>{{Cite book|title=Billion Year Spree: The History of Science Fiction (1973) Revised and expanded as Trillion Year Spree (with David Wingrove)(1986)|first=Aldriss|last=Wingrove|publisher=House of Stratus|location=New York|year=2001|isbn=978-0-7551-0068-2}}</ref> [[Edgar Allan Poe]] shkroi disa tregime që konsiderohen si fanta-shkence, duke përfshirë " [[The Unparalleled Adventure of One Hans Pfaall]]" (1835) e cila paraqiti një udhëtim në [[Hëna|Hënë]] . [[Jules Verne]] u dallua për vëmendjen e tij ndaj detajeve dhe saktësinë shkencore, veçanërisht në ''Njëzet mijë Lega nën det'' (1870). <ref>{{Cito web|url=http://www.newstatesman.com/2014/04/submarine-dreams|title=Submarine dreams: Jules Verne's ''Twenty Thousand Leagues Under the Seas''|website=New Statesman|last=Margaret Drabble|date=8 May 2014|accessdate=9 May 2014|authorlink=Margaret Drabble}}</ref> Në 1887-ën, romani ''El anacronópete'' nga autori spanjoll Enrique Gaspar y Rimbau prezantoi [[Udhëtimi në kohë|makinën]] e parë të kohës. <ref>La obra narrativa de Enrique Gaspar: El Anacronópete (1887), María de los Ángeles Ayala, Universidad de Alicante. Del Romanticismo al Realismo : Actas del I Coloquio de la S. L. E. S. XIX, Barcelona, 24–26 October 1996 / edited by Luis F. Díaz Larios, Enrique Miralles.</ref> <ref>El anacronópete, English translation (2014), www.storypilot.com, Michael Main, accessed 13 April 2016</ref>

Shumë kritikë e konsiderojnë H.G. Wells një nga autorët më të rëndësishëm të fanta-shkencës, <ref>{{Cite book|last=Siegel|first=Mark Richard|authorlink=|year=1988|title=Hugo Gernsback, Father of Modern Science Fiction: With Essays on Frank Herbert and Bram Stoker|publisher=Borgo Pr|location=|isbn=978-0-89370-174-1}}</ref> madje si " [[William Shakespeare|Shekspirin]] e fanta-shkencës". <ref>{{Cite book|last=Wagar|first=W. Warren|title=H.G. Wells: Traversing Time|date=2004|publisher=Wesleyan University Press|page=7}}</ref> Shkrimet e tij më të shquara fantastiko-shkencorë përfshijnë ''The Time Machine'' (1895), ''[[Ishulli i Doktor Moreau]]'' (1896), ''Njeriu i padukshëm'' (1897) dhe ''[[Lufta mes boteve|Lufta e Botëve]]'' (1898). Fanta-shkenca e tij imagjinonte pushtim nga alienët, inxhinieri biologjike, padukshmëri dhe [[Udhëtimi në kohë|udhëtimin në kohë]] . Në veprat e tij jo-trilluese si futurolog ai parashikoi ardhjen e [[Aeroplani|aeroplanëve]], [[Tanku|tankeve ushtarake]], [[Armët bërthamore|armëve bërthamore]], televizionit satelitor, udhëtimit në hapësirë dhe diçkaje që i ngjan [[Rrjeti gjithë botërorë|World Wide Web-it]] . <ref>{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/hg-wells-a-visionary-who-should-be-remembered-for-his-social-predictions-not-just-his-scientific-a7320486.html|title=HG Wells: A visionary who should be remembered for his social predictions, not just his scientific ones|date=8 October 2017|work=The Independent}}</ref>

 

 

Më 1926-ën, Hugo Gernsback botoi revistën e parë [[Shtetet e Bashkuara të Amerikës|amerikane]] të fanta-shkencës, ''Amazing Stories'' . Në numrin e parë të saj ai shkroi:

 

Më 1928-ën, vepra e parë e botuar e EE "Doc" Smith,''The Skylark of Space ,''shkruar në bashkëpunim me Lee Hawkins Garby, u shfaq në ''Amazing Stories'' . Shpesh quhet si opera hapësinore e parë e shkëlqyer. <ref name="Dozois">{{Cite book|last=Dozois|first=Gardner|authorlink=Gardner Dozois|last2=Strahan|first2=Jonathan|authorlink2=Jonathan Strahan|title=The New Space Opera|date=2007|publisher=Eos|location=New York|isbn=9780060846756|edition=1st|page=[https://archive.org/details/newspaceopera2al00gard/page/2 2]}}</ref> Në të njëjtin vit, tregimi origjinal i Philip Francis Nowlan, Buck Rogers, ''Armageddon 2419'', u shfaq gjithashtu në ''Amazing'' ''Stories''. Kjo u pasua nga një seri komike i Buck Rogers,e para fantastiko-shkencore komike e vëtetë.