Simón Bolívar: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
U zëvendësua Bolivar_Arturo_Michelena.jpg me Portrait_of_Simón_Bolívar_by_Arturo_Michelena.jpg |
No edit summary |
||
Rreshti 1:
{{Infobox officeholder
[[Image:Portrait of Simón Bolívar by Arturo Michelena.jpg|thumb|left|250px|Simón Bolívar]]▼
| name = Simón Bolívar
'''Simón Bolívar''' (spanjisht: Simón José Antonio de la Santísima Trinidad Bolívar y Palacios Ponte y Blanco) ([[Karakas]], [[24 korrik]] [[1783]] – [[Santa Marta]], [[17 dhjetor]] [[1830]]) ishte gjeneral, patriot, dhe revolucionar venezuelian i cili u nderua me tittulli '''Libertador''' (Çlirimtar). U shqua për kontributin për pavarsinë e [[Bolivia|Bolivis]], [[Kolumbia|Kolumbis]], [[Ekuadori]], [[Panama]], [[Peru]] dhe [[Venezuela]]. Ishte gjithashtu president i [[Bolivia|Bolivis]], [[Kolumbia|Kolumbis]], [[Peru]] dhe [[Venezuela]].▼
▲
| office = [[Lista e presidentëve të Kolumbisë|Presidenti i parë]] i [[Gran Colombia]]
| term_start = 24 shkurt 1819
| term_end = 4 maj 1830
| vicepresident = [[Francisco de Paula Santander]]
| successor = [[Domingo Caycedo]]
| order2 = [[Presidenti i Bolivisë|Presidenti i parë i Bolivisë]]
| term_start2 = 12 gusht 1825
| term_end2 = 29 dhjetor 1825
| successor2 = [[Antonio José de Sucre]]
| order3 = 6th [[Presidenti i Perusë|Presidenti i 6-të i Perusë]]
| term_start3 = 10 shkurt 1824
| term_end3 = 28 janar 1827
| predecessor3 = [[José Bernardo de Tagle|José Bernardo de Tagle, Marquis of Torre-Tagle]]
| successor3 = [[Andrés de Santa Cruz]]
| office4 = [[Presidenti i Venezuelës|Presidenti]] i [[Republika e Tretë e Venezuelës|Republikës së Tretë të Venezuelës]]
| term_start4 = tetor 1817
| term_end4 = 24 shkurt 1819
| predecessor4 = Vetë ai
| successor4 = [[José Antonio Páez]] <br />(President i Venezuelës)
| office5 = [[Presidenti i Venezuelës|Presidenti]] i [[Republika e Dytë e Venezuelës|Republikës së Dytë të Venezuelës]]
| term_start5 = 1813
| term_end5 = 16 korrik 1814
| predecessor5 = [[Francisco de Miranda]] <br />(si President i [[Republika e Parë e Venezuelës|Republikës së Parë të Venezuelës]]
| successor5 = Vetë ai
| birth_date = 24 korrik 1783
| birth_place = [[Karakas]], [[Kapiteneria e Përgjithshme e Venezuelës]] (Mbretëria e Venezuelës), [[Perandoria spanjolle]]
| death_date = 17 dhjetor 1830 (47 vjet)
| death_place = [[Santa Marta]], [[Gran Colombia]]<br/><small>(tani në [[Kolumbia|Kolumbi]])</small>
| death_cause = [[Tuberkuloza]]
| nationality = [[Perandoria spanjolle|spanjoll]] (deri më 1810) [[Gran Colombia|kolumbian]] (1810-1830) <br/>[[Venezuela|venezuelan]] (1813-1819)
| spouse = María Teresa Rodríguez del Toro y Alayza <small>([[:es:María Teresa del Toro Alayza|es]])</small>
| partner = [[Manuela Sáenz|Doña Manuela Sáenz y Aizpuru]]
| signature = Simón Bolívar Signature.svg
}}
▲'''Simón Bolívar''' (spanjisht: Simón José Antonio de la Santísima Trinidad Bolívar y Palacios Ponte y Blanco) ([[Karakas]], [[24 korrik]] [[1783]] – [[Santa Marta]], [[17 dhjetor]] [[1830]]) ishte gjeneral, patriot, dhe revolucionar venezuelian i cili u nderua me tittulli ''
Bolívar lindi në një familje të pasur dhe siç ishte e zakonshme për trashëgimtarët e familjeve të klasës së lartë në kohën e tij, u dërgua për t'u shkolluar jashtë në një moshë të re, duke arritur në [[Spanja|Spanjë]] kur ishte 16 vjeç dhe më vonë u zhvendos në [[Mbretëria e Francës|Francë]]. Ndërsa ishte në Evropë, ai u njoh me idetë e [[Iluminizmi|iluminizmit]], të cilat më vonë e motivuan atë për të përmbysur spanjollët në fuqi në kolonialin e Amerikës së Jugut. Duke përfituar nga çrregullimi në Spanjë i nxitur nga [[Lufta Gadishullore]], Bolívar filloi [[Luftërat e pavarësisë spanjollo-amerikane|fushatën e tij për pavarësi]] në vitin 1808.<ref name=LITofPROP>{{cite book|last1=ed|first1=Thomas Riggs|title=The literature of propaganda.|date=2013|publisher=St. James Press|location=Detroit [u.a.]|language=en|isbn=978-1-55862-859-5|pages=153–55}}</ref> Fushata për pavarësinë e [[Republika e Granadës së Re|Granadës së Re]] u konsolidua me fitoren në [[Beteja e Boyacá|Betejën e Boyacá]] më 7 gusht 1819. Ai krijoi një kongres kombëtar të organizuar brenda tre vjetësh. Pavarësisht nga një numër pengesash, duke përfshirë ardhjen e një force ekspedituese spanjolle të paparë të madhe, revolucionarët mbizotëruan përfundimisht, duke arritur kulmin në fitoren patriotike në [[Beteja e Carabobo|Betejën e Carabobo]] në vitin 1821, e cila e bëri Venezuelën një vend të pavarur.
Pas këtij triumfi mbi [[Monarkia e Spanjës|monarkinë spanjolle]], Bolívar mori pjesë në themelimin e bashkimit të parë të kombeve të pavarura në Amerikën Latine, [[Gran Colombia]], e të cilit ishte president nga viti 1819 deri më 1830. Përmes fushatave të mëtejshme ushtarake, ai dëboi sundimtarët spanjollë nga Ekuadori, Peru, dhe Bolivia, e fundit nga të cilat u emërua pas tij. Ai ishte njëkohësisht president i Gran Colombia (Venezuela e sotme, Kolumbi, Panama dhe Ekuador), Peru dhe Bolivi, por menjëherë më pas, i dyti në komandë, [[Antonio José de Sucre]], u emërua president i Bolivisë. Bolívar synonte një Amerikë të fortë dhe të bashkuar spanjolle në gjendje të përballonte jo vetëm kërcënimet që vijnë nga Spanja dhe [[Aleanca e Shenjtë] Evropiane, por edhe me fuqinë në zhvillim të Shteteve të Bashkuara. Në kulmin e fuqisë së tij, Bolívar sundoi mbi një territor të gjerë nga kufiri argjentinas deri në [[Deti i Karaibeve|Detin Karaibe]].
Bolívar zhvilloi 100 beteja, nga të cilat 79 ishin të rëndësishme dhe gjatë fushatave të tij hipi mbi kalë 70,000 kilometra, që është 10 herë më shumë se [[Hanibali]], tre herë më shumë se Napoleoni dhe dy herë më shumë se Aleksandri i Madh.<ref>Toro Hardy, Alfredo, ''Understanding Latin America'' (2017), World Scientific, New Jersey, p. 47</ref> Bolívar shihet si një [[Babai i kombit|ikonë kombëtare]] në pjesën më të madhe të Amerikës së Jugut moderne dhe konsiderohet si një nga heronjtë e mëdhenj të lëvizjeve të pavarësisë Hispanike të fillimit të shekullit të 19-të, së bashku me [[José Miguel Carrera]], [[José de San Martín]], [[Francisco de Miranda]] dhe të tjerë. Kah fundi i jetës së tij, Bolívar u dëshpërua nga situata në rajonin e tij të lindjes, me citatin e famshëm "të gjithë ata që i shërbyen revolucionit kanë lëruar detin". Në një fjalim në Kongresin Themelues të Republikës së Kolumbisë, Bolívar deklaroi "Bashkëqytetarë! Unë skuqem kur them këtë: Pavarësia është e vetmja përfitim që kemi fituar, në dëm të të gjithë pjesës tjetër".<ref>quoted in [[Jeremy Adelman]], "Independence in Latin America" in ''The Oxford Handbook of Latin American History'', José C. Moya, ed. New York: Oxford University Press 2011, p. 153.</ref>
==Jeta e hershme==
Simón Bolívar lindi në [[Karakas]], [[Kapiteneria e Përgjithshme]] e Venezuelës, më 24 korrik 1783.<ref name=Arana>Arana, M., 2013, ''Bolivar'', New York: Simon & Schuster, {{ISBN|978-1-4391-1019-5}}</ref> Ai u pagëzua si Simón José Antonio de la Santísima Trinidad Bolívar y Palacios. Nëna e tij ishte María de la Concepción Palacios y Blanco dhe babai i tij ishte koloneli Don Juan Vicente Bolívar y Ponte. Ai kishte dy motra të mëdha dhe një vëlla: María Antonia, Juana dhe Juan Vicente. Një motër tjetër, María del Carmen, vdiq në lindje.
Kur Bolívar ishte një foshnjë, për të kujdesej Doña Ines Manceba de Miyares dhe skllavi i familjes, Hipólita. Disa vjet më vonë, ai u kthye në kujdesin e prindërve të tij, por kjo përvojë do të kishte një efekt të madh në jetën e tij. Babai i tij vdiq para ditëlindjes së tretë të Bolívar nga tuberkulozi, dhe nëna e tij vdiq kur ai ishte gati nëntë vjeç.
Pas vdekjes së nënës së tij, Bolívar u vu nën kujdestarinë e një instruktori, Miguel José Sanz, por kjo marrëdhënie nuk funksionoi dhe ai u kthye në shtëpi. Ai vazhdoi të merrte mësime private nga profesorët e njohur [[Andrés Bello]], Guillermo Pelgrón, Jose Antonio Negrete, Fernando Vides, At Andújar dhe Don [[Simón Rodríguez]], i njohur më parë si Simón Carreño. Don Simón Rodríguez u bë mësuesi, shoku dhe këshilltari i Bolívar. Ai e mësoi atë si të notonte dhe të hipte mbi kuaj, si dhe për lirinë, të drejtat e njeriut, politikën, historinë dhe sociologjinë. Më vonë gjatë jetës, Rodríguez ishte thelbësor në vendimin e Bolívar për të filluar revolucionin, duke i ngulitur atij idetë e lirisë, iluminizmit dhe lirisë. Në ndërkohë, Bolívar u kujdes më së shumti nga infermierja e tij, skllavi i tij Hipólita, të cilin më vonë ai e quajti "nëna e vetme që kam njohur".
Kur Bolívar ishte katërmbëdhjetë vjeç, Don Simón Rodríguez u detyrua të largohej nga vendi pasi u akuzua për përfshirje në një komplot kundër qeverisë spanjolle në [[Karakas]]. Bolívar pastaj hyri në akademinë ushtarake të Milicias de Aragua. Në vitin 1800, ai u dërgua në Spanjë për të ndjekur studimet e tij ushtarake në [[Madrid]], ku qëndroi deri më 1802. Në vitin 1804, ai jetoi në Francë dhe udhëtoi në vende të ndryshme. Ndërsa ishte në [[Milano]], Bolívar dëshmoi kurorëzimin e [[Napoleon Bonaparte|Napoleonit]] si [[Mbretëria e Italisë (1805-1814)|Mbret i Italisë]] (një mbretëri në bashkim personal me Francën në Italinë veriore moderne), një ngjarje që i la një përshtypje të thellë. Edhe nëse nuk ishte dakord me kurorëzimin, ai ishte shumë i ndjeshëm ndaj nderimit popullor të frymëzuar nga heroi.
==Referimet==
{{reflist}}
{{DEFAULTSORT:Bolívar, Simón}}
[[Kategoria:Politikanë venezuelanë]]▼
[[Kategoria:Lindje 1783]]
[[Kategoria:Vdekje 1830]]
[[Kategoria:Presidentët e Gran Colombia]]
[[Kategoria:Presidentët e Bolivisë]]
[[Kategoria:Presidentët e Perusë]]
▲[[Kategoria:Politikanë venezuelanë]]
[[Kategoria:Revolucionarë venezuelanë]]
[[Kategoria:Ushtarë venezuelanë]]
| |||