John Dalton: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Marbott (diskuto | kontribute) →top: rregullim i sintaksës |
No edit summary |
||
Rreshti 1:
{{Infobox shkencëtar
|name = John Dalton
|image = Dalton_John_desk.jpg
|birth_date = 6 shtator 1766
|birth_place = [[Eaglesfield, Cumbria|Eaglesfield]], [[Cumberland]], [[Anglia|Angli]]
|death_date = 27 korrik 1844 (77 vjet)
|death_place = [[Manchester]], [[Lancashire]], Angli
|nationality = Britanik
|notable_students = [[James Prescott Joule]]
|known_for = [[Teoria atomike]], [[Ligji me përmasa të shumëfishta]], [[Ligji i Daltonit|Ligji i Presioneve të Pjesshme të Dalton]], [[Verbëria e ngjyrave|Daltonizmi]]
|author_abbrev_bot = Jn.Dalton
|influences = [[John Gough (filozof natyral)|John Gough]]
|prizes = [[Medalja Mbretërore]] {{small|(1826)}}
|signature = John Dalton Signature c1827.svg
}}
'''John Dalton''' (6 shtator 1766 - 27 korrik 1844) ishte [[Kimisti|kimist]], [[Fizikanti|fizikant]] dhe [[Meteorologu|meteorolog]] anglez. Ai është i njohur më së shumti për futjen e [[Teoria atomike|teorisë atomike]] në kimi dhe për hulumtimin e tij në verbërinë e ngjyrave, ndonjëherë i referuar si [[Verbëria e ngjyrave|Daltonizëm]] për nder të tij.
==Jeta e hershme==
John Dalton lindi në një familje [[Kuakerët|Kuakerë]] nga [[Eaglesfield, Cumbria|Eaglesfield]], afër [[Cockermouth]], në [[Cumberland]], Angli.<ref name="CHF">{{Cite web |title=John Dalton |website=Science History Institute |language=en |url=https://www.sciencehistory.org/historical-profile/john-dalton |access-date=20 mars 2018|date=qershor 2016}}</ref> Ai mori arsimin e tij të hershëm nga babai i tij dhe John Fletcher, i cili drejtoi një shkollë private në fshatin afër Pardshaw Hall. Familja e Daltonit ishte shumë e varfër për ta mbajtur atë për një kohë të gjatë dhe ai filloi të siguronte jetesën e tij, që nga mosha dhjetë vjeç, në shërbim të Kuakerit të pasur vendas Elihu Robinson.<ref>{{cite web|url=http://www.cockermouth.org.uk/dms-showpage.php?tid=606|title=Pardshaw – Quaker Meeting House|accessdate=18 janar 2015|language=en}}</ref>
==Karriera e hershme==
Kur ishte 15 vjeç, Dalton u bashkua me vëllain e tij të madh Jonathan në drejtimin e një shkolle Kuakere në [[Kendal]], [[Westmorland]], rreth 72 km nga shtëpia e tij. Rreth moshës 23 vjeç Dalton mund të ketë menduar të studionte për drejtësi ose mjekësi, por të afërmit e tij nuk e inkurajuan atë, ndoshta sepse duke qenë një [[Disenterët anglezë|Disententer]], ai u ndalua të ndiqte universitetet angleze. Ai fitoi shumë njohuri shkencore nga udhëzimet joformale nga [[John Gough (filozof natyral)|John Gough]], një filozof i verbër që ishte i talentuar në shkenca dhe arte. Në moshën 27 vjeç ai u emërua mësues i matematikës dhe [[Filozofia natyrore|filozofisë natyrore]] në "New College" në [[Mançester]], një akademi mospajtuese (paraardhësi linear, pas një numri ndryshimesh të vendndodhjes, i [[Harris Manchester College, Oxford]]). Ai qëndroi atje deri në moshën 34 vjeç, kur gjendja financiare e përkeqësuar e kolegjit e bëri atë të hiqte dorë nga posti i tij dhe të fillonte një karrierë të re si një tutor privat në matematikë dhe filozofi natyrore.
==Puna shkencore==
===Meteorologji===
Jeta e hershme e Daltonit u ndikua nga një Kuaker i shquar, Elihu Robinson, një [[Meteorologjia|meteorolog]] kompetent dhe prodhues instrumentesh, i cili e interesoi atë në problemet e matematikës dhe meteorologjisë. Gjatë viteve të tij në Kendal, Dalton kontribuoi në zgjidhjen e problemeve dhe iu përgjigj pyetjeve për tema të ndryshme në ''[[The Ladies' Diary]]'' dhe ''[[Gentleman's Diary]]''. Në vitin 1787 në moshën 21 vjeç ai filloi ditarin e tij meteorologjik në të cilin, gjatë 57 viteve pasuese, ai hyri në më shumë se 200,000 vëzhgime. Ai rizbuloi teorinë e qarkullimit atmosferik të [[George Hadley]] (tani e njohur si [[Qeliza Hadley|qeliza Hadley]]) rreth kësaj kohe.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/251166/George-Hadley George Hadley] ''[[Encyclopædia Britannica]]''.</ref> Në vitin 1793, botimi i parë i Dalton, ''Vëzhgime dhe Ese Meteorologjike'', përmbante farën e disa prej zbulimeve të tij të mëvonshme, por pavarësisht origjinalitetit të trajtimit të tij, studiuesve të tjerë u kushtohej pak vëmendje. Një vepër e dytë nga Dalton, ''Elementet e Gramatikës Angleze'' (ose ''Një sistem i ri i udhëzimeve gramatikore: për përdorimin e shkollave dhe akademive''), u botua në vitin 1801.
==Paaftësia dhe vdekja==
Dalton pësoi një goditje të lehtë më 1837 dhe një të dytë më 1838 e la me një dëmtim të të folurit, megjithëse ai mbeti i aftë të kryejë eksperimente. Në maj 1844 ai pësoi një tjetër goditje në tru; më 26 korrik ai regjistroi me dorë të dridhur vëzhgimin e tij të fundit meteorologjik. Më 27 korrik, në Mançester, Dalton ra nga shtrati i tij dhe u gjet i pajetë nga shoqëruesi i tij.
Daltonit iu dha një varrim civil me nderime të plota. Trupi i tij qëndroi në gjendje në [[Manchester Town Hall]] për katër ditë dhe më shumë se 40,000 njerëz paraqitën arkivolin e tij. Kortezhi i varrimit përfshinte përfaqësues të organeve kryesore civile, tregtare dhe shkencore të qytetit. Ai u varros në Mançester në Varrezat Ardwick; varrezat tani janë një fushë loje, por fotografitë e varrit origjinal mund të gjenden në materialet e botuara.
==Referimet==
{{reflist}}
[[Kategoria:Kimistë anglezë]]▼
[[Kategoria:Lindje 1766]]
[[Kategoria:Vdekje 1844]]
▲[[Kategoria:Kimistë anglezë]]
[[Kategoria:Fizikantë anglezë]]
[[Kategoria:Meteorologë anglezë]]
[[Kategoria:Kuakerë anglezë]]
| |||