Krishtërimi: Dallime mes rishikimesh

[[Skeda:Redentor.jpg|parapamje|200px|'' Shpëtimtari.'' Statujë(statujë në [[Rio de ZhaneroZhaneiro]]). Të krishterët besojnë se Jezusi është Person i dytë i [[Trinia|Trinisë Hyjnore]] i trupëzuar që zbriti në tokë për të shpëtuar [[njerëzilleku]]n nga [[gjynahu]].]]

Krishteri'''Krishtërimi''' ose '''Kristianizmi''' është [[Feja|fe]] e themeluar sipas mësimeve dhe të dhënave nga [[Jezusi|Jezu Krishti]] i cili predikonte se Ai vetë është Mesia hyjnor (mbreti i Izraelit dhe i mbarë botës qe nuk eshte e vertete por gjithsesi) dhe shpëtimtari i premtuar (Shërbëtori i Zotit, Biri i njeriut) në Bibël, në Besëlidhjën e vjetër. Fjala "''[[Krishti|Krisht]]''" rrjedh nga [[greqishtja]] që do të thotë "''zoti me ne,''", d.m.th. mbreti, dhe, barasvlerësi i saj në [[Hebraishtja|hebraisht]] është titulli [[Mesia]]. Sipas të krishterëve, Jezu Krishti ishte Mesia i premtuar që bëri një Besëlidhje të Re në mes njerëzimit dhe Perëndisë. Krishterimi është fe e themeluar në bazat e [[jahudizmi]]t duke shpallur se Krishti do t'i përmbushë profecitë e Biblës në Besëlidhjën e vjetër.

Krishterimi lindi rreth 2000 vjet më parë në [[Judeja|Jude]] ([[Paestina]] e sotshëme) me Jezsu Krishtin dhe grupin të tij besnikë. Gjatë kësaj periudhe, [[Judeja]] ishte një udhëkryq kulturor qytetesh dhe fermash plot me lëvizje. [[Perandori]] i [[Roma|Romës]] ishte sunduesi i tyre . Judenjtë në atë kohë e urrenin sundimin romak, për arsye se për ta ai sillte në sokut shtypjen njerëzore që ata kishin duruar historikisht. Besimet kulturore [[Politeizmi|politeiste]] të Romës, ishin [[Paganizmi|pagane]] dhe imponuese ner jetën e tyre judaike. Disa judenj vendosën që shpresa e tyre e vetme ishte konformimi ndaj kësaj sfide (grishje). Të tjerë u bënë fetarë të zellshëm që formojnë grupe luftarake qëndrese kundër Romës, kurse të tjerë u tërhoqën në shkretëtirën e Judesë për të studiuar ligjin e hebrenjve dhe për të pritur ardhjen përfundimtare të Mesisë (shpëtimtarit) të tyre të premtuar.

Historia e krishterimit – me këtë sfond kulturor dhe fetar, filloi edhe shërbesa e Jezusit. Jezusi ishte [[Jehudët|hebre]]. Ai ndiqte besimin hebraik dhe e njihte mirë ligjin e tyre. Në fillim të të tridhjetave, Jezusi filloi që të shkonte nga njëri fshat në tjetrin, duke mësuar nëpër [[sinagoga]] dhe duke shëruar ata që vuanin. Mësimet e Jezusit ishin revolucionare. Ai i sfidoi (grishi, ftoi) autoritetet e vendosura fetare që të pendoheshin nga vetë-[[drejtësia]] dhe [[hipokrizia]] (shtirja) e tyre dhe të kuptonin që "Mbretëria e Perëndisë" është e bazuar në shërbim dhe dashuri. Mësimet e Jezusit i trazonin zemrat e njerëzve dhe krijonin paqëndrueshmëri, dhe kjo shqetësonte autoritetet fetare të kohës. Shumë shpejt një grup burrash filluan që ta ndiqnin Jezusin dhe që ta quanin mësues (rabin). Këta burra u bënë [[Dishepulli|dishepujt]] e tij. [[Jezusi]] i mësoi dishepujt e tij në lidhje me vullnetin e Perëndisë dhe në lidhje me “besëlidhjen e re” të cilën [[Perëndia]] do ta vendoste me njerëzit nëpërmjet tij. Jezusi i ndihmoi ata që të shihnin që njerëzimi është i lidhur nga vuajtjet dhe kotësitë e jetës si rezultat i [[mëkati]]t. Për shkak të mëkatit, njerëzimi e humbi marrëdhënien e vet me Perëndinë. Qëllimi i kësaj “besëlidhjeje të re” është që t'i rikthejë ata që e pranojnë atë në një marrëdhënie të përtërirë faljeje dhe dashurie me Perëndinë. Por çfarë është kjo besëlidhje e re? Jezusi vetë do të paguante për mëkatet e të gjithë njerëzimit duke u kryqëzuar padrejtësisht në një kryq romak. Tri ditë më vonë, Ai do të ringjallej, duke e mundur vdekjen, për t'i dhënë shpresë një bote të pa shpresë. E pra, gjithçka ndodhi ashtu siç Jezusi u kishte thënë, dhe dishepujt e tij ishin dëshmitarë të një [[Mrekullia|mrekullie]] të mahnitshme. Mësuesi i tyre, Jezusi nga Nazareti, vdiq dhe tri ditë më vonë u ringjall për të përfunduar veprën e tij të shpëtimit dhe për t'u emëruar Mesi. Të shtyrë nga një porosi e madhe për të ndarë dashurinë që Perëndia i kësaj gjithësie u kishte dhënë atyre, dishepujt filluan që të shpallin këtë [[Ungjilli|ungjill]] (lajm të mirë) rreth shpëtimit, shprese anë e mbanë vendit. Kështu, nga një grup i vogël njerëzish që jetonin në një krahinë të vogël të Judesë rreth 2000 vjet më parë, historia e krishterimit filloi, dhe besimi i krishterë qysh prej asaj kohe është përhapur në të gjithë botën. [[Mesazhi]] i tyre i ungjillit ishte i thjeshtë: “Sepse Perëndia aq e deshi botën, saqë dha Birin e tij shumë të dashur, që, kushdo që beson në të, të mos humbasë, por të ketë jetë të përjetshme” (Gjoni 3:16).

Shqipëria ka qenë, në fakt, një nga vendet e [[Evropa|Evropës]] që u has më hershëm me krishtërimin dhe ka një histori të gjatë me këtë besim fetar. Dihet se përgjatë bregut ilir ka pasur ngulime relativisht të hershme të krishterësh. I pari që predikoi (parathà) ungjillin në Shqipëri mund të ketë qenë vetë [[Pali i Tarsusit|Shën Pali]] i cili shprehet, "Nga [[Jeruzalemi]] e rrethinat deri në [[Ilirikumi|Iliri]] plotësova predikimin e Ungjillit të Krishtit" (Romakëve 15:19). Edhe apostulli [[Ndreu|Shën AndreaNdrea]] besohet se ka predikuar në [[Epiri|Epir]]. Një numër i papërcaktuar të krishterësh ka jetuar në portin e [[Durrësi]]t në vitin 58 e. r., dhe aty nga shekulli i katërt deri në të pestin krishterimi kishte lënë gjurmë të dallueshme anembanë vendit. [[Peshkopi|Peshkopët]] e krishterë nga [[Dardania]] dhe [[Maqedonia]] Salutare, d.m.th zyrtaret e lartë nga [[Shqipëria]] lindore dhe [[Kosova]] e sotme, dihet se kanë marrë pjesë në Këshillin e parë Ekumenik që u mblodh në Nikeja në vitin 325 të erës së re nga [[Konstandini i Madh|Perandori Konstandin]] (sundoi në 307-337 e. r.) qëllimi i të cilit mes të tjerash ishte të pengonte ngritjen e [[Arianizmi]]t brenda perandorisë. Gjithashtu, pesë a gjashtë peshkopë nga Dardania, Epiri i Ri dhe Epiri i Vjetër morën pjesë në Këshillin e Sardikës në vitet 343-344 e. r.). Gjysmë shekulli më vonë, në 395, Shqipëria Ilire e ndjeu çarjen fillestare midis [[Perandoria Romake|Perandorisë Romake]] të Lindjes dhe asaj të Perëndimit, pasi gjendej që në krye të herës në kufirin kulturor dhe politik mes Lindjes bizantine dhe Perëndimit italian. Ajo mori dhe përfitoi nga të dyja kulturat, por njëkohësisht e pësoi keqas në shekuj nga konfliktet mes dy gjysmave të perandorisë. Hë për hë, pak të dhëna ka mbi Kishën e Krishterë të hershme në Shqipëri, ngaqë strukturat kishtare u fshinë me pushtimin dhe ngulimet sllave të Shqipërisë aty nga viti 600. Fjala angleze për Mesjetën e hershme "Dark Ages" (Kohët e Errëta), e përshkuan më së miri errësirën e plotë të Shqipërisë së asaj kohe.