Ismail Kadare: Dallime mes rishikimesh

[Redaktim i kontrolluar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
vNo edit summary
No edit summary
Etiketa: Undo
Rreshti 1:
{{Infobox shkrimtar
| emri = Ismail Halit Kadare<br />Ismaïl Kadaré
| foto = Ismail Kadare 1.jpg
| foto_madhësia = 200px
Rreshti 6:
| emri i vërtetë =
| ditëlindja = {{ditëlindja dhe mosha|28|01|1936|}}
| vendlindja = [[Gjirokastra|Gjirokastër]], [[Mbretëria Shqiptare|Shqipëri]]
| ditëvdekja =
| vendvdekja =
| kombësia = [[Shqiptarët|Shqiptar]]
| edukimi = [[Universiteti i Tiranës]], [[Instituti i letërsisë Gorki|Instituti Gorki]]
| punësimi = [[Shkrimtari|Shkrimtar]], akademik
| aktiv në vitet = [[1954]] - sot[[2018]]
| vepra të shquara = {{ubl|''"[[Gjenerali i ushtrisë së vdekur]]"''|''"[[Kështjella (Ismail Kadare)|Kështjella]]"''|''"[[Kronikë në gur]]"''|''"[[Kush e solli Doruntinën]]"''|''"[[Prilli i thyer]]"''|''"[[Pallati i ëndrrave]]"''|''"[[Dosja H]]"''|''"[[Darka e gabuar]]"''}}
| çmime = {{ubl|[[Prix mondial Cino Del Duca]]|1992}}{{ubl|[[Man Booker International Prize]]|2005}}{{ubl|[[Çmimi Princi Asturias]]|2009}}{{ubl|[[Çmimi Jeruzalem]]|2015}}{{ubl|[[Park Kyong-ni Prize|Çmimi Park Kyong-ni]]|2019}}{{ubl|[[Neustadt International Prize for Literature|Çmimi Neustadt]]|2020}}
| zhanri = poet, prozator, eseist
}}
'''Ismail Halit Kadare''' ose '''Ismaïl Kadaré''' (lindur në [[Gjirokastra|Gjirokastër]], [[Mbretëria Shqiptare]], më 28 Janar 1936) është një shkrimtar.ndër Sishkrimtarët shkrimtar shquhet kryesisht për prozë, por ka botuar edhe vëllime me poezi dhe ese. Nisishkruajëmëdhenj kur ishte ende i ribashkëkohorë, fillimisht poezi, me të cilat u bë i njohur, e më pas edhe prozë, duke u bërë prozatori kryesor shqiptar.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=66}}</ref><ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=25}}</ref> Deri më sot veprat e tij janë përkthyer në rreth 45 gjuhë të ndryshme,<ref>{{harvnb|Shatro|2016|p=8}}</ref> duke qenë kështu përfaqësues kryesor i letërsisë shqipe nëpër botë.<ref>{{cite web |author=Henri Amouroux |url=https://www.asmp.fr/fiches_academiciens/textacad/kadare/installation.pdf|title= Installation de M.Ismaïl Kadaré - Associé étranger |publisher= Académie des Sciences morales et politiques|language=fr|page=7 |date=28 tetor 1996 | access-date=18 shkurt 2018}}</ref><ref>{{cito uebin|author1=김광일기자|title=세계의 작가들 연쇄인터뷰… ‘문학의 긴급의제’점검<3> 이스마일 카다레 “저항의 열정이 내 작품 이끌어|url=http://nk.chosun.com/news/articleView.html?idxno=2124|website=NK Chosun|accessdate=18 shkurt 2018|language=ko|date=18 shtator 2000|quote=유럽 비평가들은 그를 “우리시대 최고의 작가 중 한 사람” 혹은 “20세기의 고전으로 남을 작가”라고 극찬을 아끼지 않는다.}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Ismail-Kadare|title="Ismail Kadare" në Encyclopaedia Britannica|website=britannica.com}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.theparisreview.org/interviews/1105/ismail-kadare-the-art-of-fiction-no-153-ismail-kadare|title=Ismail Kadare, The Art of Fiction No. 153|date=1998|website=theparisreview.org|publisher=The Paris Review nr. 147, verë 1998|interviewer=Shusha Guppy}}</ref><ref name="Breto">{{cite book|author1=Jose Carlos Rodrigo Breto|title=Ismail Kadare: La grand estratagema|date=2018|publisher=Ediciones del Subsuelo|location=Barcelona|isbn=978-84-947802-0-2|pages=317-318|language=es|quote=Y que este libro sea el principio de toda una serie de ensayos que pueda cosntruir para abundar y ahondar en la obra del escritor que considero como más importante del Siglo XXI, y uno de los más importantes de la segunda mitad del Siglo XX.}}</ref>. Si shkrimtar shquhet kryesisht për prozë, por ka botuar edhe vëllime me poezi dhe ese. Nisi të shkruajë kur ishte ende i ri, fillimisht poezi, me të cilat u bë i njohur, e më pas edhe prozë, duke u bërë prozatori kryesor shqiptar.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=66}}</ref><ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=25}}</ref> Deri më sot veprat e tij janë përkthyer në rreth 45 gjuhë të ndryshme, duke qenë kështu përfaqësues kryesor i letërsisë shqipe nëpër botë.<ref>{{harvnb|Shatro|2016|p=8}}</ref>
 
Në vitin 1996 Kadare u bë anëtar i përhershëm i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike në Francë. Në vitin 1992 u vlerësua me ''[[Prix Mondial Cino Del Duca]]''; më 2005 fitoi [[Çmimi Man Booker International Prize]], më 2009 çmimin "Prince of Asturias Awards" për Artet, në vitin 2015 ''[[Çmimi Jeruzalem|Çmimin Jeruzalem]]'', në vitin 2019 Çmimin Park Kyong-ni ndërsa në vitin 2020 çmimet Neustadt dhe Prozart. Më 2016 presidenti francez ia ndau titullin “Komandant i Legjionit të Nderit”.<ref>{{cito uebin|title=Franca nderon “Komandant” Kadarenë|url=http://top-channel.tv/lajme/artikull.php?id=327871&ref=ngj|publisher=Top-channel.tv|accessdate=30 maj 2016}}</ref><ref>{{cito uebin|title=Décret du 31 décembre 2015 portant élévation à la dignité de grand’croix et de grand officier|url=http://www.legiondhonneur.fr/sites/default/files/promotion/lh20160101_1.pdf|website=La grande chancellerie de la Légion d’honneur|publisher=JOURNAL OFFICIEL DE LA RÉPUBLIQUE FRANÇAISE|accessdate=30 shtator 2017|language=fr|date=1 janar 2016}}</ref>
Viteve të fundit, ai e ndan kohën e tij mes [[Franca|Francës]] dhe [[Shqipëria|Shqipërisë]].
 
Kadare njihet si shkrimtar i cili në veprat e tij në mënyrë të qëllimshme u shmang nga [[Realizmi socialist|realizmi socialist]], dhe si i tillë veprat e tij u përkthyen dhe u lavdëruan nga kritikët dhe lexuesit anembanë botës. Ai krijoi një vepër me karakter universal por që rrënjët i ka thellë në tokën shqiptare.<ref>{{cito uebin|last1=Gappy|first1=Shusha|title=The Books Interview: Ismail Kadare - Enver's never-never land|url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/the-books-interview-ismail-kadare-envers-never-never-land-1073473.html|website=The Independent|accessdate=30 shtator 2017|language=en|date=27 shkurt 1999}}</ref> U përpoq të shkruajë letërsi normale në një vend jonormal. Vepra e tij është luftë e pareshtur për të arritur botimin, duke iu kundërvënë politikës zyrtare, duke ia hedhur censurës komuniste, madje duke vënë në rrezik edhe jetën e tij. Kadare konsiderohet nga disa si një nga shkrimtarët dhe akademikëtintelektualët më të shquar evropianë të shekullit të 20-të, si dhe një zë universal kundër totalitarizmit.<ref name="Asturias">{{cite web |author=Fundacion Princessa de Asturias |url=http://www.fpa.es/en/cargarAplicacionNoticia.do?identificador=163|title=Ismaíl Kadare, Prince of Asturias Award Laureate for Literature|publisher=Fundacion Princessa de Asturias|date=24 qershor 2009|accessdate=11 korrik 2017}}</ref>
 
== Jeta private ==
 
== Jetëshkrimi ==
=== Vitet e hershme ===
U lind më 28 janar 1936 në [[Gjirokastra|Gjirokastër]], në një familje qytetare, i biri i Halit Kadaresë dhe Hatixhes nga familja [[myslyman]]eFamilja [[DobajtDobi|Dobi]], nje nder [[oxhaqet feudalë]].<ref>{{Cito web|url=http://www.gazetadita.al/portreti-i-nenes-qe-kur-erdhi-nuse-ne-deren-e-kadareve/|title=Portreti i nënës, që kur erdhi nuse në derën e Kadareve|date=7 prill 2015|website=gazetadita.al|publisher=Dita|last=Kadare|first=Ismail}}</ref> Çifti do të kishte edhe dy fëmijë të tjerë, Shahinin dhe Kadrien.<ref>{{Cite book|title=Një Kadare onkolog: [vëllai i vogël i Ismail Kadaresë]|last=Kadare|first=Shahin|publisher=Shekulli. - Nr. 27103|date=29 gusht 2009|isbn=|language=sq|pages=18-19}}</ref>
 
Shkollën fillore dhe të mesme e mbaroi në Gjirokastër. Kur u vendos [[Republika Popullore e Shqipërisë|regjimi komunist në Shqipëri]], ai ishte vetëm 8 vjeç.<ref>{{cite book |last=Kadare |first=Ismail |title=VEPRA: Vëllimi i njëzetë|publisher=Onufri|date=2009 |page=210 |chapter=Pesha e Kryqit |isbn=978-99943-42-99-0}}</ref> Në moshën 12 vjeçare arrestohet nga regjimi i sapovendosur komunist nën akuzën “falsifikues monedhash”, meqë gjatë lojës me shokun e tij kishin krijuar me plumb të shkrirë monedha 5-lekëshe dhe ia kishin treguar gjithkujt me hare. Policia i arrestoi gjatë orës së mësimit në shkollë, dy ditë përpara ditës së votimeve dhe Ismaili bëri dy ditë burg derisa ndërhyri avokati i Kadarenjve dhe e liruan për shkak të moshës së mitur.<ref>{{cite web|title=Biografia, Kadare u arrestua në moshën 12-vjeç për falsifikim monedhash|url=http://www.panorama.com.al/biografia-kadare-u-arrestua-ne-moshen-12-vjec-per-falsifikim-monedhash/|publisher=Gazeta Panorama|accessdate=30 shtator 2017|date=13 tetor 2013}}</ref><ref>{{cite book|last1=Kulla|first1=Ndriçim|title=[[Ylli i Shkrimtarit (Ndriçim Kulla)|Ylli i Shkrimtarit]]|date=2013|publisher=Plejad|place=Tiranë|isbn=978-9928-4170-3-9}}</ref> Në moshën 13 vjeçare zbuloi Makbethin, një ndër veprat e [[William Shakespeare|Shekspirit]], dhe kështu i lindi dashuria për letërsinë. Në këtë moshë shkroi tregimet e para të cilat i botoi te revista ''Pionieri'' në Tiranë.<ref name="Jorina">{{Cite web|url=http://www.panorama.com.al/bibliografia-e-vepres-se-kadarese/|title=Bibliografi e veprës së Kadaresë|date=3 shkurt 2015|publisher=Gazeta Panorama|last=Kryeziu-Shkreta|first=Jorina}}</ref>
 
[[Skeda:Главное здание Литературного института имени Горького.JPG|parapamjethumb|Instituti Gorki]]
Studimet universitare i kreu në [[Tirana|Tiranë]], ku më 1958 mbaroi degën e Gjuhës e të Letërsisë në [[Universiteti i Tiranës|Universitetin e Tiranës]] dhe u diplomua për Mësuesi. Shkroi romanin e tij të parë "Mjegullat e Tiranës", të cilin e përfundoi në prag të vijimit të studimeve.<ref name=":2">{{Cite journal|last=Kadare|first=Ismail|date=30 maj 2014|title=E dashura e fakultetit si ma shpërfytyroi kolegu im në roman: ["Mjegullat e Tiranës", Ismail Kadare]|url=http://old.shqiptarja.com/kulture/2730/kadare-e-dashura-e-fakultetit-si-ma-shp-rfytyroi-kolegu-n--roman-217266.html|journal=[[Shqiptarja.com]]|volume=125|pages=16-17|via=|interviewer=Viola Isufaj}}{{Lidhje e thyer}}</ref> Në vitet 1958-1960 studioi në [[Moska|Moskë]], në Institutin e Letërsisë Botërore "Maksim Gorki", gjatë periudhës së zbutjes hrushoviane. Atje pati mundësi të lexonte letërsi bashkëkohore perëndimore, e cila kishte filluar të përkthehej në rusisht.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=49}}</ref> Në institutin Gorki, vendos të hedhë poshtë kanonet e realizmit socialist dhe të shkruajë të kundërtën e asaj që dogma komuniste e quante letërsi "të mirë".<ref name="FayéFayard">{{cite book |last=Fayé|first=Éric |editor-last=Kadaré|editor-first=Ismail |title=œuvres completes: tome 1|publisher=Editions Fayard |date=1993|pages=10-20}}</ref> Ai gjithashtu kultivoi një qëndrim përbuzës ndaj servilëve të partisë dhe të nomenklaturës, një qëndrim i cili, shkruan ai, ishte produkt i arrogancës rinore.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=54}}</ref> Kadare detyrohet t'i braktisë studimet para kohe për shkak të [[Prishja sovjetiko-shqiptare|prishjes së marrëdhënieve mes]] Shqipërisë dhe [[Bashkimi Sovjetik|Bashkimit Sovjetik]]. U kthye në atdhe dhe i mëshoi karrierës letrare.<ref name="Brit">[https://www.britannica.com/biography/Ismail-Kadare ''Ismail Kadare, Albanian writer'', Brittanica.com.] marrë më 14 korrik 2018</ref>
 
== ShihVitet edhe'60 ==
=== Ballafaqimi i brezit të ri dhe të vjetër (1960-1961)===
Përgjatë viteve '50 dhe në fillimet e viteve '60, Kadare ishte i njohur për poezi<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=66}}</ref>, kurse duke filluar nga vitet '60 edhe për prozë.<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=22}</ref>} Rinia i pëlqente veprat e tij, për ta ai kishte diçka të re për të thënë. Ai hyri në rrethet e shkrimtarëve dhe kishte marrëdhënie të mira me figura letrare. Në vitin 1961 botoi edhe një vëllim poetik me titull [[Shekulli im]].<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=66}}</ref>
 
Ndërkaq qysh pas kthimit në Shqipëri filluan sulmet ndaj tij duke e akuzuar për dekadencë.<ref name="Bardhyli" /> Në atë periudhë pjesa më e madhe e shkrimtarëve i përkisnin brezit të dalë nga [[Lufta e Dytë Botërore|lufta]]. Konflikti mes tyre dhe brezit të ri, Kadare, [[Dritëro Agolli|Agolli]] dhe [[Fatos Arapi|Arapi]] kulminoi në një mbledhje të shkrimarëve të të dy brezave në vitin 1961, ku ishte i pranishëm dhe vetë [[Enver Hoxha]]. Kadare që i përkiste brezit të ri mbrojti letërsinë e re dhe çuditërisht Hoxha këtu mori anën e të rinjve. Kjo manovër e Hoxhës ishte edhe goditje ndaj brezit të vjetër ish-partizan.<ref name="Bardhyli" />
 
=== Romanet e para (1962-1965)===
Line 42 ⟶ 44:
Këtë vepër ia tregoi një miku të tij, i cili e këshilloi që ta mbante të fshehur. Nga ky roman shkëputi një fragment, i cili u botua si novelë me titullin "[[Ditë kafenesh]]" më 1962 te "Zëri i Rinisë".<ref>{{Cite book|title=Zanafilla e "Një ditë kafenesh": një shpjegim i vështirë|last=Kadare|first=Ismail|publisher=Onufri|year=2005|isbn=9789994332403|place=Tiranë|pages=|trans-title=Ditë kafenesh, ''parathënia''}}</ref> Sapo doli u ndalua,<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=68}}</ref> duke kontribuar për namin e Kadaresë për dekadencë.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=54}}</ref>
 
Në vitin 1963 e botoi romanin ''[[Gjenerali i ushtrisë së vdekur]]'', që trajtonte temën e një gjenerali italian dhe një prifti që vijnë në Shqipëri për të marrë eshtrat e ushtarëve italianë të rënë në Luftën e Dytë Botërore.<ref>{{cito lajm|last1=Kuçuku|first1=Bashkim|title=Bashkim Kuçuku:Historia reale e Gjeneralit që erdhi në Shqipëri në ‘60|accessdate=15 September 2017|work=Gazeta Mapo|agency=Mapo|issue=655|date=13 gusht 2012|url=https://issuu.com/gazetamapo/docs/13gusht|page=10}}</ref><ref name="Kuçuku">{{cito uebin|last1=Kuçuku|first1=Bashkim|title=Historia reale e Gjeneralit qe erdhi ne Shqiperi ne ‘60|url=https://www.shqiperia.com/Historia-reale-e-Gjeneralit-qe-erdhi-ne-Shqiperi-ne-60.17670/|website=shqipëria.com|accessdate=15 September 2017}}</ref><ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=74}}</ref> Në roman kishte injoruar realizmin socialist, mungonte heroi pozitiv dhe nuk përmendej [[Partia e Punës e Shqipërisë|Partia]]. Ai u prit keq nga kritikët zyrtarë dhe u injorua. Derisa shkrimtarët zyrtarë shkruanin për diellin ideologjik që ngrohte të gjithë komunistët njësoj, Kadare nuk do t'ia hiqte retë as shiun tokës shqiptare në veprën e tij.<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=33-34}}</ref> Romani pasues, "[[Përbindëshi (Roman)|Përbindëshi]]", i cili ishte antidogmatik<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=36}}</ref>, u botua në revistën ''Nëntori'', mirëpo menjëherë u etiketua si dekadent dhe u ndalua.<ref>{{cite book|last1=Kadare|first1=Helena|title=Kohë e pamjaftueshme|publisher=Onufri|year=2011|page=144|language=sq}}</ref>
 
Gjatë viteve '60 në shkrimet e kritikës zyrtare kryesisht injorohet ose përmendet rrallë, në kontrast me shkrimtarët e mëdhenj të kohës të cilët kritika i pëlqente.<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=34}}</ref>
 
=== Në gjirin e popullit (1966-1969) ===
[[Skeda:Enver Hoxha. Vepra 47.JPG|parapamjethumb|200px|Në vjeshtë 1966, Enver Hoxha lëshoi thirrjen që letërsia dhe artet të bëhen "armë e fuqishme në
duart e partisë për edukimin e punonjësve me frymën e socializmit dhe komunizmit" dhe të udhëhiqen nga "kërkesat ideologjike e politike të partisë".<ref>Robert Elsie (1995), ''Histori e Letërsisë Shqiptare'', përktheu Abdurrahman Myftiu, Tirana & Peja: Dukagjini, 1997. fq. 265</ref>.]]
Më 1966, [[Enver Hoxha]] filloi revolucionin kulturor shqiptar dhe si rrjedhojë artistët u dërguan nëpër qytete provinciale për të qenë "gju më gju me popullin". Shkrimtarët u përballën edhe me indiferencë nga bota e jashtme demokratike dhe kuptuan se ishin të vetmuar përballë shtetit, i cili mund të bënte me ta çfarë të donte pa u bezdisur prej askujt.<ref>{{harvnb|Helena|2011|p=169-170}}</ref>
Line 56 ⟶ 58:
Po të njëjtin vit u ribotua ''Gjenerali i ushtrisë së vdekur'' pas ca kompromiseve të vogla të cilat nuk e kënaqën kritikën zyrtare.<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=34}}</ref><ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=89}}</ref>
 
== Vitet '70 ==
=== Fillimet e suksesit ndërkombëtar (1970-1973)===
[[Figura:Libri - Kronikë në gur.jpg|parapamjethumb|Kronikë në gur, 1971]]
Në fillim të vitit 1970 shtëpia botuese franceze [[Albin Michel]] botoi në frëngjisht romanin [[Gjenerali i ushtrisë së vdekur]].<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=142}}</ref><ref name="Kuçuku" /> Ai pati jehonë të jashtëzakonshme në [[Franca|Francë]] dhe brenda tri vjetësh u përkthye në gati 20 gjuhë.<ref name="Kuçuku" /> Ky sukses nxiti xhelozinë e shkrimtarëve në Shqipëri. Brezi i vjetër i shkrimtarëve dhe kritikëve u zemërua jashtëzakonisht: "Ky roman u botua nga borgjezia dhe kjo nuk mund të pranohet," thotë një raport i policisë sekrete në atë kohë. Shkrimtarët tjerë u bënë bashkë kundër "të përkëdhelurit të Perëndimit".<ref>{{harvnb|Sinani|2011|p=96-98}}</ref> Kadare iu rikthye prapë temave historike.<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=22}}</ref> Shkroi e botoi romanet [[Kështjella]] (1970) dhe [[Kronikë në gur]] (1971), të cilat u botuan në Francë njëra pas tjetrës.<ref name="Elshani">{{cito uebin|last1=Elshani|first1=Sadik|title=Jehona e veprës së Ismail Kadaresë|url=http://www.botasot.info/opinione/509436/jehona-e-vepres-se-ismail-kadarese/|website=[[Bota Sot]]|accessdate=23 janar 2018|date=31 janar 2016|language=sq|quote=Edhe per romanin "Keshtjella", Kadare gjithashtu e merr subjektin nga historia e popullit shqiptar, qendresen dhe lufterat e popullit shqiptar nen udheheqjen e heroit tone kombetar, Gjergj Kastriot Skenderbeut. [...]Romani "Keshtjella" eshte botuar ne Paris me 1972, me titull: "Daullet e shiut".[...] "Kronike ne gur" eshte botuar ne Paris me 1973.}}</ref> "Kështjella" bënte fjalë për rezistencën e shqiptarëve kundër osmanëve<ref name="Elshani" />, ndërsa romani autobiografik "''Kronikë në gur''" bënte fjalë për qytetin e Gjirokastrës dhe fëmijërinë e Kadaresë aty gjatë Luftës së Dytë Botërore.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=47}}</ref> Gjatë këtyre viteve drejtonte po ashtu revistën e vetme në gjuhë të huaj të Lidhjes së Shkrimtarëve, ''Les lettres albanaises.''<ref>{{Cite web|url=http://www.histrad.info/langues/34-albanais/177-traduire-sous-le-totalitarisme|title=Traduire sous le totalitarisme|website=histrad.info|date=|last=Eriona Tartari}}</ref>
 
Line 65 ⟶ 68:
Pas publikimit të dy romaneve me temë historike, Kadare u përball prapë me kritikat për shmangien e temave "aktuale", prandaj mendoi të shkruante një roman me temë prishjen e Shqipërisë me vendet tjera komuniste në dimrin e viteve 1960-1961,<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=128}}</ref> që pastaj t'i kishte duart e lira t'i rikthehej historisë dhe legjendave shqiptare për të cilat kritikohej që e kishte lënë pas dore [[Republika Popullore e Shqipërisë|Shqipërinë e Re]].<ref name="Faye"/> Romanit i vuri titullin "[[Dimri i vetmisë së madhe]]".
 
Sapo doli në fillim të vitit 1973, në shtyp shpërtheu një fushatë e paparë kritikash kundër Kadaresë, e cila zgjati muaj me radhë. Në të u përfshinë fshatarë, punëtorë, studentë, ushtarë, kritikë, studiues, zyrtarë të lartë; shkurt, i gjithë mekanizmi i propagandës komuniste. Kadare u akuzua për ironizim të "parimeve të socializmit", për "përkrahje të fshehtë të liberalizmit",<ref name="Gazeta shqip">{{cito uebin|author=Gazeta Shqip|title=Disidenca te “Dimri i madh”|url=http://gazeta-shqip.com/lajme/2014/09/05/disidenca-te-dimri-i-madh/|website=Gazeta Shqip|language=sq|accessdate=30 shtator 2017|date=5 shtator 2014}}</ref> për armiqësi ndaj [[Diktatura e proletariatit|Diktaturës së proletariatit]] dhe luftës së klasave. Përdorimi i fjalës vetmi në titull u kuptua si kritikë ndaj Hoxhës.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=153}}</ref> Vetë ministri i brendshëm [[Kadri Hazbiu]] u deklarua lidhur me romanin: "''lexova dyzet faqe dhe pështyva dyzet herë''".<ref>{{cite book |author=Peter Morgan|title=Ismail Kadare: shkrimtari dhe diktatura, 1957-1990 |publisher=Shtëpia botuese 55|place=Tirana |date=2011 |ISBN=9789928106124|page=153}}</ref><ref>{{cito uebin|title=Kadri Hazbiu pështyu kur lexoi "Dimrin e vetmisë së madhe"|url=https://www.pressreader.com/albania/gazeta-shqiptare/20111109/282029029019765|language=sq|website=Press reader|publisher=Gateza Shqiptare|accessdate=30 shtator 2017|date=9 nëntor 2011}}</ref> Kadare kaloi një nga vitet më të errëta të jetës. U kërkua ndalimi i romanit, madje disa zëra kërkuan edhe arrestimin e autorit.<ref name="Faye"/><ref name="Gazeta shqip"/><ref>{{harnbharvnb|Morgan|2011|p=153}}</ref> Enver Hoxha qëndroi i heshtur<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=153}}</ref> dhe reagoi vetëm dy muaj pas fillimit të fushatës.<ref>{{harvnb|Fevziu|2011|p=153}}</ref> Kur gjatë një vizite në Elbasan u pyet rastësisht se çfarë mendonte për romanin, ai u dha të drejtë atyre që e quanin romanin antisocialist, por theksoi se shkrimtarët janë qenie të veçanta me mendje të mjegulluara. Të ndaloje romanin sipas tij ishte tu jepje të drejtë sovjetikëve dhe në Moskë këtë mund ta merrnin si shenjë se qarqet sovjetike në Shqipëri ishin ende të forta. Kaq mjaftoi që fushata të ndalej. Romani nuk u rishtyp më dhe për 3 vite u hesht për të.<ref name="Faye">{{cite book |last=Faye|first=Eric |editor-last=Kadare |editor-first=Ismail |title=Dimri i vetmisë së madhe|publisher=Onufri |date=2012|language=sq|pages=vii–xii |chapter=Parathënie}}</ref> Pas disa përpunimeve ai u ribotua në vitin 1977 nën titullin e ndryshuar "Dimri i madh" dhe u përkthye edhe në frëngjisht.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=153-157}}</ref>
 
=== Pashallarët e kuq ===
Line 75 ⟶ 78:
Pas arrestimit të piktorit [[Maks Velo]] të cilin Kadare e kishte mik, ia shpëtoi një pikturë nga sekuestrimi dhe djegia duke e fshehur në shtëpinë e vet.<ref>{{cite web|author=Alda Bardhyli|title=Mbi kritikët e Kadaresë|date=2017|publisher=Kallnori|accessdate=6 shtator 2020|language=sq}}</ref> Iu gjet pranë mikut të tij, poetit [[Lasgush Poradeci]] dhe i ndihmoi t'i regjistronte vajzat në universitet.<ref name=":7">{{cite web|last1=Kaloci|first1=Dashnor|last2=Gusho|first2=Maria|title=Letra e rrallë e Lasgush Poradecit, për të bijën: Kostandinë, e shikon sa e rëndë është jeta, por ka dhe njerëz të mirë si Kadareja…|url=https://www.gazetatema.net/2019/06/26/letra-e-rralle-e-lasgush-poradecit-per-te-bijen-kostandine-e-shikon-sa-e-rende-eshte-jeta-por-ka-dhe-njerez-te-mire-si-kadareja/|date=25 June 2019|access-date=6 shtator 2020}}</ref>
 
== Vitet '80 ==
[[Skeda:Pallati i ëndrrave.jpg|parapamjethumb|170px|left|Pallati i ëndrrave]]
=== Kadare, armik i popullit (1980-1984) ===
Në vjeshtën e vitit 1980, Kadareja do të vizitojë Kosovën, me rastin e botimit të parë të kompletit të veprave të tij, në dhjetë vëllime, në [[Prishtinë]]. Me këtë rast, atij iu bë një pritje institucionale, pati takime të shumta me lexues dhe intelektualë shqiptarë të Kosovës dhe u njoh me preokupimet e shqiptarëve.<ref name="Kraja">{{cite web|last1=Kraja|first1=Mehmet|title=Si e ndihmoi Kadareja Kosovën në rrugë letrare dhe politike|url=http://www.panorama.com.al/si-e-ndihmoi-kadareja-kosoven-ne-rruge-letrare-dhe-politike/|publisher=Panorama|date=2016|accessdate=27 August 2020|language=sq}}</ref> Në vitin 1980 botoi në një përmbledhje të përbashkët romanet ''[[Prilli i thyer]]'', ''[[Kush e solli Doruntinën]]'' së bashku me dy kapitujt e parë të romanit ''Pallati i ëndrrave'' maskuar si [[novela|novelë]]. Një vit më vonë, më 1981, me rastin e ribotimit të një libri të mëhershëm shfrytëzoi rastin dhe e futi në të versionin e plotë të [[Pallati i ëndrrave|Pallatit të ëndrrave]], duke arritur kështu ta kapërcente censurën.<ref name=PallatiiËndrrave>{{cite book |last=Kuçuku |first=Bashkim |editor-last=Kadare |editor-first=Ismail |title=Pallati i ëndrrave|publisher=Onufri |date=1999 |pages=199–200 |chapter=Kryevepra e fshehur: odise kadareane |isbn=99927-30-31-5}}</ref> Vepra bënte fjalë për një shtet totalitar, që në shikim të parë dukej si [[Perandoria Osmane]], ku një institucion i quajtuar Pallati i ëndrrave mblidhte dhe analizonte ëndrrat e qytetarëve për të zbuluar në to shenja të rreziqeve që mund t'i kanoseshin shtetit. Shumë shpejt njerëzit filluan të vërenin se përshkrimet e kryeqytetit ku luheshin ngjarjet ishin identike me Tiranën, dhe atmosfera e frikës, arrestimeve dhe burgosjeve ishte e ngjashme me Shqipërinë komuniste.<ref name="Joachim Röhm">{{cite web | author= Joachim Röhm|url=http://www.joachim-roehm.info/palast_nachwort.pdf|title= NACHWORT ZUM PALAST DER TRÄUME |accessdate=13 shtator 2017}}</ref>
 
Line 114 ⟶ 118:
Nga Sigurimi u përhap shpifja sipas së cilës Kadare i kishte quajtur refugjatët "jashtëqitje e kombit".<ref name="aleksi1">[http://archive.is/WytoJ Minella Aleksi: "Shpifjet ndaj Kadaresë për të penguar “Nobel”-in"], Panorama, 12 dhjetor 2014</ref>
 
=== Në demokraci ===
Pasi la Tiranën dhe aplikoi për azil politik në [[Franca|Francë]], mundi të ushtrojë profesionin e tij në liri të plotë. Mërgimi i tij në Paris qe i frytshëm dhe i mundësoi sukses të mëtejshëm, si në shqip ashtu edhe në frëngjisht.<ref>{{Cite book|url=http://www.elsie.de/pdf/articles/A2005AlbWritingEnglTrans.pdf|title=Modern Albanian Literature and its reception in the english-speaking world (lecture)|last=Elsie|first=Robert|publisher=|year=2005|isbn=|language=en|pages=}}</ref>
 
Line 131 ⟶ 135:
Sipas një studiuesi, në Shqipëri më shumë sulmohet Kadareja sesa Enver Hoxha.<ref>{{cite web|author=Ndue Ukaj|title=Mbi kritikët e Kadaresë|date=23 shtator 2017|publisher=Kallnori|accessdate=6 shtator 2020|language=sq}}</ref> Studiuesi Bashkim Kuçuku gjykon se vlerësimet e larta të kritikës botërore, për mendjet shkencërisht të varfra, në Shqipëri, janë të pabesueshme, kurse, në shpirtrat e tharë nga narcizizmi nxisin mëri të verbra, të cilat rreken t’i mbulojnë me sofizma nga më të ndryshmet dhe sulme ndaj Kadaresë.<ref name="Kuçuku2">{{cite book|author=Bashkim Kuçuku|title=Kadare në gjuhët e botës|p=8-9|year=2015|location=Tirana|publisher=Onufri|language=sq.}}</ref> Sipas pedagogut shqiptaro-amerikan Gjek Marinaj, arsyeja kryesore e sulmeve kundër Kadaresë në Shqipëri është '''injoranca'''. Kundërshtarëve të Kadaresë u duhet akoma kohë për ta kuptuar atë dhe rolin e tij në letërsinë shqipe dhe botërore. Ai i ka ndarë në 5 grupe sulmuesit e Kadaresë: ata që ia lënë fajin Kadaresë për problemet e tyre të përditshme, shkrimtarët mediokër që e sulmojnë Kadarenë për tu dukur, ata që e sulmojnë për shkak të xhelozisë, ata që e sulmojnë për të mbuluar të shkuarën e tyre komuniste, dhe grupi i pestë të cilin e konsideron më të rrezikshmin:<ref name="Marinaj">{{cite web|last1=Marinaj|first1=Gjek|title=“Si e futa Kadarenë në programet mësimore të kolegjit të Dallasit, pasi hoqa romancierin e njohur amerikan”|url=http://www.panorama.com.al/si-e-futa-kadarene-ne-programet-mesimore-te-kolegjit-te-dallasit-pasi-hoqa-romancierin-e-njohur-amerikan/|date=2018|accessdate=23 gusht 2020|language=sq}}</ref>
<blockquote>[...] grupi i pestë dhe më i rrezikshmi përbëhet nga ata që e sulmojnë Kadarenë për të dëmtuar kombin shqiptar. Ata nuk duan që Kadareja të fitojë Çmimin Nobel, sepse nuk duan që Shqipëria ta fitoje atë. Ata nuk duan që Kadareja të studiohet në kolegjet dhe universitetet e huaja, sepse edhe tematika, shqetësimet, kultura, dhe jeta e shqiptarëve do të studiohej e vlerësohej.[...]</blockquote>
 
== Jeta private ==
Kadare është martuar me shkrimtaren [[Helena Kadare]] dhe kanë dy vajza. Njëra nga vajzat, Besiana është ambasadore e përhershme e Shqipërisë në [[UNESCO]].<ref>{{Cite web|url=https://www.gazetaexpress.com/lajme/a-e-keni-ditur-se-vajza-e-ismail-kadares-eshte-ambasadore-e-perhershme-ne-unesco-139058/?archive=1|title=A e keni ditur se vajza e Ismail Kadaresë është ambasadore e përhershme në Unesco?}}</ref>
 
== Vepra ==
Line 143 ⟶ 144:
 
=== Poezi ===
Vëllimi i tij i parë poetik i titulluar ''Frymëzime djaloshare'' u botua më 1954. Më pas do t'i botoheshin ''Ëndërrimet'' (1957), ''Shekulli im'' (1961) dhe më i çmuari ''Përse mendohen këto male'' (1964)<ref>{{Cite book|title=Biographical Dictionary of Central and Eastern Europe in the Twentieth Century|last=Wojciech Roszkowski|first=Jan Kofman|publisher=Routledge|year=2016|isbn=9781317475941|pages=418-419}}</ref>, ''Motive me diell'' (1968) dhe ''Koha'' (1976). Që në vitin 1966 trajtoi në poezi temën e Kosovës.<ref name="Kraja"/>[[Skeda:Vepra (Ismail Kadare).jpg|parapamjethumb|200px| Vepra e plotë, 2009]]
 
=== Prozë ===
Line 153 ⟶ 154:
Në vitet '60 ishte i çmuar realisht për talentin e tij nga Todi Lubonja dhe Fadil Paçrami.<ref>{{Cite journal|last=Lubonja|first=Liri|date=19 qershor 2015|title=Kadare prishi miqësinë me ne, do të "pastrojë" biografinë|url=http://www.panorama.com.al/267503/|journal=[[Panorama]]|volume=|pages=|via=}}</ref>
 
Në rastin e veprës "Kështjella", përveç temës së luftës kundër [[Osmanllinjtë|osmanëve]] është shtuar edhe elementi kishtar dhe kontributi i shqiptarëve për mbrojtjen e Evropës.<ref>{{Cite web|url=http://tvklan.al/a-i-retushoi-ismail-kadare-veprat-e-tij/|title=A i retushoi Ismail Kadare veprat e tij?|website=tvklan.al|date=22 janar 2018}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Jing|first=Ke|date=23 janar 2018|title=Roli i Kadaresë në identitetin shqiptar dhe retushimi i veprave të tij! (titull editorial)|url=|journal=[[Shekulli (gazetë)]]|volume=|pages=|via=|interviewer=Valeria Dedja}}</ref> Konstatim i bërë edhe nga studiuesi i shkrimtarit, [[Shaban Sinani]], që vëren se tek "Nëpunësi i pallatit të ëndrrave" personazhi e ka Ebu Qerimi në variantin e parë dhe Mark Alemi në variantin e dytë.<ref>{{Cite book|title=Etnos në epos: studim monografik|last=Sinani|first=Shaban|authorlink=Shaban Sinani|publisher=Naimi|year=2011|isbn=9789928109026|place=Tiranë|pages=123}}</ref>
 
=== Përkthime ===
Një ndër fushat më pak të lakuara të veprimtarisë së Kadaresë janë përkthimet, hulli të cilën e nisi më 1955, kur shqipëroi poemat ''Lisi, Fëminija, Në pyllin afër fronit, Katjusha, Pranvera,'' etj. të shkrimtarit rus M. Isakovski. Autorë të tjerë të shqipëruar prej tij janë: Eskili, Heminguej, Pushkin, Majakovski, Eminescu, Gogol, Esenin, Mihallkov, Shçipaçov, Mickieviç, Buske, Sendrar, Bodler, Andrade, Vijon, Kejler, Seferis, Kavafis, Elitis, Li Bo, Du Fu, Jan Czjun, etj.<ref name="Jorina" />
 
== Vlerësimi ndërkombëtar ==
[[Skeda:José Carlos Rodrigo Breto.jpg|parapamjethumb|180px|[[Jose Carlos Rodrigo Breto]], studiues i huaj i veprës së Kadaresë dhe autor i një disertacioni doktorate prej 1000 faqesh mbi këtë vepër]] Ismail Kadare është laureat i shumë çmimeve letrare kombëtare dhe ndërkombëtare. Në vitin [[1992]] u vlerësua me [[Prix Mondial Cino Del Duca]]. Në vitin [[2005]] fitoi çmimin "Man Booker International Prize" ku kishte qenë i nominuar bashkë me shkrimtarë të tjerë të mëdhenj, duke përfshirë nobelistë si [[Günter Grass]], [[Garbiel Garcia Marquez]], [[Kenzaburo Oe]] etj. Kryetari i jurisë e arsyetoi vendimin për t'i dhënë çmimin Kadaresë me fjalët: "Ismail Kadare është një shkrimtar që hedh në hartë një kulturë të tërë: historinë e saj, dëshirën, folklorin, politikën, fatkeqësitë. Ai është një shkrimtar universal me traditë rrëfimi që shkon deri tek Homeri". Në vitin [[2009]] u nderua me çmimin spanjoll Princi i Asturias për Artet - çmimi më i rëndësishëm letrar në vendet spanjolle, dhe një nga çmimet letrare më prestigjoze në botë. Në vitin [[2010]] Ismail Kadare nderohet në Itali me çmimin Lerici Pea.<ref>[http://www.balkanweb.com/m/kryesore/itali-ismail-kadare-nderohet-me-cmimin-lerici-pea-10-47802.html Balkanweb: Kadare nderohet me çmimin Lerici Pea]</ref> “''Dhënia e çmimit Lerici Pea 2010 autorit Kadare'' - shkruhet në motivimin e çmimit - ''nënkupton rolin e poezisë dhe letërsisë si instrument lirie, duke u bërë mbështetje për të gjithë njerëzit e botës, të cilëve iu mohohen liritë themelore''”.
 
Në vitin [[1996]] Kadare u bë anëtar për jetë i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike në Francë. U bë anëtar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, anëtar i [[ASHAK|Akademisë së Shkencave të Kosovës]] dhe nga viti 2018 anëtar i jashtëm i Akademisë së Shkencave të Malit të Zi.
Line 167 ⟶ 168:
Me studimin e veprës së Kadaresë janë marrë autorë të shteteve të ndryshme, të cilët kanë botuar vepra dhe studime për të në gjuhët e tyre amtare: Eric Faye dhe Jean-Paul Champseix (frëngjisht), Piet de Moor (hollandisht), Peter Morgan (anglisht), [[Jose Carlos Rodrigo Breto]] (spanisht). Ky i fundit e ka vlerësuar si një nga shkrimtarët më të rëndësishëm të gjysmës së dytë të shekullit XX, dhe shkrimtarin më të rëndësishëm të shekullit XXI.<ref name="Breto"/>
 
;=== Mirënjohjet ndërkombëtar===
* [[Medalja e Artë e Lidhjes së Prizrenit]], [[Kosovë]]
* Prix mondial Cino Del Duca, [[Francë]], [[1992]]
Line 184 ⟶ 185:
* Neustadt International Prize, SHBA, [[2020]]
* Prozart, Maqedoni e Veriut, [[2020]]
 
== Jeta private ==
Kadare është martuar me shkrimtaren [[Helena Kadare]] dhe kanë dy vajza. Njëra nga vajzat, Besiana është ambasadore e përhershme e Shqipërisë në [[UNESCO]].<ref>{{Cite web|url=https://www.gazetaexpress.com/lajme/a-e-keni-ditur-se-vajza-e-ismail-kadares-eshte-ambasadore-e-perhershme-ne-unesco-139058/?archive=1|title=A e keni ditur se vajza e Ismail Kadaresë është ambasadore e përhershme në Unesco?}}</ref>
 
== Skenare filmash ==
Line 201 ⟶ 205:
* '''Peter Morgan''' - ''Kadare: Shkrimtari dhe diktatura, 1957-1990'' (Londer, 2010)
* '''José Carlos Rodrigo Breto''' - ''Ismaíl Kadaré y la Gran Estratagema: reflejos literarios del totalitarismo'' (Madrid, 2015)
 
== Shih edhe ==
* [[Një dosje për Kadarenë]]
 
== Bibliografia ==
Line 211 ⟶ 212:
*{{cite book|last1=Apolloni|first1=Ag|title=Paradigma e Proteut|date=2012|publisher=OM|place=Prishtinë|isbn=|language=sq}}
*{{cite book|author=Sadik Bejko|title=Disidentët e rremë|date=2007|publisher=55|language=sq|place=Tiranë}}
 
== Referimet ==
{{reflist|3}}
 
== Shih edhe ==
* [[Një dosje për Kadarenë]]
 
== Lidhje të jashtme ==
Line 225 ⟶ 232:
* [http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/label-france_2554/label-france-issues_2555/label-france-no.-33_3715/literature_4215/conversation-with-the-albanian-writer-ismail-kadare_6444.html France Diplomatie]
* [http://www.complete-review.com/quarterly/vol6/issue2/bellos.htm The Englishing of Ismail Kadare]
 
== Referimet ==
{{reflist|3}}
 
{{Ismail Kadare}}