Kryengritja e Shqipërisë së Mesme: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
vNo edit summary |
Hajods (diskuto | kontribute) vNo edit summary |
||
Rreshti 1:
{{Infobox military conflict
|conflict= Lëvizja
|partof=
|image= [[Skeda:Hendrik Reimers captured by Albanian forces (Juni 1914).jpg|300px|Henderik Reimers, kapiteni holandezë i xhandarmarisë ndërkombëtare kapet nga forcat shqiptare (qershor 1914)]]
Rreshti 6:
|date= 1914
|place= [[Principata e Shqipërisë]]
|combatant1={{flagicon|the Ottoman Empire}} Rebelë
|combatant2={{flagicon|Albania|1914}} [[Principata e Shqipërisë|Shqipëria]]<br>{{flagicon|Romania}} [[Mbretëria e Rumanisë|vullnetarë rumunë]]<br>{{flagicon|Austria-Hungary}} [[Perandoria Austro-Hungareze|vullnetareë austro-hungarezë]] <br> vullnetareë [[Kosovarët|kosovarë]]
|commander1= [[Haxhi Qamili]], [[Arif Hiqmeti]], [[Musa Qazimi]] dhe [[Mustafa Ndroqi]]
Rreshti 28:
|notes=
}}
'''Kryengritja e Shqipërisë së Mesme''',<ref>{{Harvnb|Akademia|2007|p=64}}</ref> '''Kryengritja islame''', ose '''Kryengritja fshatare''' <ref name="Ermenji"/> ishte kryengritje
| url = http://www.albaniainbrief.com/Albanian%20History/Fighting%20for%20amputated%20Albania.htm
| title = The Efforts to settle amputated Albania state
Rreshti 37:
}}</ref> Përveç amnistisë totale, rebelët kërkuan kthimin e Shqipërisë në sundimin e [[Lista e sulltanëve të Perandorisë Osmane|sulltanit të Perandorisë Osmane]].
Kundështarë të rebelëve ishin [[Princ Vidi|princ Vidi]], komandanti i xhandarmërisë [[Lodewijk Thomson]] i cili ra në detyrë, vullnetarë mirditorë me ne krye [[Prênk Bibë Doda|Prênk Bibë Dodën]], vullnetarë kosovarë me në krye [[Isa Boletini]]n, vullnetarë rumune e austro-hungarezë. Kryengritja e çoi shtetin shqiptar drejt shkatërrimit.<ref name="Akademia5"/>
==Historia==
Line 56 ⟶ 54:
}}</ref>
[[Esad pashë Toptani]], si ministër i luftës dhe i brendshëm, ishte kundër zgjidhjes paqësore të problemit me Deklaratën e Pavarësisë së Epirit të Veriut të 28 shkurtit 1914. Ai u kundërvu [[Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit të Shqipërisë|Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit]] i cili besonte se ky problem mund të zgjidhet me mjete diplomatike. Princi dhe kabineti i tij pranuan propozimet e Essad Pashës për të vendosur për zgjidhje ushtarake. Për të rritur forcën ushtarake të Principatës së Shqipërisë, mijëra pushkë italiane dhe armë austriake të makinave dhe maleve u blenë dhe u shpërndanë popullatës (kryesisht
== Rebelimi ==
=== Faza e parë ===
Kryengritja shpërtheu në maj 1914.<ref>{{Harvnb|Akademia|2007|p=64}}</ref> Krerët [[Turqit|proturq]] të rebelëve bashkë me emisarët osmanë me të cilët bashkëpunonin u përpoqën të nxisnin paragjykime fetare ndaj Princ Vidit dhe t'i jepnin luftës kundër tij dhe shtetit shqiptar karakterin e një lufte për mbrotjen e [[Islami]]t.<ref>{{Harvnb|Akademia|2007|p=67}}</ref>
Më 17 maj [[Shijaku]] dhe [[Tirana]] u rrethuan nga rebelët, kurse një ditë më vonë u rrethua Durrësi. Dyshimi për organizimin e rebelimit ra mbi Esat Pashë Toptanin për shkak të thashethemeve që u përhapën dhe për shkak të kaluarës së tij me intriga, prandaj më 19 maj ai u arrestua. Po atë ditë rebelët morën Shijakun.<ref>{{Harvnb|Akademia|2007|p=64-65}}</ref> Kaosi u shtua pas dëbimit të Esad Pashës.<ref>{{cite book | last = Vickers | first = Miranda | title = The Albanians: a modern history |publisher= I.B.Tauris|year=1999|page=85|isbn= 978-1-86064-541-9 |url=https://books.google.com/books?id=IzI0uOZ2j6gC}}</ref> Pas marrjes së Tiranës dhe Shijakut në fund të majit, rebelimi u zgjerua edhe më shumë. Në fillim të qershorit morën Krujën dhe Kavajën. Më 15 qershor sulmuan Durrësin i cili u mbrojt me sukses dhe ne sakrificatë mëdha nga forcat qeveritare të kryesuara nga Gjon Markagjoni, malësorët e Isa Boletinit dhe vullnetarët durrësakë të kryesuar nga Luigj Gurakuqi. Më 17 qershor rebelët sulmuan prapë Durrësin por prapë dështuan ta merrnin. Atë ditë ra Lushnja. Më 21 qershor ra Elbasani. Më pas ranë Fieri dhe Berati.<ref>{{Harvnb|Akademia|2007|p=67}}</ref>
Line 66 ⟶ 64:
Duke përfituar nga gjendja e vështirë në të cilën ndodhej vendi për shkak të rebelimit në Shqipërinë e Mesme, forcat vorio-epirote sulmuan dhe pushtuan Kolonjën, Korçën dhe Tepelenën.<ref>{{Harvnb|Akademia|2007|p=63}}</ref>
Në fund të gushtit rebelët u përgatitën të sulmonin [[Vlora|Vlorën]], por banorët duke dashur të shmangnin luftën e dorëzuan qytetin vetë, me kusht që flamuri shqiptar të mos prekej. Më 1 shtator rebelët hynë në qytet.<ref>{{Harvnb|Akademia|2007|p=67}}</ref> Më 5 shtator, dy ditë pas largimit të Princit Vid nga Shqipëria, rebelët hynë në Durrës dhe ngritën flamurin turk. Drejtuesit e rebelëve dërguan një delegacion në Stamboll për t'i paraqitur qeverisë turke kërkesën për bashkimin e Shqipërisë me [[Turqi]] dhe për të marrë udhëzime<ref>{{Harvnb|Akademia|2007|p=67}}</ref><ref name="Elsie"/>
=== Faza e dytë ===
Line 92 ⟶ 90:
== Ngatërresat e shteteve të huaja ==
Rebelimin e drejtonin prapa skenës agjentët e Turqisë.<ref name="Ermenji"/> Skema e organizimit të kryengritjes ishte tipike osmane e hartuar nga Komiteti Qendror i Partisë xhonturke "Bashkim dhe Përparim".<ref name = "Bello2">{{cite book|last=Bello|first=Hasan|title=Historia e shqiptarëve gjatë shekullit XX|publisher=Botime Albanologjike|year=2017|page=336-339}}</ref> Pas rebelëve fshatarë dhe të pashkolluar qëndronin njerëz të përgatitur, në radhë të parë ish-nëpunësit shqiptarë të administratës osmane dhe emisarët [[Xhonturqit|xhonturq]].<ref name = "Bello2"/>
Përveç Turqisë, këtu futën hundën edhe shtetet armike të Shqipërisë.<ref name="Ermenji"/> Sipas Princit Stuzda, një mik i shqiptarëve, i cili luftoi me armë për mbrojtjen e Durrësit, "''Mjete, armë e të holla hyjnë nga çdo anë e kufijvet për t’iu shërbyer qëllimevet shkatërronjëse të të huajvet.''" <ref name="Ermenji"/>
| |||