[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
No edit summary
Rreshti 13:
'''Rexhep Qosja''' ([[25 qershor]] [[1936]], [[Vuthaj|Qifllak, Komuna Rahovecit afer Ratkocit]]) është historian letërsie, kritik letrar, shkrimtar, publicist, politikan dhe akademik shqiptar.<ref name="XholiVejsiu">{{Cite book|title=Fjalor enciklopedik shqiptar: N-Zh dhe një shtojcë|last=Akademia e Shkencave e Shqipërisë|first=Zija Xholi, Ylli Vejsiu|publisher=Akademia e Shkencave e Shqipërisë|year=2009|pages=2187}}</ref> Është anëtar i rregullt dhe korrespondent i [[Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës|Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës]],<ref name=":ashak">{{Cite web|author=Akademia e Shkencave dhe e Arteve të Kosovës|url=http://www.ashak.org/?cid=1,24,36|title=Rexhep Qosja, anëtar i ASHAK,|website=ashak.org}}</ref> dhe ka qenë i angazhuar në politikën kosovare të pasluftës.<ref name=":Elsie">{{Cite book|url=https://books.google.al/books?id=Fnbw1wsacSAC&pg=PA147&dq=Rexhep+Qosja&hl=en&ei=xUYNTPKzKcKC8gagusWOBw&sa=X&oi=book_result&ct=book-thumbnail&redir_esc=y#v=onepage&q=Rexhep%20Qosja&f=false|title=Historical Dictionary of Kosova|last=Elsie|first=Robert|authorlink=Robert Elsie|publisher=Scarecrow Press|year=2004|isbn=9780810853096|location=|pages=147}}</ref>
 
Është autor i disa romaneve të njohura. Ishte një ndër zërat më të spikatur të dramës moderne shqipe gjatë viteve 70.
Më 2006 u përfshi në një debat për identitetin shqiptar me [[Ismail Kadare|Ismail Kadarenë]], debati zgjati për muaj të tërë dhe përfshiu gati të gjithë intelektualët publikë shqiptarë në [[Shqipëria|Shqipëri]], [[Kosova|Kosovë]], [[Maqedonia e Veriut|Maqedoni]] dhe [[Diaspora shqiptare|diasporë]].<ref>{{Cite book|url=https://books.google.al/books?id=70ECBQAAQBAJ&pg=PA145&lpg=PA145&dq=%22Rexhep+Qosja+Ismail+Kadare&source=bl&ots=cWT7T2ReU0&sig=v5J3-gCnoEEy2XVVDAvVSEs7ZwE&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj7i6Tk_4TfAhW_AxAIHWEGCbM4HhDoATAIegQIAhAB#v=onepage&q=%22Rexhep%20Qosja&f=false|title=Constructing Albanian Communist Identitety Through Literature|last=Sulstarova|first=Enis|work=History of Communism in Europe|publisher=Zeta Books|year=2012|isbn=9786068266275|editor-last=Iacob|editor-first=Bogdan|volume=3|location=|pages=145}}</ref>
 
Më 2006 u përfshi në një debat për identitetin shqiptar me [[Ismail Kadare|Ismail Kadarenë]], debati zgjati për muaj të tërë dhe përfshiu gati të gjithë intelektualët publikë shqiptarë në [[Shqipëria|Shqipëri]], [[Kosova|Kosovë]], [[Maqedonia e Veriut|Maqedoni]] dhe [[Diaspora shqiptare|diasporë]].<ref>{{Cite book|url=https://books.google.al/books?id=70ECBQAAQBAJ&pg=PA145&lpg=PA145&dq=%22Rexhep+Qosja+Ismail+Kadare&source=bl&ots=cWT7T2ReU0&sig=v5J3-gCnoEEy2XVVDAvVSEs7ZwE&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj7i6Tk_4TfAhW_AxAIHWEGCbM4HhDoATAIegQIAhAB#v=onepage&q=%22Rexhep%20Qosja&f=false|title=Constructing Albanian Communist Identitety Through Literature|last=Sulstarova|first=Enis|work=History of Communism in Europe|publisher=Zeta Books|year=2012|isbn=9786068266275|editor-last=Iacob|editor-first=Bogdan|volume=3|location=|pages=145}}</ref> Ka qenë një ndër intelektualët shqiptarë i cili ka ngritur zërin në mbrojtje të figurës së Enver Hoxhës. Në debatin e hapur në vitin 2018 mbi shkëmbimin e territoreve mes Kosovës dhe Serbisë, ka mbrojtur tezën e shkëmbimit të territoreve.
 
== Biografia ==
U lind në [[Vuthaj]], në krahinën e [[Malësia|Malësisë]] asokohe nën [[Mbretëria Jugosllave|Mbretërinë Jugosllave]]. Katër klasat e para të fi­llores i kreu në Vuthaj, kurse gjysmë­maturëngjysmëmaturën në [[Gucia|Guci]]. Më 1959 mbaroi Shkollën Normale në [[Prishtina|Prishtinë]], ndërsa më 1960 u regjistrua në Degën e Gju­hës dhe të Letërsisë Shqipe të Fa­kultetitFakultetit Filozofik të [[Universiteti i Prishtinës|Universitetit të Prishtinës]], ku u diplomua më 1964. Në vitin 1967 u pranua asistent në Institutin Albano­logjikAlbanologjik të Prishtinës dhe gjatë viteve 1967/68 specializoi shkencën e le­tërsisë në studimet e shkallës së tretë në Fakultetin Filologjik të Univer­sitetitUniversitetit të Beogradit. Më 1969 u zgjodh bashkëpunëtor shkencor i Institutit Albanologjik të Prishtinës. Në vitin 1971 mbrojti tezën e doktoratës mbi jetën dhe krijimtarinë e [[Aleksandër Stavre Drenova|Asdrenit]] me punimin "[[Asdreni, jeta dhe vepra e tij]]" në studimet e tij pasuniversitare në [[Universiteti i Beogradit|Universitetin e Beogradit]]. Pas doktorimit, më 1972, u zgjodh, një herë bashkëpunëtor i lartë e pastaj, këshilltar shkencor në Institutin Al­banologjikAlbanologjik, si dhe profesor inordinar dhe profesor ordinar në Fakultetin Filozofik të Prishtinës. U pranua në [[Lidhja Komuniste e Jugovsllavisë|Partinë Komuniste të Jugosllavisë]] në vitet 70. Ishte drejtor i Institutit Albanologjik prej vitit 1972 deri më 1981, shef shumëvjeçar i Degës së Letërsisë dhe të Gjuhës Shqipe të Fakultetit Filozofik dhe, gjatë viteve 1974-1975, kryeredaktor i jashtëm i revistës letrare ''Jeta e Re''.<ref name=":ashak" /> Më 1989 iu propozua që të bëhej kryetar i [[Lidhja Demokratike e Kosovës|Lidhjes Demokratike të Kosovës]], por Qosja refuzoi.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.al/books?id=ohz2WtWRapAC&pg=PA72&dq=%22Rexhep+Qosja%22&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiXtKim8oTfAhWSC-wKHQJUAoc4MhDoAQhRMAg#v=onepage&q=%22Rexhep%20Qosja%22&f=false|title=Kosovo: What Everyone Needs to Know|last=Judah|first=Tim|publisher=Oxford University Press|year=2008|isbn=9780199741038|location=|pages=72}}</ref>
 
Pas ndryshimeve politike më 1990 në Shqipëri, Qosja u bë ndër kritikët më të zëshëm të kulturës dhe elitës politike si derivat gjenealogjik i nomenklaturës komuniste.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.al/books?id=DLlwDwAAQBAJ&pg=PA206&dq=%22Rexhep+Qosja%22&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiXtKim8oTfAhWSC-wKHQJUAoc4MhDoAQhBMAU#v=onepage&q=%22Rexhep%20Qosja%22&f=false|title=A History of Modern Political Thought in East Central Europe|last=Trencsenyi|first=Balázs|publisher=Oxford University Press|year=2018|isbn=9780198829607|volume=2|location=|pages=206}}</ref>
Line 34 ⟶ 36:
Qosja ashtu si shkrimtarët tjerë shqiptarë është ndikuar nga Ismail Kadare. Një rast i tillë është romani i Qosjes ''[[Një dashuri dhe shtatë faje]]'' i botuar më 2001, që është i ngjashëm me romanin e Kadaresë [[Krushqit janë të ngrirë]] botuar më 1986. Ngjashmëritë janë protagonisti i cili është mjek në të dy rastet, antagonisti që është [[UDB]], vendi është Spitali i Prishtinës, viti është 1981, faji i protagonistit është mjekimi ose nderimi i viktimave të demonstratës. Studiuesi Ag Apolloni pohon se ngjashmëri të tilla ka edhe te shkrimtarët e mëdhenj botërorë dhe ato nuk ua ulin vlerën veprave.<ref name="A">{{cite book|last1=Apolloni|first1=Ag|title=Paradigma e Proteut|date=2012|publisher=OM|isbn=9789951632041|language=sq|p=290=291}}</ref>
 
Nga proza Qosja ka botuar edhe tregimin "I ringjalluri i penduar" i cili mund të quhet edhe novelë ose roman. Ky tregim është satirë që fshikullon politikanët kosovarë të pasluftës.<ref>{{cite web|last1=Apolloni|first1=Ag|title=Shpata e satirës|url=http://www.pasqyre.al/kryesore/shpata-e-satires-te-i-ringjalluri-i-penduar-i-rexhep-qosjes/|language=sq|date=6 June 2016}}</ref> Të fshehtat e treguara është romani i parë omnibus në letërsinë shqipe.<ref name=Bullatovci">{{cite web|author=Ardona Bullatovci|title=DUKE NDJEKUR HAPAT E POSTMODERNIZMIT, RECENSION PËR ROMANIN E RI TË QOSJES|url=https://observerkult.com/duke-ndjekur-hapat-e-postmodernizmit-recension-per-romanin-e-ri-te-qosjes/|publisher=Observer Kult|date=11 gusht 2020|accessdate=22 nëntor 2020|language=sq}}</ref>
 
=== Ese ===
Line 43 ⟶ 45:
 
=== Drama ===
Rexhep Qosja është një ndër autorët që kanë patur një ndikim të madh në modernitetin letrar të dramës shqipe, në dimensionin e saj filozofik dhe thellësinë psikologjike në vitet 70, bashkë me [[Teki Dervishi]]n dhe [[Beqir Musliu]]n.<ref name="Halili5">{{harvnb|Halili|2013|p=3-5}}.</ref>
Qosja ka shkruar dramat Beselam pse po më flijojnë, Sfinga e gjallë dhe Vdekja e një mbretëreshe, botuar në vitin 1978 nën titullin e përbashkët "Mite të zhveshura". Dramën e parë, Sfinga e gjallë, e nisi po atë vit që përfundoi romanin e parë, Vdekja më vjen prej syve të tillë (1974), dhe e inskenoi në vitin 1976.<ref name="AgApolloni">{{cite web|author=Ag Apolloni|title=Demitizimi në dramën postmoderne|url=https://zeri.info/kultura/142865/demitizimi-ne-dramen-postmoderne/|date=12 maj 2017|language=sq|accessdate=27 June 2019}}</ref>
 
== Debate ==
=== Debati mbi Enver Hoxhën. ===
[[Skeda:Enver Hoxha. Vepra 45.JPG|thumb|200px|Enver Hoxha, në vitet '60]]
Në një intervistë dhënë gazetares Rudina Xhunga me rastin e 100 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë, Qosja e cilësoi jonormale injorimin që i bëhej Enver Hoxhës. Sipas tij, Hoxha: <ref name="Qosja">{{cite web|last=Qosja|first=Rexhep|date=19 November 2012 |title=Rexhep Qosja: Enver Hoxha ishte diktator, por ndertoi nje shtet bashkekohor|url=http://www.shqiperianatyrale.com/index.php?option=com_content&id=5018:rexhep-qosja-enver-hoxha-ishte-diktator-por-ndertoi-nje-shtet-bashkekohor&Itemid=18|access-date=4 dhjetor 2018}}</ref>
 
<blockquote>«[...] e shkëputi Shqipërinë prej një varfërie të madhe që sundonte përpara...i siguroi atij populli bukën,[...] ndërtoi një shtet bashkëkohor me të gjitha institucionet politike, shoqërore, kulturore, arsimore, shkencore. Nuk mund t’i harrojmë këto. Shqipëria sot ndriçohet edhe me hidrocentrale që ka ndërtuar ai regjim, apo në radhë të parë me ato termocentrale. Ai regjim e mbrojti Shqipërinë prej përmbytjeve, e shpëtoi Shqipërinë prej kënetave. U rritën tani kënetat, u rritën aq shumë sa po bëhen vërshime ashtu si Shkodra sepse regjimi i sotëm nuk po i kushton rëndësi ose i la të shkatërrohen ato që i kishte ndërtuar ai regjim me Enver Hoxhën në krye për mbrojtjen e qyteteve, fshatrave, fushave prej vërshimeve dhe brakave. Nuk mund dhe nuk duhet t’i harrojmë këto. E thashë më parë e dua ta përsëris se ai regjim i dha popullit shqiptar një dinjitet ndërkombëtarisht të njohur dhe kjo nuk është diçka e parëndësishme.[...]»</blockquote>
 
Sipas Qosjes Shqipëria nuk ishte vendi i vetëm ku u pushkatuan njerëzit pas luftës, duke e krahasuar me terrorin ne vendet tjera komuniste në Shqipëri dhuna qe në përpjestime më të vogla. <ref name="Qosja"/> Madje në ditarin e tij të botuar në vitin 2016, Qosja do të shkruante:<ref>{{cite book|author=Rexhep Qosja|title=Dëshmitar në kohë historikem vëllimi VII|page=619|year=2016|location=Tiranë|language=sq}}.</ref>
<blockquote>«"Enver Hoxha ishte atdhetar i madh, atdhetari më i madh shqiptar, që ia kishte kushtuar jetën Shqipërisë shtet dhe popullit shqiptar komb. Këta të sotmit, të gjithë së bashku s'i vijnë atij as deri te nyja e poshtme e këmbës".[...]»</blockquote>
 
Kryeministri i Shqipërisë [[Sali Berisha]] kritikoi Qosjen për "lartësimin e figurës së Enver Hoxhës", dhe për injorimin e faktit që shqiptarët ia kishin zvarritur bustet që kishte pasur në çdo qytet të Shqipërisë.<ref>http://www.gazetatema.net/2012/12/10/berisha-rama-dhe-rexhep-qosja-po-lartesojne-figuren-e-enver-hoxhes-duke-me-ulur-mua/</ref> Pas ankesës së demokratëve lidhur me shfaqjen e fotografive të liderit shqiptar Enver Hoxha në festimet e çlirimit të Shqipërisë, Rexhep Qosja mbrojti shfaqjen e tyre duke argumentuar se në vendet demokratike nuk dënohej nxjerrja publike e fotografive të figurave të mëhershme politike, madje as nxjerrja publike e fotografive të [[Vladimir Lenini|Leninit]] dhe [[Josif Stalini|Stalinit]]; përjashtim bënte nxjerrja e fotove të [[Adolf Hitleri]]t.<ref name=":7">{{cite web|author=Rexhep Qosja|title=Qosja: Nuk mund të thuhet se Enveri ishte si Hitleri, ky është poshtërim për shqiptarët – Gazeta Tema|url=http://www.gazetatema.net/2013/12/23/qosja-nuk-mund-te-thuhet-se-enveri-ishte-si-hitleri-ky-eshte-poshterim-per-shqiptaret/|date=23 December 2013|access-date=28 March 2019|language=sq}}</ref> Qosja e kritikoi ashpër edhe krahasimin e Enver Hoxhës me Hitlerin, duke e quajtur marrëzi, shpifje dhe akuzë poshtëruese kundër popullit shqiptar, i cili Enver Hoxhën e kishte kënduar, duartrokitur, madhëruar në vepra arti dhe e kishte quajtur figurë e madhe kombëtare.<ref name=":7"/> Kjo nxiti replikë nga deputetja demokrate [[Mesila Doda]] e cila e quajti Qosjen «[[marksizëm-leninizmi|marksist-leninist]] i degraduar».<ref>{{cite web|author=Mesila Doda|title=Mesila Doda replikon me Rexhep Qosen: Është një marksist-leninist i degraduar – Gazeta Tema|website=Gazeta Tema|url=http://www.gazetatema.net/2013/12/23/mesila-doda-replikon-me-rexhep-qosen-eshte-nje-marksist-leninist-i-degraduar/|date=23 December 2013|access-date=28 March 2019}}</ref>
Sipas [[Sali Berisha|Sali Berishës]] Qosja po lartësonte figurën e Enver Hoxhës, me justifikimin se ai ka bërë institucione serioze, dhe po injoronte faktin që shqiptarët ia kishin zvarritur bustet që kishte pasur në çdo qytet të Shqipërisë. <ref>http://www.gazetatema.net/2012/12/10/berisha-rama-dhe-rexhep-qosja-po-lartesojne-figuren-e-enver-hoxhes-duke-me-ulur-mua/</ref>
 
Pas ankesës së demokratëve lidhur me shfaqjen e fotografive të liderit shqiptar Enver Hoxha në festimet e çlirimit të Shqipërisë, Rexhep Qosja mbrojti shfaqjen e tyre duke argumentuar se në vendet demokratike nuk dënohej nxjerrja publike e fotografive të figurave të mëhershme politike. Si shembull mori [[Rusia|Rusinë]] ku sipas Qosjes nuk ndalohet nxjerrja publike e fotografive të Leninit dhe Stalinit.<ref name=":7">{{cite web|author=Rexhep Qosja|title=Qosja: Nuk mund të thuhet se Enveri ishte si Hitleri, ky është poshtërim për shqiptarët – Gazeta Tema|url=http://www.gazetatema.net/2013/12/23/qosja-nuk-mund-te-thuhet-se-enveri-ishte-si-hitleri-ky-eshte-poshterim-per-shqiptaret/|date=23 December 2013|access-date=28 March 2019}}</ref>
 
Qosja sulmoi mentalitetin komunist:
<blockquote>«[...] ish-sekretari i organizatës themelore të Partisë së Punës së Shqipërisë në Universitetin e Tiranës, Sali Berisha, i cili kishte bërë shumë përpjekje, qoftë edhe përmes djemve të Enver Hoxhës, për të hyrë në shtëpinë dhe në ekipin e mjekëve të tij! Dhe, ky trabant i komunizmit, që aq egër do të çohet kundër idhullit të vet vetëm pas vdekjes së tij, do ta quajë sot Enver Hoxhën Hitleri shqiptar![...]»</blockquote>
 
Duke qenë se po rivarroseshin eshtratEpokën e [[Mbreti Zogu I|Mbretit Zog I]] Qosja e quajtika periudhën qeverisëse të tijënquajtur "rend feudal". Kjodhe kjo solli një valë reagimesh në Shqipëri që e cilësuan Qosen sikur posi "vetëzbulohej si despot dhe enverist",<ref>{{Cite journal|last=Dervishi|first=Kastriot|author-link=Kastriot Dervishi|date=21 nëntor 2012|title=Rexhep Qosja vetëzbulohet si despot dhe Enverist: analiza politike për figurat historike|url=http://www.arkivalajmeve.com/Analiza-politike-per-figurat-historikeRexhep-Qosja-vetezbulohet-si-despot-dhe-enverist.1047309483/|journal=55|volume=322|pages=16-17|via=}}</ref> dhe qëndrimet e tij si "shpalosja e radhës e enverizmit dhe përçarja e kombit shqiptar".<ref>{{Cite journal|last=Kareco|first=Theodor|date=17 dhjetor 2012|title=Ideologu enverist Rexhep Qosja përçan shqiptarët në 100 vjetorin e pavarësisë|url=|journal=55|volume=347|pages=21|via=}}</ref>
Qosja e kritikoi ashpër krahasimin e Enver Hoxhës me Hitlerin, duke e quajtur marrëzi, shpifje dhe akuzë poshtëruese kundër popullit shqiptar, i cili e kishte kënduar, duartrokitur, madhëruar në vepra arti dhe e kishte quajtur figurë e madhe kombëtare. <ref name=":7"/>
 
Kjo nxiti replikë nga deputetja demokrate Mesila Doda e cila e quajti Qosjen «marksist-leninist i degraduar».<ref>{{cite web|author=Mesila Doda|title=Mesila Doda replikon me Rexhep Qosen: Është një marksist-leninist i degraduar – Gazeta Tema|website=Gazeta Tema|url=http://www.gazetatema.net/2013/12/23/mesila-doda-replikon-me-rexhep-qosen-eshte-nje-marksist-leninist-i-degraduar/|date=23 December 2013|access-date=28 March 2019}}</ref>
 
Duke qenë se po rivarroseshin eshtrat e [[Mbreti Zogu I|Mbretit Zog I]] e quajti periudhën qeverisëse të tijën "rend feudal". Kjo solli një valë reagimesh që e cilësuan Qosen sikur po "vetëzbulohej si despot dhe enverist",<ref>{{Cite journal|last=Dervishi|first=Kastriot|author-link=Kastriot Dervishi|date=21 nëntor 2012|title=Rexhep Qosja vetëzbulohet si despot dhe Enverist: analiza politike për figurat historike|url=http://www.arkivalajmeve.com/Analiza-politike-per-figurat-historikeRexhep-Qosja-vetezbulohet-si-despot-dhe-enverist.1047309483/|journal=55|volume=322|pages=16-17|via=}}</ref> dhe qëndrimet e tij si "shpalosja e radhës e enverizmit dhe përçarja e kombit shqiptar".<ref>{{Cite journal|last=Kareco|first=Theodor|date=17 dhjetor 2012|title=Ideologu enverist Rexhep Qosja përçan shqiptarët në 100 vjetorin e pavarësisë|url=|journal=55|volume=347|pages=21|via=}}</ref>
 
=== Debati mbi korigjimin e kufinjve ===
Line 114 ⟶ 113:
*''[[Dëshmitar në kohë historike 1990-1998 - Ditar VII]]''
*''[[Dëshmitar në kohë historike 1999-2001 - Ditar VIII]]''
*''[[Të vërtetatfshehtat e vonuaratreguara]], roman, 2020
 
===Vepra të përkthyera===
Line 138 ⟶ 137:
== Familja ==
I vëllai, [[Isa Qosja]] është regjisor.<ref name=":Elsie" />
 
== Literatura ==
* {{cite book|last1=Halili|first1=Ernestina|title=''DUKURI MODERNE NЁ DRAMЁN SHQIPE NЁ KOSOVЁ''' - disertacion|accessdate=25 August 2020|place=Tiranë|language=sq|format=PDF|url=http://www.doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2013/01/Doktoratura-Erenestina-Halili-Fakulteti-i-Histori-Filologjise-Departamenti-i-Letersise-01.pdf|date=2013|ref=harvn}}
 
==Referimet==