Kisha Bizantine Italo-Arbëreshe: Dallime mes rishikimesh
| [redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
Gspata (diskuto | kontribute) No edit summary |
Gspata (diskuto | kontribute) No edit summary |
||
Rreshti 1:
[[File:Byzantine mosaic of Christ Pantocrator.jpg|thumb|Mozaiku i Krishtit i Gjithëpushtetshëm në [[Kisha e Shën Kollit së Arbëreshëve|Kishën e Shën Kollit së Arbëreshët]] në [[Palermo|Palermë]], [[Siçili]].]]
'''Kisha Bizantine Arbëreshe''', e njohur edhe si ''Kisha Italo-Shqipëtare'' apo ''Kisha Greko-Katolike Arbëreshe'' (në [[Gjuha italiane|italisht]]: ''Chiesa Italo-Albanese''), është një nga 23 Kishat Katolike Lindore të cilat, së bashku me Kishën Latine, përbëjnë Kishën Katolike.
Rreshti 11:
Kisha Katolike Italo-Shqiptare karakterizohet nga një grup etnik specifik: shqiptarët e Italisë, Arbëreshë ose Italo-Albanesi.
I vetmi vend ku riti bizantin mbeti në Itali ishte Manastiri i Grottaferrata, një fondacion italo-
Emri "grek" i referohet ritit bizantin (quajtur "riti grek" ose "greko"-bizantin, në krahasim me ritin romak-"latin") dhe jo një përbërësi etnik<ref>[https://en.wikisource.org/wiki/Catholic_Encyclopedia_(1913)/Italo-Greeks Herbermann, Charles, ed. (1913). "Italo-Greeks? No, Italo-Albanians". Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.]</ref>.
== Struktura ==
Rreshti 19:
[[File:La_Cattedrale_di_Lungro_costruita_nel_1721.jpeg|thumb|upright=0.6|Kryekisha e [[Ungra|Ungrës]] ([[Kalabria]])]]
[[File:Klisha_e_Shën_Mitrit_Dëshmor.jpg|thumb|upright=0.6|Kryekisha e [[Hora e Arbëreshëvet|Horës së Arbëreshëvet]] ([[Siçili]])]]
[[File:Grottaferrata-abbazia01.jpg|thumb|upright=0.6|Manastiri basilian i Grotaferratës në [[Roma|Romë]]
Ka tre juridiksione kishtare që përbëjnë Kishën Bizantine Italo-Shqiptare:
*[[Eparkia e Ungrës]] në Kosencë për arbëreshët e Kalabrisë dhe [[Italia|Italisë]]<br />(themeluar më 13 shkurt [[1919]], me peshkopëve për arbëreshët e ritit greko-bizantin të Kalabrisë duke filluar nga viti [[1732]]);
Rreshti 40:
Në fakt arbëreshët janë një grup etnik shqiptar që u vendosën në Itali si pasojë e mergatës në [[1448]], [[1461]], [[1468]], [[1478]], [[1482]], [[1491]] dhe [[1534]], koha menjëherë pas rënies së [[Konstandinopoja|Konstandinopojës]], dhe pastaj [[Perandoria Bizantine]] dhe [[Shqipëria]] ra nën sundimin turk-osman mysliman. Në përgjithësi, ata u vendosën në vende të braktisura apo të themeluara (fshatra të reja), ku bënë të mundur eksportimin kulturor, gjuhësor dhe fetar shqiptar.
Përveç emigrimit të parë të madh të arbëreshëve, pas vdekjes së të famshmit Gjergj Kastrioti Skanderbeu, mërgata arbëreshe vazhdoi deri rreth vitit 1740. Vendet përreth kolonive arbëreshe ishin plotësisht latine, dhe arbëreshët ishin të vetmit që praktikuan ritin bizantin në Itali dhe në Perëndim, me problemet, racizmin dhe përplasjet që kjo mund të sillte me njerëzit e fshatrave afër.
Gjatë shekujve arbëreshët kanë qenë në gjendje të ruajnë dhe zhvillojnë identitetin e tyre shqiptare, në sajë të kokëfortësisë së tyre dhe vlerave kulturore ushtruar kryesisht nga dy institucionet fetare të ritit lindorë, kryesisht në [[Kalabria|Kalabri]] "''Kulegji Korsini-Shën Adriani''" ([[1732]]-[[1794]]) në [[Shën Benedhit]] dhe në [[Sicilia|Sicili]] "''Seminari Italo-Shqiptar''" e [[Palermo]]s ([[1734]]), që pastaj u trasferua në [[Hora e Arbëreshëvet|Horën e Arbëreshëvet]] në vitin [[1945]].▼
Për të arsimuar klerikët e këtyre "grekëve", kështu si ishin njohur arbëreshët dikur pse praktikojnë "ritin grek", Papa [[Gregori XIII]] themeloi në [[1577]] në Romë "Kolegjin Grek" të Shën Athanasit, i cili shërbeu për arbëreshët e Italisë dhe gjithashtu për katolikët bizantinë të Lindjes dhe për Ruthenianët, derisa u krijua një kolegj i veçantë për qëllimin e fundit nga Papa Leo XIII. Ndër alumni i Shën Athanasit ishte dhe dollën shumë intelektual, si famshmi Papa [[Llukë Matrënga|Lekë Matrënga]].
Në katundi arbëresh [[Ferma (Itali)|Ferma]] ishte Seminarin e Sh. Pjetër dhe Palit, që ekzistonte nga viti 1663, i ngritur nga ''Propaganda Fide'' për të furnizuar priftërinj për Shqipërinë. Ajo u shtyp në 1746.
Më në fund Papa [[Klementi XII]], në 1736, themeloi "Kolegjin Korsini" në katundin arbëresh i Shën Benedhitit, nën përgjegjësinë e një peshkopi ose kryepeshkopi rezident e ritit "grek", që më vonë u transferua në 1794 në Shën Mitër, në manastirin antik Basilian të [[Kolegji Shën Adriani|Shën Adriani]]. Megjithatë, që nga viti 1849, dhe posaçërisht që nga viti 1860, ky kolegj ka humbur karakterin e tij kishtar dhe tani është i sekularizuar
▲Gjatë shekujve arbëreshët kanë qenë në gjendje të ruajnë dhe zhvillojnë identitetin e tyre shqiptare, në sajë të kokëfortësisë së tyre dhe vlerave kulturore ushtruar kryesisht nga dy institucionet fetare të ritit lindorë, kryesisht në [[Kalabria|Kalabri]]
Një kolegj tjetër greko-bizantin u themelua në Horën e Arbëreshëvet pran Palermës në 1715 nga Al Gjergji Guxeta , themelues i një Oratori të klerit beqar Greko-Bizantin.
Deri në vitin [[1867]] shqiptarët e Italisë u persekutuan për shkak të besimit ortodoks. Vetëm Papa Pius IX dha fund epërsisë e ritit latin mbi ritet e tjera. Kështu, më në fund, zyrtarisht në vitin [[1919]] dhe pak më vonë në [[1937]] u ndërtuan Eparkit, ose Eparhit, (Dioqezat) bizantine i udhëhequr nga arëreshët për arbëreshët e krishterë të ritit lindor.
Line 50 ⟶ 60:
* [[Arbëreshët]]
* [[Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë]]
* [[Kisha Greko-Katolike Shqiptare]]
* [[Kolegji Shën Adriani]]
* [[Liturgjia hyjnore në kishën ortodokse|Riti bizantin]]
* [[Seminari Arbëresh i Palermos]]
== Lidhje të jashtme ==
| |||