Kisha Bizantine Italo-Arbëreshe: Dallime mes rishikimesh

[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Rreshti 16:
 
== Struktura ==
[[File:Piana-degli-Albanesi-bjs2007-05.jpg|thumb|upright=0.6|majtas|Peshkopi [[Sotìr Ferrara]] i arbëreshëve të Siçilisë gjatë Epifanisë (Ujët të pagzuam) në [[Hora e Arbëreshëvet|Horën e Arbëreshëvet]], [[Siçili]]]]
[[File:La_Cattedrale_di_Lungro_costruita_nel_1721.jpeg|thumb|upright=0.6|Kryekisha e [[Ungra|Ungrës]] ([[Kalabria]])]]
[[File:Klisha_e_Shën_Mitrit_Dëshmor.jpg|thumb|upright=0.6|Kryekisha e [[Hora e Arbëreshëvet|Horës së Arbëreshëvet]] ([[Siçili]])]]
[[File:Grottaferrata-abbazia01.jpg|thumb|upright=0.6|Manastiri basilian i Grotaferratës në [[Roma|Romë]] ([[Lacio]]), të cilët murgjit vijnë per pjesen me te madhe nga komunitetet arbëreshe.]]
Ka tre juridiksione kishtare, dy Eparki dhe një Manastir, në kuadrin e Kishës së Romës, që përbëjnë Kishën Bizantine Italo-Shqiptare:
*[[Eparkia e Ungrës]] në Kosencë për arbëreshët e Kalabrisë dhe [[Italia|Italisë]]<br />(themeluar më 13 shkurt [[1919]], me peshkopëve për arbëreshët e ritit greko-bizantin të Kalabrisë duke filluar nga viti [[1732]]);
*[[Eparkia e Horës së Arbëreshëvet]] në Palermë për arbëreshët e Siçilisë<br />(themeluar më 26 tetor [[1937]], me peshkopëve për arbëreshët e ritit greko-bizantin të Siçilisë duke filluar nga viti [[1734]]);
*[[Manastiri i Grotaferratës]] në krahinën e [[Roma|Romës]], drejtuar nga murgit bazilian arbëreshë<br />(themeluar më 18 dhjetor [[1937]], ka qënë ngritur para ardhjes së arbëreshëve në shek. XV, saktësisht në [[1004]] nga Shën Nili i Rosanos nga Kalabria, pesëdhjetë vjet para përçarjes së Kishës, atëherë katolike dhe ortodokse. Monastiri ishte braktisur në ritin latin dhe më pas mori përsëri ritin bizantin me ardhjën nga XIX shk. e arbëreshët në Monastir).
 
Dioqezat e mbrojnë trashëgiminë e tyre etnike, kulturore shqiptare dhe traditat e tyre fetare ortodokse, edhe në perspektivë ekumenike për të përcjellë traditën kulturore, shpirtërore dhe liturgjike nga Kisha bizantine në Shqipërinë e vjetër që nga koha e Justinianit (shekulli i gjashtë).
Line 34 ⟶ 33:
 
=== Kleri ===
[[Skeda:Papàs Zoti Sacerdote italo-albanese.jpeg|thumb|upright=0.7|majtas|Prifti arbëresh]]
Kleri i Eparkisë është kryesuar nga një epark, i cili emërohet nga Selia Papale dhe ka gradën e peshkopit. Eparku vesh të gjitha rrobat e shenjta të përshtatshme për prifterinjt, por në vend të fullonjit (''felònion-it'') ai përdor ''sàkos-in'', ''homophorion'' (humeral, një shall i lashtë i dallimit ceremonial i mbështjellë rreth shpatullave të tij), mitra, shkopi (''pastorali-ravhdes'') e mbingarkuar nga dy kokat e gjarprit të kundërta përballë njëra-tjetrës, një simbol i maturisë ungjillore; përveç kësaj, peshkopi përdor ''trikerio'' dhe ''dikerio'', shandanë liturgjikë me dy dhe tre qirinj të përdorur për bekimin solemn në ritin Papnor. Kur peshkopi nuk merr pjesë tek shrbesa, sepse merr pjesë te një meshë të ritit latin, ai gjithmonë mban veshjet e tij bizantine me ''mandìas'', një villë/vello të gjerë prej mëndafshi në formën e një manteli bishtor, përgjithësisht me një ngjyrë vjollcë të mbyllur në gjoks dhe mbi gjunjë. Njësoj vlen për ekzarku-abati i Manastirit bazilian.
 
Rreshti 39:
 
== Histori ==
[[FileSkeda:Sbarco esuli albanesi in Italia.jpg|thumb|majtas|upright=0.8|Arritja e të mërguarve arbëreshë nga Epiri, Kisha e Sh. Atanasit i Madh, [[Shën Sofia|Shën Sofia e Epirit]], N. Giannacaci (1976)]]
[[FileSkeda:Campo Marzio - S. Atanasio.JPG|thumb|Kisha e Sh. Atanasit, afër Kolegjin Papnor "Grek" në Romë (1583), themeluar për të formoj klerit arbëreshë e "ritit grek".]]
[[FileSkeda:Collegio Sant'Adriano01.jpg|thumb|[[Kolegji Shën Adriani]] në [[Shën Mitri (Itali)|Shën Mitri Koronë]] (1732)]]
[[FileSkeda:Episcopio e Seminario Piana degli Albanesi.jpg|thumb|Seminari i Horës e Arbëreshëvet, trashëgimtar i [[Seminari Arbëresh i Palermos|Seminarit Arbëresh i Palermës]] (1734)]]
Skizma/ndarja e Kishave nuk u shtri menjëherë ndër toka ku mbizoteronte liturgjia bizantine. Për më shumë Iliriku, ndonse me liturgji bizantine, administrohej nga Papa i Romës deri me 749, kur Perandori Luani i III ia bashkoi Konstandinopojës. Me Koncilin e Firences, ku u nenshkrua njesimi i Kishave Perendimore dhe Lindore, Arbëria/Shqipëria u rikthie në njëfarë mënyre në gjëndjën paraikonoklastë dhe arbëreshët që u gjënden në Itali e gjetën te udhës të mvarëshin nga Papati, ndonse kishën ipeshkvin e vet. Ata gjetën një ''modus vivendi'' në situatën e re me të cilën dëtiroheshin të jetojnë.
 
Rreshti 62:
 
== Riti bizantin i arbëreshëve të Italisë ==
[[FileSkeda:Piana-degli-Albanesi-bjs2007-05.jpg|thumb|upright=0.6|majtas|Peshkopi i arbëreshëve të Siçilisë [[Sotìr Ferrara]] i arbëreshëve të Siçilisë2007, gjatë Epifanisë (Ujët të pagzuam) në [[Hora e Arbëreshëvet|Horën e Arbëreshëvet]], [[Siçili]].]]
Një nga aspektet tradicionale të ruajtura me xhelozi nga arbëreshët të Italisë është ai fetar. Edhe sot në shumicën e bashkësive arbëreshe riti grek-bizantin është akoma i gjallë. Mjaft interesante është shqyrtimi i shëmbëlltyrës që bëri Kisha Universale të ndahej në një Kishë të Perëndimit dhe një Kishë të Lindjes dhe sa vështirësi kishin arbëreshët për të ruajtur qenien e tyre të shin Kishë e Lindjes në Itali, në atdhe i Kishës së Perëndimit<ref>[http://www.jemi.it/index.php/arberia-katundet/katundet/storia/1387--sp-378/12-il-rito-greco-bizantino-e-gli-albanesi-in-italia Il Rito Greco-Bizantino e gli albanesi in Italia, në jemi.it]</ref>.
 
Line 78 ⟶ 79:
 
"''Cristòs anèsti ek nekròn, thanàto thànaton patìsas, ketis en tis mnìmasin zoìn charisà menos.''"<br />"Krishti u ngjall Ai tue vdekur, ndridhi vdekjen e shkretë e të vdekurëvet te varret i dha gjellën e vërtetë".
 
== Shenjtorët ==
[[Skeda:Padre Giorgio Guzzetta.jpeg|thumb|upright=0.5|Shërbëtori i Perëndisë At [[Gjergji Guxeta]] (1682 – 1756)]]
[[Skeda:Josif Papamihali.jpg|thumb|upright=0.5|Bekuar Papa Josif Papamihali (1912 – 1948)]]
=== Ndihmat ose mbrojtës ===
* [[Nikolla i Mirës|Shën Kolli]], mbrojtës i Eparkisë së Ungrës dhe titullar i kishës katedrale.
* [[Shën Mitri Dëshmor]], mbrojtës i Eparkisë së Horës e Arbëreshëvet dhe titullar i kishës katedrale.
* [[Shën Nili]] (''San Nilo da Rossano''), mbrojtës i Abacisë së Grotaferratës dhe titullar i kishës.
 
Përkushtimi i [[Mëria|Shën Mërisë së Dhitrjës]], shenjte mbrojtës e Horës së Arbëreshëvet, është i përhapur në të gjithë territorin e Eparkisë. Përkushtimi e [[Zonjës e Këshillit të Mirë]] është i përhapur në të gjithë territorin e Kishës Arbëreshe.
 
=== Shenjtorë dhe të bekuar të Kishës ===
* Shërbëtori i Perëndisë At [[Gjergji Guxeta]], për të cilën është duke u zhvilluar procesi i bekimit.
* Bekuar Papa [[Josif Papamihali]] (1912&nbsp;– 1948), dëshmor shqiptare, prift i Kishës Greko-Katolike Shqiptare, ka qënë arrestuar, dënuar me punë të detyruar dhe e vrarë gjatë diktaturës komuniste në Shqipëri. Shpallur zyrtarisht shenjtor në 2014 bashkë me të gjithë [[martirët e Shqipërisë|dëshmorët shqiptarë]], ai u formua tek komunitetet kishtare arbëreshe të Italisë<ref>[http://www.santiebeati.it/dettaglio/97024 Beato Giuseppe Papamihali Sacerdote e martire.]</ref><ref>[http://www.observatorikujteses.al/at-josif-papamihali-martiri-qe-mbrojti-papen-dhe-vatikanin/ At Josif Papamihali, martiri që mbrojti Papën dhe Vatikanin.]</ref>.
 
== Referime ==