Kriza Lindore: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
përmirësime teknike duke përdorur AWB |
vNo edit summary |
||
Rreshti 1:
'''Kriza lindore''' është emri i konfliktit mes Perandorisë Osmane dhe Evropës që rezultoi në ndryshimin e kufijve të vendeve evropiane midis të cilave dhe [[Perandoria Osmane]].
== Shkaqet e krizës lindore ==
Rreshti 5:
== Ndikimet ndërkombëtare ==
[[
[[Revolucioni Francez]] i vitit [[1789]] shënoi fitoren e rendit të ri borgjez mbi feudalizmin, prandaj pati rëndësi ndërkombëtare. Idetë e revolucionit francez depërtuan edhe në Perandorinë Osmane. Ato ndikuan në rritjen e lëvizjeve nacionalçlirimtare të popujve të shtypur dhe për rrjedhim edhe në gjendjen e brendshme të vetë shtetit osman. Një ngjarje tjetër me rëndësi ndërkombëtare që ndikoi në gjendjen e Perandorisë Osmane ishte kthesa industriale që kish filluar në vitet 60-80 të [[Shekulli XVIII|shek. XVIII]] dhe për disa dhjetëvjeçar kish përfshirë [[Franca|Francën]], [[Gjermania|Gjermaninë]] dhe vende të tjera të [[Evropa|Evropës]]. Nga stadi i manifakturës u kalua në epokën e kapitalizmit industrial. Në këtë periudhë kemi një zhvillim të shpejtë të forcave prodhuese, veçanërisht në industri. Revolucioni teknik ndodhi edhe në transport. [[Hekurudha|Rrugët hekurudhore]] dhe flotat e pajisura me [[anije]] me [[avull]] bënin që lidhjet midis vendeve të veçanta të bëheshin më të shpejta, gjë që ndikonte në formimin e tregut botëror.
Rreshti 20:
== Konflikti franko-osman ([[1798]]-[[1802]]) ==
=== Fillimet ===
[[
Pas kthesës kundërrevolucionare që ndodhi në Francë në vitin [[1794]] shteti francez filloi përgatitjet për një sulm në Lindjen e Afërme për të rivendosur pozitat që kishte para revolucionit. Një vend të rëndësishëm zinte [[Egjipti]]. Qarqet drejtuese franceze e shikonin Egjiptin si plasdarm për fushatën kundër [[India|Indisë]], për të dëbuar prej andej anglezët.
Rreshti 45:
== Lufta ruso-osmane ([[1806]]-[[1812]]) ==
=== Fillimet ===
Marrëdhëniet midis [[Franca|Francës]] dhe [[Anglia|Anglisë]] mbetën të tendosura. Kundër Francës ishte [[Austria]] e [[Prusia]]. Marrëdhëniet midis Francës e Prusisë sa vinin e ftoheshin. Në këto rrethana [[Rusia]] ishte e interesuar të kishte marrëdhënie të mira me shtetin osman. Në [[tetor]] të vitit [[1805]] u ratifikua marrëveshja nga sulltan Selimi e car [[Aleksandri I]]. Sipas kushteve të marrëveshjes të dy shtetet do të ndihmonin njëri-tjetrin me ushtri në rast të një sulmi nga një shtet tjetër e do të ruanin tërësinë territoriale të tyre. Marrëveshja do të vazhdonte nëntë vjet. Sipas disa neneve sekrete, në rast se [[Rusia]] hynte në koalicionin antifrancez, [[Porta e Lartë]] duhej të vepronte së bashku me të ose të ndihmonte të siguronte kalimin e anijeve luftarake ruse nëpër ngushticat. [[Deti i Zi]] do të mbyllej për të gjitha anijet ushtarake të shteteve të tjera.
Diplomatët francezë u përpoqën të prishnin marrëveshjen ruso-osmane. Në politikën osmane ndodhën ndryshime të rëndësishme pas fitores së Napoleonit në Austerlic. Porta njohu Bonapartin si [[perandor]]. Napoleoni nuk u kënaq me kaq. Ai kërkoi prishjen e aleancës ruso-osmane. Nën ndikimin e drejtpërdrejtë të diplomatëve francezë pala osmane filloi të shkelë marrëveshjen. Në vjeshtën e [[1806]]-ës u mbyllën ngushticat për anijet luftarake ruse dhe ndërruan qeveritarët e [[Moldavia|Moldavisë]] e të [[Vllahia|Vllahisë]]. Si kundërpërgjigje cari urdhëroi ndërhyrjen e forcave ushtarake në principatat e Danubit dhe në [[Kaukaz]].
Në konfliktin ruso-osman Anglia mbajti anën e Rusisë, mbasi shpresonte të kishte me vete Rusinë në luftën kundër Francës. Ajo i drejtoi një ultimatum Portës me të cilin kërkohej një aleancë ushtarake, dëbimin e përfaqësuesit francez në [[Stamboll]], dorëzimin e disa kështjellave në [[Dardanelet|Dardanele]], kalimin e Moldavisë e Vllahisë, Rusisë. Ultimatumi u hodh poshtë nga [[Porta e Lartë]]. Në etapën e parë të luftës forcat ruse nuk korrën ndonjë sukses të madh, si në frontin e Danubit, ashtu edhe në atë të
=== Lufta në Egjipt===
Flota angleze u orvat me anë të forcës të detyronte shtetin osman të shkëpuste lidhjet me Francën. Gjatë kalimit në Dardanele ajo pati humbje të mëdha. Prej andej iu drejtua [[Egjipt|brigjeve egjiptiane]] dhe pushtoi [[Aleksandria|Aleksandrinë]]. Por nuk e mbajti gjatë, mbasi [[Mehmet Aliu]] u shkaktoi anglezëve humbje të mëdha. Në shtator të vitit 1807 anglezët kapitulluan. Kjo ngjarje shënon largimin faktik të Anglisë nga lufta me shtetin osman. Skuadrilja ruse bllokoi ngushticat. Kryeqyteti osman furnizohej vetëm nëpërmjet [[Deti Mesdhe|detit Mesdhe]]. Flota osmane u orvat dy herë me radhë të thyejë bllokadën, por pësoi humbje prej skuadriljes ruse. Në qershor të vitit 1807 në Tilzit u takua Bonaparti dhe Aleksandri I. Bisedimet e tyre përfunduan me nënshkrimin e një marrëveshje franko-ruse mbi paqen dhe miqësinë. Sipas kësaj marrëveshjeje Franca merrte Kotorin dhe ishujt jonianë.
Në nenet sekrete prekej edhe shteti osman. Sipas tyre :
Line 63 ⟶ 62:
=== Aleancat Evropiane ===
E diktuar nga këto kushte, Porta e Lartë u detyrua të kërkojë armëpushim dhe të hyjë në bisedime për nënshkrimin e një paqeje. Bisedimet zgjatën shumë meqë nuk u gjet një gjuhë e përbashkët. Me ndërmjetësinë e Francës bisedimet vazhduan në [[Parizi|Paris]].
Copëtimi i Perandorisë Osmane u bë objekt diskutimi edhe në konventën ruso-franceze të nënshkruar në Erfurt nga Napoleoni I dhe Aleksandri I, më [[12 tetor]] [[1808]]. Në konventë ishin vendosur që Moldavia dhe Vllahia të bashkoheshin me Rusinë. Kufi midis Rusisë e Perandorisë Osmane ishte caktuar [[lumi Danub]]. [[Franca]] e [[Rusia]] duhej të ruanin tërësinë territoriale të Perandorisë Osmane. Në rast se Porta e Lartë nuk do të pranonte këto kushte, atëherë Rusia të vazhdonte veprimet luftarake në Danub. Franca në këto kushte duhej të mbante neutralitetin. Ajo mund të mbante anën e Rusisë në rast se [[Austria]] do të bashkohej me shtetin osman. Franca hoqi dorë nga ndërmjetësia midis Rusisë e Portës së Lartë. Vendimet e konventës do të mbaheshin sekret për [[10]] vjet.
Line 71 ⟶ 70:
== Përfundimi i luftës në Danub ==
Ndërkohë përfunduan bisedimet me Anglinë. Në [[janar]] të vitit [[1809]] u nënshkrua [[paqja]]. Sipas kushteve të paqes [[Anglia]] do të:
[[File:Morava meets the Danub.JPG|
# Kthente territoret e pushtuara
# Mbylleshin ngushticat për anijet luftarake, të të gjitha shteteve, duke përfshirë edhe Anglinë
Line 94 ⟶ 93:
[[Franca]] e [[Austria]] ishin për prishjen e paqes së Bukureshtit nga frika e bashkimit të dy shteteve në luftë. Nën ndikimin e fitoreve të ushtrisë ruse mbi ushtrinë franceze, qeveria osmane nuk cenoi kushtet e paqes së Bukureshtit.
[[Kategoria:
| |||