Ura e Londrës: Dallime mes rishikimesh

[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
perkthyer nga wikipedia anglisht
 
vNo edit summary
Rreshti 16:
 
=== Urat romake ===
Ura e parë ka të ngjarë të ishte një tip ponto ushtarak [[Perandoria Romake|romak]], duke i dhënë një shkurtore të shpejtë tokës Camulodunum nga portet jugore dhe Kentish, përgjatë rrugëve romake të Stane Street dhe Watling Street (tani A2). Rreth 50 AD, ura e përkohshme mbi Thames u zëvendësua nga një urë e grumbulluar prej druri e përhershme, e mirëmbajtur dhe e ruajtur nga një garnizon i vogël. Në tokën relativisht të lartë, të thatë në skajin verior të urës, një vendbanim i vogël, oportunist i tregtisë dhe transportit zuri rrënjë dhe u rrit në qytetin e Londinium.<ref>Margary, Ivan D., ''Roman Roads in Britain, Vol. 1, South of the Foss Way – Bristol Channel,'' Phoenix House Lts, London, 1955, pp. 46–48.</ref> Një vendbanim më i vogël u zhvillua në skajin jugor të urës, në zonën e njohur tani si Southwark. Ura u shkatërrua së bashku me qytetin në revoltën e [[Boudica|Boudican]] (60 AD), por të dy u rindërtuan dhe Londinium u bë kryeqyteti administrativ dhe tregtar i Britanisë Romake. Forcat dhe tragetet në rrjedhën e sipërme mbetën në përdorim, por ura ofronte lëvizje masive të pandërprerë të këmbës, kalit dhe trafikut me rrota nëpër Thames, duke lidhur katër sisteme kryesore rrugore arteriale në veri të Thames me katër në jug. Vetëm në rrjedhën e poshtme të urës ishin kalata dhe depo të konsiderueshme, të përshtatshme për tregtinë detare midis Britanisë dhe pjesës tjetër të [[Perandoria Romake|Perandorisë Romake]].<ref>Jones, B., and Mattingly, D., ''An Atlas of Roman Britain'', Blackwell, 1990, pp. 168–172.</ref> <ref>Merrifield, Ralph, ''London, City of the Romans,'' University of California Press, 1983, p. 31.</ref>
 
=== Urat e mesjetës së hershme ===
Me fundin e sundimit Romak në Britani në fillim të shekullit të 5-të, Londinium u braktis gradualisht dhe ura u shkatërrua. Në periudhën anglo-saksone, lumi u bë një kufi midis mbretërive emergjente, armiqësore reciproke të Mercia dhe Wessex. Nga fundi i shekullit të 9-të, pushtimet daneze nxitën të paktën një ripushtim të pjesshëm të vendit nga Saksonët. Ura mund të jetë rindërtuar nga Alfredi i Madh menjëherë pas Betejës së Edingtonit si pjesë e rizhvillimit të zonës së Alfredit në sistemin e tij të burimeve,<ref>Jeremy Haslam, 'The Development of London of London by King Alfred: A Reassessment'; ''Transactions of the London and Middlesex Archaeological Society'', 61 (2010), 109–44. Retrieved 2 August 2014</ref> ose mund të jetë rindërtuar rreth vitit 990 nën mbretin sakson Alfredit që të shpejtojë lëvizjet e tij të trupave kundër Sweyn Forkbeard, babait të [[Knuti i Madh|Cnut të Madh]]. Një traditë skaldike përshkruan shkatërrimin e urës në 1014 nga aleati i helthelred Olaf, për të përçarë forcat daneze që mbanin si Qytetin me mure të Londrës ashtu edhe Southwark. Referenca e hershme bashkëkohore e shkruar për një urë Sakson është c.1016 kur kronistët përmendin se si anijet e [[Knuti i Madh|Cnut]] anashkaluan kalimin, gjatë luftës së tij për të rimarrë fronin nga Edmund Ironside (shih Beteja e Brentford (1016)).
 
Pas pushtimit Norman në 1066, [[Uilliam Pushtuesi|mbreti William I]] rindërtoi urën. Tornadoja e Londrës e vitit 1091 e shkatërroi atë, duke dëmtuar gjithashtu Shën Mary-le-Bow.<ref name="torro">{{Cito web|url=http://www.torro.org.uk/TORRO/research/whirlextreme.php|title=Tornado extremes|publisher=Tornado and Storm Research Organisation|accessdate=1 August 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070814075710/http://www.torro.org.uk/TORRO/research/whirlextreme.php|archivedate=14 August 2007}}</ref> Ajo u riparua ose zëvendësua nga Mbreti William II, u shkatërrua nga zjarri në 1136 dhe u rindërtua në mbretërimin e Stefanit. Henry II krijoi një shoqëri monastike, "Vëllezërit e Urës", për të mbikëqyrur të gjithë punën në Urën e Londrës. Në 1163, Peter i Colechurch, kapelan dhe rojtar i urës dhe vëllezërit e saj, mbikëqyri rindërtimin e fundit të urës në dru. <ref name="Thornbury 1872, p.10">[[George Walter Thornbury|Thornbury, Walter]], ''Old and New London'', 1872, vol.2, p.10</ref>
 
=== Ura e Londrës "E vjetër" (1209–1831) ===
Rreshti 27:
Pas vrasjes së ish mikut të tij dhe kundërshtarit të mëvonshëm Thomas Becket, Kryepeshkop i Canterbury, Mbreti i penduar Henry II porositi një urë të re prej guri në vend të së vjetrës, me një kishëz në qendër të saj kushtuar Becket si [[Dëshmori|martir]]. Kryepeshkopi kishte qenë një Londoner vendas dhe një figurë popullore. Kisha e Shën Tomës në Urë u bë fillimi zyrtar i pelegrinazhit në faltoren e tij në Canterbury ; ishte më madhështore se disa kisha famullie të qytetit dhe kishte një hyrje shtesë në nivelin e lumit për peshkatarët dhe tragetet. Puna e ndërtimit filloi në 1176, mbikëqyrur nga Peter i Colechurch.<ref name="Thornbury 1872, p.10">[[George Walter Thornbury|Thornbury, Walter]], ''Old and New London'', 1872, vol.2, p.10</ref> Kostot do të kishin qenë të mëdha; Përpjekja e Henrit për t'i takuar ata me taksat e leshit dhe lëkurat e deleve me siguri lindi një legjendë të mëvonshme se Ura e Londrës ishte ndërtuar mbi pako leshi. Pas vdekjes së Colechurch, Isembert, një murg francez i cili ishte i njohur si ndërtues urash, u emërua nga Mbreti John për të përfunduar projektin.<ref>Horace Wellbeloved, London lions for country cousins and friends about town, being all the new buildings ... (1826) p. 18</ref> Ndërtimi nuk përfundoi deri në 1209 gjatë mbretërimit të mbretit John. John u përpoq të mblidhte koston e ndërtimit dhe mirëmbajtjes duke licensuar parcelat e ndërtimit në urë, por kjo kurrë nuk ishte e mjaftueshme. Në 1284, në këmbim të huave Edward I, Qyteti i Londrës fitoi statutin për mirëmbajtjen e urës, bazuar në detyrat dhe të drejtat e taksave të ish "Vëllezërve të Urës".
 
Ura ishte {{Convert|26|ft|m|0}} gjerë sipas disa shënimeve që u diskutuan më vonë.<ref name="auto1">https://londonist.com/2014/03/perils-old-london-bridge, The Perils Of Old London Bridge</ref> <ref name="auto">https://www.countrylife.co.uk/architecture/living-thames-history-london-bridge-one-celebrated-lost-landmarks-205294#cCfIbr2HZBKUcfm0.99, The Story of Old London Bridge, 13 October 2019</ref> Struktura ishte rreth {{Convert|800|-|900|ft|m}} gjatë, e mbështetur nga 19 harqe me hapësirë të parregullt, të themeluara në hudhjet e vendosura në shtratin e lumit. Kishte një urë tërheqëse për të lejuar kalimin e anijeve të larta dhe shtëpive të mbrojtjes në të dy skajet. Nga 1358 ajo ishte tashmë e mbushur me 138 dyqane. Të paktën një tualet publik me dy hyrje, shumë ulësesh, i kaloi parametat e urës dhe u shkarkua në lumin poshtë; po kështu bëri një numër i panjohur i tualeteve private të rezervuara për shtëpitë e Urës ose dyqanxhinjtë dhe zyrtarët e urës. Në vitet 1382–83 u bë një tualet i ri (ose një i vjetër u zëvendësua) me kosto të konsiderueshme, në skajin verior të urës.<ref>Sabine, Ernest L., "Latrines and Cesspools of Mediaeval London," ''Speculum'', Vol. 9, No. 3 (Jul. 1934), pp. 305–306, 315. Earliest evidence for the multi-seated public latrine is from a court case of 1306.</ref>
 
Ndërtesat në Urën e Londrës ishin një rrezik i madh nga zjarri dhe rritën ngarkesën në harqet e saj, disa prej të cilave duhej të rindërtoheshin gjatë shekujve. Në 1212, mbase zjarri më i madh nga zjarret e hershëm të Londrës shpërtheu në të dy skajet e urës njëkohësisht, duke bllokuar shumë njerëz në mes. Shtëpitë në urë u dogjën gjatë Revoltës së Wat Tyler-it në 1381 dhe gjatë rebelimit të Jack Cade në 1450. Një zjarr i madh i vitit 1633 që shkatërroi të tretën veriore të urës formoi një shkëputje zjarri që parandaloi dëmtimin e mëtejshëm të urës gjatë Zjarrit të Madh të Londrës (1666).{{Wide image|Claude de Jongh - View of London Bridge - Google Art Project bridge.jpg|960px|Detaje të Urës së Vjetër të Londrës në pikturën me vaj të vitit 1632 "Pamja e Urës së Londrës" nga [[Claude de Jongh]]}}Në periudhën e Tudorit, kishte rreth 200 ndërtesa në urë. Disa u ngritën deri në shtatë kate të larta, disa mbi lumë me {{Convert|7|ft|m}}, dhe disa tejkaluar rrugën, për të formuar një tunel të errët përmes të cilit duhej të kalonte i gjithë trafiku; kjo nuk e ndaloi shtimin, në 1577, të Shtëpisë palaterale Nonsuch në ndërtesat që mbushnin urën. Rruga e disponueshme ishte vetëm {{Convert|12|ft|m|0}} gjerë, e ndarë në dy korsi, kështu që në secilin drejtim, karrocat, vagonët, trajnerët dhe këmbësorët ndanin një korsi të vetme {{Convert|6|ft|m}} gjerë. Kur ura mbingarkohej, kalimi i saj mund të zgjaste deri në një orë. Ata që mund të përballonin tarifën mund të preferonin të kalonin me traget, por struktura e urës kishte disa efekte të padëshirueshme në trafikun e lumit. Harqet e ngushta dhe bazat e molit të gjerë kufizonin rrjedhën e baticës së lumit, kështu që në dimra të fortë, lumi në rrjedhën e sipërme të urës u bë më i ndjeshëm ndaj ngrirjes dhe i pakalueshëm me anije. Rrjedha u pengua më tej në shekullin e 16-të nga rrotat e ujit (të dizajnuara nga Peter Morice ) të instaluara nën dy harqe veriore për të drejtuar pompat e ujit, dhe nën dy harqet e jugut për të furnizuar me mullinj [[Drithi|drithërat]]; ndryshimi në nivelet e ujit në të dy anët e urës mund të jetë sa {{Convert|6|ft|m}}, duke prodhuar pragje të egër midis kalatave që i ngjajnë një pende.<ref>Pierce, p.45 and Jackson, p.77</ref> Vetëm trimi ose budallai u përpoq të "gjuante urën"- ndal një varkë midis fshikëzave kur vërshuan - dhe disa u mbytën në përpjekje. Ura ishte "që njerëzit e mençur të kalonin dhe budallenjtë të kalonin poshtë".<ref>Rev. John Ray, ''"Book of Proverbs"'', 1670, cited in Jackson, p.77</ref>
Rreshti 33:
Porta jugore u bë skena e një prej pamjeve më famëkeqe të Londrës&nbsp;- një shfaqje e kokat e prera të tradhtarëve, të impulsuar në pikat<ref name="world and its people">{{Cite book|title=The World and Its People|url=https://archive.org/details/worldanditspeop05duntgoog|last=Dunton|first=Larkin|publisher=Silver, Burdett|year=1896|page=[https://archive.org/details/worldanditspeop05duntgoog/page/n31 23]}}</ref> dhe zhytur në katran dhe zier për t'i ruajtur ato kundër elementeve. Kreu i [[William Wallace]] ishte i pari që u shfaq në portë, në 1305, duke filluar një traditë që do të vazhdonte për 355 vjet të tjera. Kokat e tjera të famshme të pikave përfshinin ato të Jack Cade në 1450, [[Tomas More|Thomas More]] në 1535, Peshkopit John Fisher në të njëjtin vit dhe Thomas Cromwell në 1540. Në 1598, një vizitor gjerman në Londër, Paul Hentzner, numëroi mbi 30 koka në urë.<ref>{{Cito web|url=http://www.visionofbritain.org.uk/text/chap_page.jsp?t_id=Hentzner&c_id=1|title=Vision of Britain - Paul Hentzner - Arrival and London|website=www.visionofbritain.org.uk}}</ref>
 
<nowiki><i id="mw2Q">Ditari</i></nowiki> i Evelyn vuri në dukje se praktika u ndal në 1660, pas Restaurimit të Mbretit Charles II,<ref>Evelyn, John. ''Evelyn's Diary''. Entry: 10 April 1696</ref> megjithëse kokat vazhduan të shfaqeshin në Temple Bar, rreth gjysmë milje në veri perëndim, deri në 1772.<ref>Timbs, John. ''Curiosities of London''. p.705, 1885. Available: books.google.com. Accessed: 29 September 2013</ref> Në vitin 1666, Zjarri i Madh i Londrës shkatërroi së pari rrotat e ujit të urës, duke i parandaluar ata të pomponin ujë për të luftuar zjarrin dhe më pas dogji një të tretën e shtëpive në urë; një boshllëk në ndërtesën e lënë nga një zjarr i mëparshëm në 1633 parandaloi shkatërrimin e pjesës tjetër.<ref>Pierce 2001, p. 206</ref>{{Wide image|London-bridge-1682.jpg|850px|Vizatimi i Urës së Londrës nga një panoramë e vitit 1682|box width|center}}
[[Skeda:London_Bridge_before_the_alteration_in_1757_by_Samuel_Scott.png|djathtas|parapamje| Ura e Londrës në 1757 pak para rinovimit, nga Samuel Scott .]]
Gjatë viteve, incidentet e shembjes së harqeve u regjistruan në 1281–82 dhe në 1437. Një studim në 1683 siguroi specifikat në lidhje me dimensionet e urës, duke deklaruar se ajo kishte qenë {{Convert|15|ft|m}} gjerë, por së fundmi u zgjerua në {{Convert|20|ft|m}} <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=xgo3fmb1qY0C&q=old+london+bridge+width+15+feet&pg=PA48|page=48|title=Traffic and Politics: The Construction and Management of Rochester Bridge, AD 43-1993|isbn=9780851153568|last=Yates|first=Nigel|last2=Gibson|first2=James Melvin|year=1994}}</ref> Duke marrë parasysh shtëpitë, gjerësia në të vërtetë e disponueshme për trafik megjithatë ishte vetëm rreth {{Convert|12|ft|m}}<ref name="auto1">https://londonist.com/2014/03/perils-old-london-bridge, The Perils Of Old London Bridge</ref> <ref name="auto">https://www.countrylife.co.uk/architecture/living-thames-history-london-bridge-one-celebrated-lost-landmarks-205294#cCfIbr2HZBKUcfm0.99, The Story of Old London Bridge, 13 October 2019</ref>.<gallery mode="packed" heights="180px">
Rreshti 46:
=== Ura e Londrës "e Re" (1831–1967) ===
[[Skeda:The_Demolition_of_Old_London_Bridge,_1832,_Guildhall_Gallery,_London.JPG|parapamje|Shembja e Urës së Vjetër të Londrës, 1832, Galeria Guildhall, Londër.]]
Në 1799, u hap një konkurs për të hartuar një zëvendësim për urën mesjetare. Pjesëmarrësit përfshinin Thomas Telford ; ai propozoi një hark të vetëm hekuri prej {{Convert|600|ft|m|-1}}, me {{Convert|65|ft|m|-1}} pastrimi i qendrës nën të për trafikun e lumenjve të maskuar. Modeli i tij u pranua si i sigurt dhe i praktikueshëm, pas dëshmisë së ekspertit.<ref>{{Cite journal|date=1857|title=Article on Iron Bridges|journal=Encyclopedia Britannica}}</ref> Sondazhet dhe punimet paraprake filluan, por dizajni i Telford kërkoi qasje jashtëzakonisht të gjera dhe përdorim të gjerë të avionëve të shumtë, të pjerrët pjerrët, gjë që do të kërkonte blerjen dhe shkatërrimin e pronave të vlefshme ngjitur. <ref>{{Cite book|title=The Life of Thomas Telford|last=Smiles|first=Samuel|isbn=1404314857}}</ref> Në vend të tyre u zgjodh një dizajn më konvencional i pesë harqeve prej guri, nga John Rennie . Wasshtë ndërtuar {{Convert|100|ft|m|0}} perëndim (në rrjedhën e sipërme) të faqes origjinale nga Jolliffe dhe Bankat e Merstham, Surrey,<ref>A fragment from the old bridge is set into the tower arch inside St Katharine's Church, Merstham.</ref> nën mbikëqyrjen e djalit të Rennie . Puna filloi në 1824 dhe guri themelor u vendos, në digën jugore të arkës, më 15 qershor 1825. 
 
[[Skeda:London_Bridge_(Cornell_University_Library).jpg|majtas|parapamje| Ura e Re e Londrës në fund të shekullit të 19-të.]]
 
 
 
<nowiki></br></nowiki>Ura e vjetër vazhdoi të përdorej ndërsa ura e re po ndërtohej, dhe u shemb pasi kjo e fundit u hap në 1831. Duhej të ndërtoheshin rrugë të reja afrimi, të cilat kishinkushtuar tre herë më shumë se vetë ura. Kostot totale, rreth 2.5 milion £ ( 229 £) në 2019 ),[37] u ndanë nga Qeveria Britanike dhe Korporata e Londrës .
 
Ura e Rennie ishte {{Convert|928|ft|m|0}} gjatë dhe {{Convert|49|ft|m|0}} gjerë, e ndërtuar nga graniti Haytor. Hapja zyrtare u bë në 1 Gusht 1831; Mbreti William IV dhe Mbretëresha Adelaide morën pjesë në një banket në një pavijon të ngritur në urë. Rruga veriore, King William Street, u riemërua pas monarkut.
Line 59 ⟶ 60:
=== Ura Moderne e Londrës ===
[[Skeda:London_Bridge_from_Cannon_Street_Railway_Bridge.jpg|majtas|parapamje| Pamje e urës së Londrës nga një anije që kalon nën urën hekurudhore Cannon St]]
Ura aktuale e Londrës u projektua nga arkitekti Lord Holford dhe inxhinierët Mott, Hay dhe Anderson.<ref name="design and build">{{Cito web|url=http://www.buildingtalk.com/news/cyl/cyl123.html|website=Building talk|title=Carillion accepts award for London Bridge project|date=14 November 2007|accessdate=14 April 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120420230132/http://www.buildingtalk.com/news/cyl/cyl123.html|archivedate=20 April 2012}}</ref> Ajo u ndërtua nga kontraktorët John Mowlem dhe Co nga 1967 deri në 1972, dhe u hap nga [[Elizabeth II|Mbretëresha Elizabeth II]] më 17 Mars 1973.<ref>{{Cito web|url=http://thames.me.uk/s00050.htm|title=Where Thames Smooth Waters Glide}}</ref> Përbëhet nga tre hapësira të mbajtësve të kutisë së betonit të para- stresuar, gjithsej {{Convert|928|ft|m|0}} gjatë. Kostoja prej 4 milion £ ( 57 £ 57 milion në 2019 ), [37] u takua tërësisht nga bamirësia Bridge House Estates. Ura aktuale është ndërtuar në të njëjtin vend me urën e Rennie, me urën e mëparshme që ka mbetur në përdorim ndërsa dy trarët e parë janë ndërtuar në rrjedhën e sipërme dhe në rrjedhën e poshtme të rrjedhës. Trafiku u transferua pastaj në dy trarët e rinj, dhe ura e mëparshme u shkatërrua për të lejuar që dy shtyllat përfundimtare të shtoheshin.<ref>Yee, plate 65 and others</ref>
[[Skeda:London_Bridge_-_geograph.org.uk_-_478726.jpg|parapamje| Ura aktuale e Londrës, e paraqitur në janar 1987. Rrokaqielli në sfond është Kulla Kombëtare Westminster (Kulla 42), e hapur gjashtë vjet më parë.]]
Në 1984, anija luftarake britanike HMS <nowiki><i id="mwAb0">Jupiter</i></nowiki> u përplas me Urën e Londrës, duke shkaktuar dëme të konsiderueshme si në anije ashtu edhe në urë.
 
Në Ditën e Përkujtimit 2004, disa ura në Londër u pajisën me ndriçim të kuq si pjesë e një fluturimi gjatë natës përgjatë lumit nga avionët e kohës së luftës. Ura e Londrës ishte ura e vetme që nuk u hoqi më pas nga ndriçimet, të cilat ndizen rregullisht natën.
Line 69 ⟶ 70:
Më 11 korrik 2009, si pjesë e apelit vjetor të bamirësisë Lord Lord dhe për të shënuar 800 vjetorin e përfundimit të Urës së Londrës së Vjetër në mbretërimin e Mbretit John, Lordi Kryetar i Komunës dhe Freemen të Qytetit çuan një tufë delesh nëpër urë, gjoja nga e djathta antike.<ref>{{Cito web|url=https://www.thelordmayorsappeal.org/|title=The Lord Mayor's Appeal &#124; A Better City for All &#124; The Lord Mayor's Appeal 2019/2020|website=www.thelordmayorsappeal.org}}</ref>
[[Skeda:London_Bridge_security_barriers.jpg|parapamje| Ura e Londrës me pengesa të reja të instaluara në 2017]]
Më 3 qershor 2017, Ura e LondrëLondrës ishte shënjestra e një sulmi terrorist. Tre terroristë [[Islamizmi|islamikë]] përdorën një furgon me qira për të marshuar këmbësorët duke ecur përtej urës, duke vrarë tre. Sulmuesit pastaj çuan automjetin e tyre në afërsi të Borough Market, ku ata goditën me thikë shumë njerëz, pesë prej të cilëve vdiqën. Policia e armatosur mbërriti në vendngjarje dhe qëlloi tre të dyshuarit për vdekje. Përveç tetë personave të vrarë në sulm, 48 u plagosën.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/uk-40146916|title='Van hits pedestrians' on London Bridge in 'major incident'|date=3 June 2017|access-date=3 June 2017|publisher=BBC}}</ref> Si përgjigje, barrierat e sigurisë u instaluan midis trotuarit të urës dhe rrugës.
 
Më 29 nëntor 2019, pesë persona u goditën me thikë, dy prej tyre fatalisht, në një sulm me thikë të kryer nga Usman Khan në Fishmongers 'Hall, në anën veriore të urës. Disa njerëz luftuan përsëri në urë, duke përfshirë një burrë që përdori një [[Narvali|musht narval]] si armë.<ref>{{Cito web|url=https://www.theguardian.com/uk-news/2019/nov/30/narwhal-tusk-and-fire-extinguisher-used-to-tackle-london-bridge-attacker|title=Narwhal tusk and fire extinguisher used to tackle London Bridge attacker|website=The Guardian|language=en-gb|first=Sarah|last=Marsh|accessdate=30 November 2019}}</ref> <ref>{{Cito web|url=https://www.bbc.co.uk/news/live/uk-50601491|title=London Bridge: Latest updates as investigations continue after stabbing attack|website=BBC News|language=en-gb|accessdate=30 November 2019}}</ref> Autori u qëllua dhe u vra nga policia.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/uk-news/2019/nov/29/london-bridge-police-shoot-stabbing-suspect-after-five-injured|title=London Bridge attack suspect had been jailed for terrorism|last=Vikram Dodd|date=29 November 2019|work=The Guardian|access-date=30 November 2019|last2=Esther Addley|last3=Lisa O'Carroll}}</ref>