Arti i Rilindjes: Dallime mes rishikimesh

[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
v Ndreqa gramatike, referenca.
vNo edit summary
Rreshti 511:
Letërsia e re u frymëzua si dhe arti nga tradita greko-latine, megjithëse mori gjithashtu një ndikim të madh nga filozofia [[Neoplatonizmi|neoplatonike]] e zhvilluar njëkohësisht në [[Italia|Itali]]. Nga ana tjetër, pasqyroi idealet e reja njeriut rilindas, që u mishëruan te figura e «cortesano-s» së [[Baldassare Castiglione]]-s: duhej të zotëronte njësoj si armët ashtu dhe letrat, si dhe të kishte hijshmëri natyrore pa artifica.<ref name="Lit">AA.VV.: Diccionario de Literatura, [[2003]], Spes, [[Barcelona]], isbn 84-8332-389-3, fq. 257.</ref>
 
RisiaNovacioni ndikoi si temat ashtu edhe format. Midis të parave mund të dallohet [[antropocentrizmi]], interesi për natyrën dhe rekuperimirimarrja ie [[mitologjia|mitologjisë]] klasike. [[Filozofia]] rekuperoirisolli idetë [[platoni]]ke dhe i vendos në shërbim të krishtërimit. Kërkimi i kënaqësisëkënaqësive ndjesore dhe shpirti kritik dhe racional kompletuan idetë e epokës. Përsa i përketë aspekteve formale, u rekuperuarikuperuan parimet klasike (rrënjëtbazat e të cilëscilave gjenden në ''[[Poetika|Poetikën]]'' e [[Aristoteli]]t), të bazuarambështetura në parimet artistike të imitimit. U zhvilluan gjithashtu gjini të reja (si eseja) dhe modelet metrike, (midis të cilëve dallohet [[soneti]] si formë strofash dhe njëmbëdhjetërrokëshi (vargu hendekasilabik në terminologjinë klasike prozodike) si tip vargëzimi.
 
Precedentet e [[Dante Alighieri]]t, [[Françesko Petrarka|Petrarkës]] dhe [[Boccaccio]]-s i dhanë udhë shkëlqimit të letërsisë së Rilindjes në [[Italia|Itali]] në shekullin e XVI. Figura drejtuese e shijes poetike rilindase të kësaj epoke do të ishte [[Pietro Bembo]], që shkroi këngë Petrarkiste dhe sonete, por mbi të gjitha, u lartësua si arbitër i letërsisë italiane të kohës së tij, që qe qendra e rrezatimit ndërkombëtar të kësaj lëvizjeje.
 
==PerhapjaPërhapja==
===Italia===
Në [[Italia|Itali]], djepidjep i stilit të ri, vazhduan disa jehona nga autorët e mëdhenjë mesjetarë të konsideruar herë pas here si prekrusorëparaprirës të lëvizjes së re: [[Dante Alighieri]], [[Françesko Petrarka]] dhe [[Giovanni Boccaccio]]. Midis letrarëve të dalë në këtë kohë u dalluan: [[Angelo Poliziano]], [[Matteo Maria Boiardo]], [[Ludovico Ariosto]], [[Jacopo Sannazaro]], [[Pietro Bembo]], [[Baldassare Castiglione]], [[Torquato Tasso]], [[Niccolò Machiavelli|Niccolo Machiavelli]] dhe [[Pietro Aretino]]. Ndikimi i saj u përhap në Francë, ku u shquan [[François Rabelais]], [[Pierre de Ronsard]], [[Michel de Montaigne]] dhe Joachim du Bellay. Në Gjermani, reforma protestante nxiti një maturi më të madhe si dhe tematikat fetare, të kultivuara nga Ulrich von Hutten, Sebastian Brant dhe Hans Sachs. Në Angli, duhet përmendur [[Tomas More|Thomas More]], [[Edmund Spenser]], Michael Drayton, [[Henry Constable]], George Chapman, [[Henry Howard]] dhe Thomas Wyatt. Në Portugali u shfaq figura mbizotëruese e [[Luís de Camões]].<ref name="Lit" />
 
[[File:Meister des Rosenromans 001.jpg|thumb|Doreshkrim i ''Roman de la Rose'' (1420 - 1430).]]
Rreshti 523:
====Pararendësit====
===== Dyqinta =====
Kjo periudhë historike, e cila përfshin harkun kohor nga viti [[1224]], datakur esupozohet supozuar ejetë hartimit tëhartuar ''Cantico delle creature'' i [[Shen Francesku i Asizit|ShenShën Françeskut të Asizit]], dhe deri në [[1321]], viti i vdekjeskur vdes [[Dante Alighieri]]t<ref>Për klasifikimin e kësaj periudhe histrorike duhet marr parasysh ndarja e bërë nga Alberto Asor Rosa te ''Sintesi di storia della letteratura italiana'', La Nuova Italia, [[Firenca|Firence]], [[1986]]</ref>, karakerizohet nga ndryshime të shumta në fushën shoqërore dhe politike si dhe nga aktiviteti i gjallë intelektual dhe fetar.
 
Një lloj [[Letërsia|letërsie]], ajo me karakter enciklopedik dhe [[alegoria|alegorik]], e lindur në [[Franca|Francë]] që në [[Shekulli XII|Shekullin eshekullin XII]] me poemën ''Udhëtimi i diturisë. Anticlaudianus. Diskutim mbi sferën inteligjente'' të filozofit [[Alain de Lille]], në [[Shekulli XIII|Dyqintën]] hyn në [[Italia|Itali]] me modelet e tij, si i famshmi ''Roman de la Rose'' që në dy pjesë të hartuara afërsisht midis viteve [[1230]] dhe [[1280]] nga [[Guillaume de Lorris]] dhe [[Jean de Meun]] tregojnë, me figura të shumta simbolike dhe personifikime të guximshme, çështjet e ndjenjave dashurore në aspektet e tyre të ndryshme dramatike. Ndikimi i ''Roman''-it vërehetvihet re në të gjitha veprat alegoriko-didaktike të vjetra të shkruara në gjuhë vulgare, dmth.pra popullore. Nga ''Roman'', është i famshëm përshtatja nga fiorentini Durante, që disa duan ta identifikojnë me vetë [[Dante Alighieri]]n, realizuar në 232 [[soneti|sonete]] në gjuhën italiane afër fundit të [[Shekulli XIII|Shekullit të XIII]] dhe fragmentari i quajtur ''Detto d'Amore'' që arrijnë të trasformojnë poemën franceze duke e çliruar nga skemat shkencore dhe teknologjike duke e bërë më të pasur me elemente dashurore dhe satirike.
 
Përsëri në shekullin e XIII, e lidhur me prirjen fetare dhe didaktike që kishte bërë të lindnin vepra të mëdha të quajtura ''summae'', shikojnë dritën edhe disa krijime në të folurën vulgare të [[Veneto|rajonit Venet]] dhe atë [[Lombardia|lombarde]] shumë domethënëse për të sqaruar kulturën e përbashkët të kohës dhe që "''shprehin në tërësinë e tyre përpjekjen e një lartësimi të dialekteve veriore, veneto-lombardë, me shprehje letrare''"<ref>Alberto Asor Rosa, Sintesi di storia della letteratura italiana, La Nuova Italia, Firenze, [[1986]], fq. 29</ref>.
Rreshti 536:
[[File:San Francesco.jpg|thumb|Portretizim i shën Françeskut të Asizit në një afresk të [[Cimabue]]s në bazilikën e Asizit; që konsiderohet si portreti më besnik i shenjtit]]
 
Midis gjinive më të rëndësishme të letërsisë fetare janë lavdet (''la lauda/le laude'' në italisht), krijimet që këndonin lavdet e shenjtëve, të [[Krishti]]t dhe të shën Mërisë dhe që shpesh përmblidheshin në dorëshkrime të quajtura "laudari" për [[vllazëritë|vëllazëritë]] fetare.
 
Shpesh bëhet fjalë për lavde të shkruara në formë dialogu me karakterin e dramave të shenjta që recitoheshin në raste fetare me njëfarë rëndësie me shoqërim muzikor.