Nils Edén: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
v Rregullime markup-i duke përdorur AWB |
No edit summary |
||
Rreshti 1:
{{Infobox officeholder
{{Biografia-Box▼
|name = Nils Edén
|
|office = [[Kryeministri i Suedisë]]
|term_start = 19 tetor 1917
|term_end = 10 mars 1920
|monarch = [[Gustaf V]]
|predecessor = [[Carl Swartz]]
|successor = [[Hjalmar Branting]]
|birth_date = 25 gusht 1871
|birth_place = [[Piteå]], [[Suedi]]
|death_date = 16 qershor 1945 (73 vjet)
|death_place = [[Stokholm]], Suedi
|}}▼
|spouse = Maria Wallmark
|children = 3
|party = [[Partia e Koalicionit Liberal]]
|alma_mater = [[Universiteti i Uppsalës]]
'''Nils Edén''' (25 gusht 1971 - 16 qershor 1945) ishte një politikan suedez (liberal) dhe profesor i historisë. Ai ishte një [[Anëtar i Parlamentit (Suedi)|anëtar i parlamentit]] (1909–1924), dhe kryetar i [[Partia e Koalicionit Liberal|Partisë së Koalicionit Liberal]]. Ai ishte [[Kryeministri i Suedisë|kryeministër i Suedisë]] midis 19 tetorit 1917 dhe 10 mars 1920. Pas kohës së tij si kryeministër, ai ishte guvernator i [[Qarku Stokholm|Qarkut Stokholm]] mes viteve 1920 dhe 1938.
Edén lindi në [[Piteå]], [[Norrbotten]], si djali i drejtorit Per Olof Edén (1830–1903) dhe Matilda Kristina Clausén (1838–1921). Edén u martua me Marja Wallmark më 1904, me të cilën kishte tre fëmijë; Lars (i lindur më 1906), Brita (e lindur më 1910) dhe Per Olof (i lindur më 1913).
Pasi u diplomua në [[Luleå]], Edén u bë student në [[Universiteti në Uppsala|Universitetin e Uppsalës]]. Ai përfundoi [[Doktor i Filozofisë|PhD]] në vitin 1899 dhe u bë dokent në histori në universitet të njëjtin vit. Ai ishte një specialist në historinë suedeze të shekullit 16 dhe 17, por gjithashtu botoi për tema në lidhje me [[Bashkimi suedez dhe norvegjez|bashkimin e Suedisë dhe Norvegjisë]].
Nils Edén u bë pedagog i historisë në Universitetin e Uppsalës në vitin 1899, profesor i jashtëzakonshëm më 1903 dhe profesor i zakonshëm më 1909. Ai mbajti pozitën e tij deri në vitin 1920, kur u bë guvernator i Qarkut të Stokholmit. Në ndërkohë ai ishte aktiv si një politikan liberal, pasi kishte shkruar për çështjen e ndezur të bashkimit me Norvegjinë qysh në vitet 1890, duke argumentuar midis studentëve të Uppsalës për sistemin e shërbimit të detyrueshëm ushtarak që u fut me heqjen e sistemit të ndarjes në vitin 1901, dhe për të drejtën e votimit universal, një çështje që ishte në mendjen e tij dhe në retorikën politike të kohës të lidhur me atë të shërbimit të detyrueshëm ushtarak.
Në vitin 1908, Edén u zgjodh anëtar i [[Andra kammaren|Dhomës së Dytë]] të [[Riksdag|parlamentit suedez]]. Ai u bë anëtar i komitetit parlamentar të kushtetutës në vitin 1911. Në vitin 1912, kur liberali [[Karl Staaff]] u bë kryeministër, Edén u bë kryetar i grupit liberal në dhomën e dytë. Pas vdekjes së Staaff në vitin 1915, Edén u shfaq si udhëheqësi i liberalëve. Ai i përkiste krahut të djathtë liberal, i cili qëndronte afër së djathtës për çështjet e mbrojtjes dhe nuk ndau pikëpamjen e shumë liberalëve nga përmbajtja dhe lëvizjet e lira kishtare, përfaqësuesi kryesor i të cilave ishte [[Carl Gustaf Ekman]].
[[Skeda:Nils Edén med hustru Marja född Wallmark och barn..JPG|parapamje|Nils Edén me gruan Marja Wallmark dhe fëmijët]]
==Si kryeministër==
Edén udhëhoqi liberalët në fitime të mëdha në zgjedhjet e vitit 1917. Midis tyre, Liberalët dhe Social Demokratët mbajtën një shumicë të qartë në Dhomën e Dytë. Sidoqoftë, Mbreti [[Gustaf V]] ftoi liberal-konservatorin [[Johan Widén]] për të formuar një qeveri. Sidoqoftë, konservatorët nuk ishin në gjendje të rreshtonin mbështetjen e mjaftueshme për të formuar një qeveri. Tani ishte e qartë se një mbret nuk mund të caktojë më një qeveri të varur vetëm nga ai, as nuk mund ta mbajë atë në detyrë kundër vullnetit të Riksdag. Pa zgjidhje tjetër përveç emërimit të një Liberali si kryeministër, Gustaf ftoi Edén të formonte një qeveri. Ai formoi një koalicion me Social Demokratët, të udhëhequr nga [[Hjalmar Branting]] i cili u bë ministër i financave.
Qeveria e Edén menjëhershëm arrogoi pjesën më të madhe të pushtetit ekzekutiv të mbretit ndaj vetvetes. Ndërsa [[Instrumenti i Qeverisë (1809)|Instrumenti i Qeverisë]] deklaroi se "Mbreti i vetëm do të qeverisë mbretërinë", tani u kuptua që Gustaf ishte i detyruar të ushtronte kompetencat e tij përmes ministrave dhe të vepronte sipas këshillave të tyre. Nga ana tjetër, ministrat tani ishin përgjegjës politikisht dhe ligjërisht ndaj Riksdag. Kjo shënoi krijimin përfundimtar të qeverisë parlamentare në Suedi, megjithëse nuk do të kodifikohej zyrtarisht deri në vitin 1974.
Qeveria e Edén më në fund arriti të merrte një shumicë parlamentare për të drejtën e votës universale. Frika e një zhvillimi revolucionar në Suedi, nën përshtypjen e ngjarjeve në Rusi, Gjermania e pas Luftës së Parë Botërore dhe gjetkë, krijoi një presion për demokratizim të mëtejshëm dhe përmes një votimi të parë në parlament, votimi universal u prezantua në vitin 1921.
Kabineti i Edén dha dorëheqjen në vitin 1920, pasi ishte zgjidhur çështja e bashkimit me [[Lidhja e Kombeve|Lidhjen e Kombeve]].
Edén vdiq pasi apartamenti i tij u kap nën zjarr në vitin 1944 dhe vdiq gjashtë muaj më vonë pas dëmtimeve të rënda.<ref>[https://sok.riksarkivet.se/SBL/Mobil/Artikel/16602 Nils Edén] (në suedisht)</ref>
==Referimet==
<references/>
{{Kryeministra suedez}}
[[Kategoria:Politikanë suedezë]]▼
[[Kategoria:Lindje 1871]]
[[Kategoria:Vdekje 1945]]
▲[[Kategoria:Politikanë suedezë]]
[[Kategoria:Kryeministra të Suedisë]]
[[Kategoria:Studentët e Universitetit të Uppsalës]]
| |||