Kostandin Kristoforidhi: Dallime mes rishikimesh

== Jeta ==▼

Në Janinë u njoh me zv/konsullin austro-hungarez [[Johann Georg von Hahn|J. G. Hahn]], i cili merrej me studimin e gjuhës shqipe dhe mori mësime për një kohë të gjatë prej tij për të studiuar shqipen mbi tekstin e Dhiatës së përkthyer nga [[Vangjel Meksi]] e të redaktuar prej [[Grigor Gjirokastriti]]t<ref name=":3">Lloshi Xh., ''[http://telegraf.al/dosier/xhevat-lloshi-enigmat-dhe-befasite-e-kristoforidhit-ne-malte Enigmat dhe befasitë e Kristoforidhit në Maltë]'', telegraf.al, 26 shkurt 2016.</ref>. Ndihmoi po ashtu për "[[Studime Shqiptare|Studimet Shqiptare]]" të konsullit të përmendur<ref name=":1" />. Vitet që vijuan e gjetën mësues në shkollat greke në [[Tirana|Tiranë]] më 1852, Elbasan e [[Berati|Berat]]. Më 1853 i vdesin prindët, detyrohet të shesë gjithçka dhe u vendos në [[Durrësi|Durrës]] ku punoi te nuni i tij Mimi Xhufka. Udhëtoi mbarë Shqipërinë për tregti dhe në fillimin e 1857 e gjejmë në [[Smirnë|Izmir]] ku me gjasë u takua për herë të parë me misionarët protestantë amerikanë, ku u rekrutua nga filologu dr. Rigzi, më pas më 1 mars në [[Stambolli|Stamboll]] ku nisi punë si përkthyes për Shoqërinë Angleze dhe të Huaj Biblike. Ndoqi për katër muaj kurse në Robert College në lagjen Babek të Stambollit. Pastaj duke parë se ishte premtues e dërguan në [[Malta|Maltë]] (fund korriku 1857-1860) në kolegjin protestant, ku përfundoi përkthimin e [[Besëlidhja e Re|Dhjatës së Re]] në të dy dialektet e shqipes. Dorëshkrimet e tij u dërguan në Londër më 15 mars 1860, por nga Londra nuk erdhi ndonjë përgjigje inkurajuese<ref name=":3" />. U vendos në [[Tunis]] ku u martua me Eleninë dhe mësoi greqishten në një shkollë nga 1861 deri më 1865<ref name=":1" />. Në fund të majit 1865 u vendos në Stamboll me përkthimin e kryer të Dhiatës së Re në [[Gegë|gegnishte]]. Aleksandër Tomson i Shoqërisë Biblike përmes një njohtësie me një riosh shkodran të shkolluar, Nikollë Serreqin, i cili me të shkuar në Stamboll e ndihmoi Kristoforidhin me redaktimin dhe sugjeron alfabetin latin me të cilin qe shkruar gegërishtja në Shkodër si traditë e autorëve të vjetër. Në nëntor të 1869 zgjedhet anëtar i Komisionit për Alfabetin e Shqipes<ref>Lloshi Xh.. Rreth alfabetit të shqipes: me rastin e 100-vjetorit të Kongresit të Manastirit, Shkup: Logos-A, 2008, fq. 14-15.</ref>. Me Eleninë pati shtatë fëmijë: Anastasin, Poliksenin, Anastasian, Kleopatrën, Aleksandrin, Stefanin dhe Filipin<ref name=":0" />.▼

Prej vitit 1874 deri më 1878 pati një ftohje në marrëdhëniet mes tij dhe Shoqërisë Biblike, pasi dyshohej që nuk besonte sipas qasjes protestante nga një keqkuptim që kishte pasur në Maltë<ref name=":3" />. Me ndikimin e Alexander Thomson-it të degës së Stambollit u bë e mundur që të vazhdonte punën me Shoqërinë Biblike duke përkthyer e botuar, kështu që u zhvendos me këtë shkasë në Stamboll familjarisht.▼

Më 1884 u kthye në Shqipëri dhe i ndërpreu marrëdhëniet me Shoqërinë Biblike njëherë e mirë<ref name=":4">Lloshi Xh., ''[http://www.gazetadita.al/psalmet-shqip-te-kristoforidhit-per-toske-e-gege/ Psalmet shqip të Kristoforidhit për toskë e gegë]'', gazetadita.al, 10 dhjetor, 2015.</ref>. U përpoq të hapte një shkollë shqipe në Tiranë, por qe e pamundur duke qenë se autoritetet osmane nuk e lejonin këtë gjë prej ndodhive të pas-[[Lidhja e Prizrenit|Lidhjes së Prizrenit]]. Më 1888 u kthye në Elbasan ku punoi si gjyqtar, punë të cilën e ushtroi derisa vdiq<ref name=":1" /> më 1895 te shtëpia e [[Dhimitraq Buda|Taq Budës]]<ref name=":0" />. U varros mbrapa absidës kryesore të [[Kisha e Shën Mërisë (Kala, Elbasan)|kishën Shën Mërisë]].▼

Në Maltë përpilon dorëshkrimin ''Shënime mbi Shqipërinë, gjuha dhe përkthimi i shkrimeve të shenjta'' më 1860. I pajtuar prej Shoqërisë Biblike, Biblës i përktheu Besëlidhjen e Re, e cila u botua në Stamboll; ''Katër Ungjijtë dhe punët e Apostujve'' më 1866<ref name=":3" /> në variantin gegnisht me shkronja latine dhe më 1879 në variantin toskërisht me shkronja greke. Gjithashtu përktheu dhe iu botuan libra të ndryshëm të [[Besëlidhja e Vjetër|Besëlidhjes së Vjetër]]<ref name=":1" />. Mes dy botimeve përktheu dhe iu botuan ''Psalmet'' (1868 toskërisht ''Psalltiri'', 1869 gegërisht ''Psalteri'')<ref name=":4" />, ''Alfavitarin'' shqip (gegnisht 1866 & 1872, toskërisht 1872). Më 1870 është botuar ''Historia e shenjtësë shkronjë/Istoria e shkronjësë shënjtëruarë'' për djemtë, një përmbledhje e thjeshtuar dhe pjesë nga Dhiata e Vjetër, e cila merr rëndësi për informacionin në gjuhën shqipe për Biblën si tekst, autorësinë, historikun e librave të Biblës dhe veprimtarinë e Shoqërisë Biblike<ref>Bevapi K., ''[http://www.arkivalajmeve.com/Kristoforidhi-sjell-fjalen-e-Zotit-ne-gjuhen-e-memes.321824/ Kristoforidhi sjell fjalën e Zotit në gjuhën e mëmës]'', arkivalajmeve.com.</ref>. Nga duart e tij dolën disa përkthime dhe ai vetë, me trastën e librave në krahë, merrej me shitjen e përkthimeve dhe të abetareve të veta. ''Të-bërëtë dhe të dalët'' (toskërisht 1880), ''Nomi i dytë'' (toskërisht 1882) ''Fjalët e urta të Solomonit'' dhe ''Vivla e Isaisë'' (toskërisht 1884). ''Systema diellore'' dhe ''Jetëshkronja e njerëzvet të ndriçim'' shkruar më 1885. Ka lënë dorëshkrim ''Kriesa, Të dalët'' gegërisht, si edhe disa shkrime të tjera që nuk janë gjetur. Më 1882 boton në Stamboll me licensë prej Ministrisë së Arsimit të [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]] një gramatikë shqipe në dialektin toskë. Pas vdekjes të së shoqes një vit pas vdekjes së tij, dorëshkrimet, fjalori dhe çdo gjë që kishte lidhje me rilindasin mbetën te shtëpia e dhëndrrit, Dhimitër Bibasë, i shoqi i Kleopatrës<ref>''Kthejeni “babanë” e gjuhës shqipe në shtëpinë e tij'', [[Shekulli (gazetë)|Shekulli]], 2 nëntor 2015.▼

</ref>.▼

Vepra themelore e Kostandin Kristoforidhit, për të cilën punoi gjithë jetën, është [https://forum.shqipopedia.org/threads/fjalori-i-gjuhes-shqipe-nga-konstandin-kristoforidhi.397/ Fjalori i gjuhës shqipe] me 11.675 leksema<ref name=":5">[[Aleksandër Meksi|Meksi A]]., ''Një thesar dokumentesh zbulojnë Kristoforidhin,'' [[Gazeta Shqiptare|Gazeta shqiptare]]. - p. 3509, 7 maj, 2006, p. 25 - 27.</ref> i përpiluar në toskërishte me alfabet të mbështetur në shkronja greke dhe i botuar më 1904 në [[Athina|Athinë]]<ref name=":1" />. Ky fjalor është fryt i një pune njëzetvjeçare<ref>Cici F., ''Sfondi grek në ortodoksinë shqiptare,'' [[Koha Jonë|Koha jonë]]. - Nr. 28, 31 janar, 2005, f. 18 - 19.</ref>. Në të janë përjashtuar shumica e huazimeve, veçanërisht e orientalizmave dhe greqizmave dhe bëhen përpjekje për të shpjeguar etimologjinë e fjalëve.▼

Kristoforidhi gjithashtu ka lënë tregimin e parë prozaike origjinale në gjuhën shqipe<ref name=":5" /> e njëkohësisht tregimin e parë për fëmijë<ref>[[Bedri Dedja|Dedja B]]., “Tradita dhe probleme të letërsisë shqipe për fëmijë”, Tiranë, 1971, f. 60.</ref>, ''[[Gjahu i Malësorëvet (Hieja e Tomorrit)]]'' në të dy kryedialektet. Shkruar më 1884 dhe botuar për herë të parë më 1902 nga "[[Albania (revistë)|Albania]]" e [[Faik Konica|Konicës]] në [[Londra|Londër]].▼