Ismail Kadare: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
+ Etiketa: Reverted |
|||
Rreshti 1:
{{Infobox shkrimtar
| emri = Ismail
| foto = Ismail Kadare 1.jpg
| foto_madhësia = 200px
Line 7 ⟶ 6:
| emri i vërtetë =
| ditëlindja = {{ditëlindja dhe mosha|28|01|1936|}}
| vendlindja = [[Gjirokastra|Gjirokastër]], [[Mbretëria Shqiptare|Shqipëri]]
| ditëvdekja =
| vendvdekja =
| kombësia = [[Shqiptarët|Shqiptar]]
| edukimi = [[Universiteti i Tiranës]],
| punësimi = [[Shkrimtari|Shkrimtar]]
| aktiv në vitet = [[1954]] - sot
| vepra të shquara = {{ubl|''"[[Gjenerali i ushtrisë së vdekur]]"''|''"[[
| çmime = {{ubl|[[Prix mondial Cino Del Duca]]|1992}}{{ubl|[[Çmimi Man Booker International]]|2005}}{{ubl|[[Çmimi Princi Asturias]]|2009}}{{ubl|[[Çmimi Jeruzalem]]|2015}}{{ubl|[[Çmimi Park Kyong-ni]]|2019}}{{ubl|[[Neustadt International Prize for Literature|Çmimi Neustadt]]|2020}}
| zhanri = poet,
}}
'''Ismail Kadare''' (
Në vitin 1996 Kadare u bë anëtar i përhershëm i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike në Francë. Në vitin 1992 u vlerësua me ''[[Prix Mondial Cino Del Duca]]''; më 2005 fitoi ''[[Çmimi Man Booker International|Çmimin Man Booker International]]'', më 2009 çmimin "Prince of Asturias Awards" për Artet, në vitin 2015
Kadare njihet si shkrimtar i cili në veprat e tij në mënyrë të qëllimshme u shmang nga [[Realizmi socialist|realizmi socialist]], dhe si i tillë veprat e tij u përkthyen dhe u lavdëruan nga kritikët dhe lexuesit anembanë botës. Ai krijoi një vepër me karakter universal por që rrënjët i ka thellë në tokën shqiptare.<ref>{{cito uebin|last1=Gappy|first1=Shusha|title=The Books Interview: Ismail Kadare - Enver's never-never land|url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/the-books-interview-ismail-kadare-envers-never-never-land-1073473.html|website=The Independent|accessdate=30 shtator 2017|language=en|date=27 shkurt 1999}}</ref> U përpoq të shkruajë letërsi normale në një vend jonormal. Vepra e tij është luftë e pareshtur për të arritur botimin, duke iu kundërvënë politikës zyrtare, duke ia hedhur censurës komuniste, madje duke vënë në rrezik edhe jetën e tij. Kadare konsiderohet nga disa si një nga shkrimtarët dhe
==
=== Vitet e hershme ===
U lind më 28 janar 1936 në [[Gjirokastra|Gjirokastër]], në një familje qytetare, i biri i Halit Kadaresë dhe Hatixhes nga familja [[Familja Dobi|Dobi]].<ref>{{Cito web|url=http://www.gazetadita.al/portreti-i-nenes-qe-kur-erdhi-nuse-ne-deren-e-kadareve/|title=Portreti i nënës, që kur erdhi nuse në derën e Kadareve|date=7 prill 2015|website=gazetadita.al|publisher=Dita|last=Kadare|first=Ismail|language=sq|accessdate=22 nëntor 2020}}</ref> Çifti do të kishte edhe dy fëmijë të tjerë, Shahinin dhe Kadrien.<ref>{{Cite book|title=Një Kadare onkolog: [vëllai i vogël i Ismail Kadaresë]|last=Kadare|first=Shahin|publisher=Shekulli.-Nr. 27103|date=29 gusht 2009|isbn=|language=sq|pages=18-19}}</ref>
Shkollën fillore dhe të mesme e mbaroi në [[Gjirokastër]]. Kur u vendos [[Republika Popullore e Shqipërisë|regjimi komunist në Shqipëri]], ai ishte vetëm 8 vjeç.<ref>{{cite book |last=Kadare |first=Ismail |title=Vepra|volume=20|publisher=Onufri|date=2009 |page=210 |chapter=Pesha e Kryqit |isbn=978-99943-42-99-0
[[Skeda:Главное здание Литературного института имени Горького.JPG|parapamje|Instituti Gorki]]
Studimet universitare i kreu në [[Tirana|Tiranë]], ku më 1958 mbaroi degën e Gjuhës e të Letërsisë në [[Universiteti i Tiranës|Universitetin e Tiranës]] dhe u diplomua për Mësuesi. Shkroi romanin e tij të parë
== Vitet '60 ==
=== Ballafaqimi i brezit të ri dhe të vjetër (1960-1961)===
Përgjatë viteve '50 dhe në fillimet e viteve '60, Kadare ishte i njohur për poezi<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=66}}</ref>, kurse duke filluar nga vitet '60 edhe për prozë.<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=22}}</ref> Rinia i pëlqente veprat e tij, për ta ai kishte diçka të re për të thënë. Ai hyri në rrethet e shkrimtarëve dhe kishte marrëdhënie të mira me figura letrare. Në vitin 1961 botoi vëllimin poetik [[Shekulli im]]. Në këtë kohë u njoh me gruan e tij [[Helena Kadare|Helenën]], e cila qe adhuruese e tij.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=66}}</ref>
Ndërkaq qysh pas kthimit në Shqipëri filluan sulmet ndaj tij duke e akuzuar për dekadencë.<ref name="Bardhyli" /> Në atë periudhë pjesa më e madhe e shkrimtarëve i përkisnin brezit të dalë nga [[Lufta e Dytë Botërore]]. Konflikti mes tyre dhe brezit të ri, Kadare, [[Dritëro Agolli|Agolli]] dhe [[Fatos Arapi|Arapi]] kulmoi në një mbledhje të shkrimarëve të të dy brezave në vitin 1961, ku ishte i pranishëm dhe vetë [[Enver Hoxha]]. Kadare që i përkiste brezit të ri mbrojti letërsinë e re dhe çuditërisht Hoxha këtu mori anën e të rinjve. Kjo manovër e Hoxhës ishte edhe goditje ndaj brezit të vjetër ish-partizan.<ref name="Bardhyli" />
=== Romanet e para (1962-1965)===
Gjatë qëndrimit në Moskë kishte shkruar romanin "[[Qyteti pa reklama]]" duke sfiduar qëllimshëm rregullat e [[Realizmi socialist|realizmit socialist]]. Për shkak të temës delikate të romanit, që bënte fjalë për studentë të shthurur e amoralë që arrijnë suksesin me anë të falsifikimeve, e që ishte në kundërshtim të plotë me realizmin socialist, romani mbeti pa u botuar.<ref>{{Cite web|author=Ndue Ukaj|url=http://www.gazetaexpress.com/arte/ismail-kadare-letersia-identiteti-dhe-historia-205610/?archive=1|title=Ismail Kadare: Letërsia, identiteti dhe historia|work=Gazeta Ekspress|date=2016-05-27|accessdate=2017-09-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170305113433/http://www.gazetaexpress.com/arte/ismail-kadare-letersia-identiteti-dhe-historia-205610/?archive=1|archivedate=5 mars 2017|url-status=dead|language=sq}}</ref> Qyteti pa reklama është kritikë e fuqishme ndaj socializmit shqiptar.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=60-61|quote=Qyteti pa reklama përdor format bashkëkohore të letërsisë rinore për t'i bërë kritikë të fuqishme karrierizmit socialist e si rrjedhim socializmit shqiptar. Edhe në këto faza të karrierës së tij si shkrimtar i formuar, Kadareja refuzon të bëjë lëshime kundrejt realizmit socialist dhe pikëpamjeve ML ndaj historisë për ti bërë veprat e pranueshme për regjimin.}}</ref> Këtë vepër ia tregoi një miku të tij, i cili e këshilloi që ta mbante të fshehur. Mirëpo Kadare shkëputi një fragment nga ky roman dhe më 1962 e botoi si novelë me titullin "[[Ditë kafenesh]]" te "Zëri i Rinisë".<ref>{{Cite book|title=Zanafilla e "Një ditë kafenesh": një shpjegim i vështirë|last=Kadare|first=Ismail|publisher=Onufri|year=2005|isbn=9789994332403|place=Tiranë|pages=|language=sq|trans-title=Ditë kafenesh, ''parathënia''}}</ref> Sapo doli u ndalua,<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=68}}</ref> duke kontribuar për namin e Kadaresë për dekadencë.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=54}}</ref>
Në vitin 1963 e botoi romanin ''[[Gjenerali i ushtrisë së vdekur]]'', që trajtonte temën e një gjenerali italian dhe një prifti që vijnë në Shqipëri për të marrë eshtrat e ushtarëve italianë të rënë në Luftën e Dytë Botërore.<ref>{{cito lajm|last1=Kuçuku|first1=Bashkim|title=Bashkim Kuçuku:Historia reale e Gjeneralit që erdhi në Shqipëri në ‘60|accessdate=15 September 2017|work=Gazeta Mapo|agency=Mapo|issue=655|date=13 gusht 2012|url=https://issuu.com/gazetamapo/docs/13gusht|page=10|language=sq}}</ref><ref name="Kuçuku">{{cito uebin|last1=Kuçuku|first1=Bashkim|title=Historia reale e Gjeneralit qe erdhi ne Shqiperi ne ‘60|url=https://www.shqiperia.com/Historia-reale-e-Gjeneralit-qe-erdhi-ne-Shqiperi-ne-60.17670/|website=shqipëria.com|accessdate=15 September 2017|language=sq}}</ref><ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=74}}</ref> Në roman kishte injoruar realizmin socialist, mungonte heroi pozitiv dhe nuk përmendej [[Partia e Punës e Shqipërisë|Partia]]. Ai u prit keq nga kritikët zyrtarë dhe u injorua. Derisa shkrimtarët zyrtarë shkruanin për diellin ideologjik që ngrohte të gjithë komunistët njësoj, Kadare nuk do t'ia hiqte retë as shiun tokës shqiptare në veprën e tij.<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=33-34}}</ref> Romani pasues, "[[Përbindëshi (Roman)|Përbindëshi]]", i cili ishte antidogmatik<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=36}}</ref>, u botua në revistën ''Nëntori'', mirëpo menjëherë u etiketua si dekadent dhe u ndalua.<ref>{{cite book|last1=Kadare|first1=Helena|title=Kohë e pamjaftueshme|publisher=Onufri|year=2011|page=144|language=sq}}</ref>
Gjatë viteve '60 në shkrimet e kritikës zyrtare kryesisht injorohet ose përmendet rrallë, në kontrast me shkrimtarët e mëdhenj të kohës, të cilët kritika i pëlqente.<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=34}}</ref>
=== Në gjirin e popullit (1966-1969) ===
Më 1966, [[Enver Hoxha]] filloi revolucionin kulturor shqiptar dhe si rrjedhojë artistët u dërguan nëpër qytete provinciale për të qenë "gju më gju me popullin". Shkrimtarët u përballën edhe me indiferencë nga bota e jashtme demokratike dhe kuptuan se ishin të vetmuar përballë shtetit, i cili mund të bënte me ta çfarë të donte pa u bezdisur prej askujt.<ref>{{harvnb|Helena|2011|p=169-170}}</ref>
Kadare u dërgua në qytetin e [[Berat|Beratit]] ku qëndroi dy vjet si korrespodent i gazetës "Drita", e ku u njoh me punëtorët e kombinatit të tekstilit. Në vitin 1967, Kadare u caktua në delegacionin e Lidhjes së Shkrimtarëve i cili u dërgua në [[Republika Popullore e Kinës|Kinë]], bashkë me disa delegacione të tjera.<ref>{{harvnb|Helena|2011|p=189-191}}</ref> Në atë kohë Revolucioni Kulturor në Kinë ishte në kulm, ndërsa letërsia ndodhej në agoni. Përvojat e tij në Kinën komuniste do t'i trajtonte më vonë në veprën e tij.<ref name="FayeKoncerti">{{cite book |last=Faye|first=Eric |editor-last=Kadare |editor-first=Ismail |title=Koncert në fund të dimrit|publisher=Onufri |date=2011|pages=vii–xii |chapter=Parathënie|language=sq}}</ref> Pas Kinës, delegacioni i Kadaresë qëndroi dy javë në [[Vietnam]], ku lufta ishte përshkallëzuar dhe [[Lufta e Vietnamit|bombardimet amerikane]] ishin në kulm. Ditën e fundit kur po kalonin [[Mekongu|lumin Mekong]] me një trap të madh i zuri bombardimi midis lumit.<ref>{{harvnb|Helena|2011|p=189-191}}</ref>
Meqenëse dy nga veprat e tij tashmë ishin të ndaluara, kurse ''Gjenerali i ushtrisë së vdekur'' u prit ftohtë dhe nuk mundi ta ribotonte, ai gjykoi se në këtë situatë nuk guxonte të bënte më gabime. I përballur me klimën e pafavorshme për krijimtari të lirë dhe i gjetur nën trysni për të shkruar diçka për të "tashmen e gëzuar", gjatë qëndrimit në kombinatin e tekstilit në Berat, Kadare mendon në duhet të braktisë letërsinë, apo të bëjë lëshime dhe të shkruajë nën trysninë e dogmës. Në këtë sfond merr formë romani "Lëkura e daulles",<ref name="FayeDasma"/> që e shkroi pa dëshirën e tij<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=35}}</ref> U botua në vitin 1967 në revistën "''Nëntori''", në kulmin e revolucionit kulturor. Kritika zyrtare e priti me entuziazëm dhe e cilësoi si një sukses në "riedukimin" e shkrimtarëve.<ref name="FayeDasma">{{cito uebin|title=“Kadare e përçmoi ‘Dasmën’, se u pëlqye nga kritika e kohës”|url=http://www.panorama.com.al/kadare-e-percmoi-dasmen-se-u-pelqye-nga-kritika-e-kohes/|website=Panorama Online|language=sq|accessdate=11 prill 2018}}</ref> Romani megjithatë është i mbushur me situata groteske dhe dialogë komikë, që i ka shtyrë disa studiues ta interpretojnë si tallje me aktualitetin komunist.<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=22-23}}</ref>
Po të njëjtin vit u ribotua ''Gjenerali i ushtrisë së vdekur'' pas ca kompromiseve të vogla të cilat nuk e kënaqën kritikën zyrtare.<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=34}}</ref><ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=89}}</ref>
== Vitet '70 ==
=== Fillimet e suksesit ndërkombëtar (1970-1973)===
[[Figura:Libri - Kronikë në gur.jpg|thumb|Kronikë në gur, 1971]]
Në fillim të vitit 1970 shtëpia botuese franceze [[Albin Michel]] botoi në frëngjisht romanin [[Gjenerali i ushtrisë së vdekur]].<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=142}}</ref><ref name="Kuçuku" /> Ai pati jehonë të jashtëzakonshme në [[Franca|Francë]] dhe brenda tri vjetësh u përkthye në gati 20 gjuhë.<ref name="Kuçuku" /> Ky sukses nxiti xhelozinë e shkrimtarëve në Shqipëri. Brezi i vjetër i shkrimtarëve dhe kritikëve u zemërua jashtëzakonisht: "Ky roman u botua nga borgjezia dhe kjo nuk mund të pranohet," thotë një raport i policisë sekrete në atë kohë. Shkrimtarët tjerë u bënë bashkë kundër "të përkëdhelurit të Perëndimit".<ref>{{harvnb|Sinani|2011|p=96-98}}</ref> Kadare iu rikthye prapë temave historike.<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=22}}</ref> Shkroi e botoi romanet [[Kështjella]] (1970) dhe [[Kronikë në gur]] (1971), të cilat u botuan në Francë njëra pas tjetrës.<ref name="Elshani">{{cito uebin|last1=Elshani|first1=Sadik|title=Jehona e veprës së Ismail Kadaresë|url=http://www.botasot.info/opinione/509436/jehona-e-vepres-se-ismail-kadarese/|website=[[Bota Sot]]|accessdate=23 janar 2018|date=31 janar 2016|language=sq|quote=Edhe per romanin "Keshtjella", Kadare gjithashtu e merr subjektin nga historia e popullit shqiptar, qendresen dhe lufterat e popullit shqiptar nen udheheqjen e heroit tone kombetar, Gjergj Kastriot Skenderbeut. [...]Romani "Keshtjella" eshte botuar ne Paris me 1972, me titull: "Daullet e shiut".[...] "Kronike ne gur" eshte botuar ne Paris me 1973.}}</ref> "Kështjella" bënte fjalë për rezistencën e shqiptarëve kundër osmanëve<ref name="Elshani" />, ndërsa romani autobiografik "''Kronikë në gur''" bënte fjalë për qytetin e Gjirokastrës dhe fëmijërinë e Kadaresë aty gjatë Luftës së Dytë Botërore.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=47}}</ref> Gjatë këtyre viteve drejtonte po ashtu revistën e vetme në gjuhë të huaj të Lidhjes së Shkrimtarëve, ''Les lettres albanaises.''<ref>{{Cite web|url=http://www.histrad.info/langues/34-albanais/177-traduire-sous-le-totalitarisme|title=Traduire sous le totalitarisme|website=histrad.info|date=|last=Eriona Tartari}}</ref>
Në këtë kohë Kadare konsiderohej si shkrimtar i talentuar, por talenti i të cilit anonte kah dekadenca dhe subjektivizmi. Armiqtë e Kadaresë në organet e [[Drejtoria e Sigurimit te Shtetit|Sigurimit]] dhe garda e vjetër e [[Byroja politike e Partisë së Punës së Shqipërisë|Byrosë Politike të PPSH]] e akuzonin atë vazhdimisht si "''agjent i Perëndimit''", që ishte njëra prej akuzave më të rrezikshme që mund të bëhej asokohe.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=143}}</ref> Pas suksesit në Francë, e detyruan të futej në [[Partia e Punës e Shqipërisë|Partinë e Punës të Shqipërisë]] me 1972, vendim që për shkak të mungesës së lirisë, Kadare nuk mund t'i kundërshtonte pa pasur pasoja më pas.<ref>« [http://www.universalis.fr/encyclopedie/ismail-kadare/1-un-ecrivain-national-sur-la-sellette/ Ismaïl Kadaré: un écrivain national sur la sellette] » nga Jean-Paul Champseix në sitin [[:fr:Encyclopædia_Universalis|Encyclopædia Universalis]], marrë më 20 shkurt 2018.</ref><ref name="FayéFayard"/><ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=107}}</ref>
=== Fushata e vitit 1973 ===
Pas publikimit të dy romaneve me temë historike, Kadare u përball prapë me kritikat për shmangien e temave "aktuale", prandaj mendoi të shkruante një roman me temë prishjen e Shqipërisë me vendet tjera komuniste në dimrin e viteve 1960-1961,<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=128}}</ref> që pastaj t'i kishte duart e lira t'i rikthehej historisë dhe legjendave shqiptare për të cilat kritikohej që e kishte lënë pas dore [[Republika Popullore e Shqipërisë|Shqipërinë e Re]].<ref name="Faye"/> Romanit i vuri titullin "[[Dimri i vetmisë së madhe]]".
Sapo doli në fillim të vitit 1973, në shtyp shpërtheu një fushatë e paparë kritikash kundër Kadaresë, e cila zgjati muaj me radhë. Në të u përfshinë fshatarë, punëtorë, studentë, ushtarë, kritikë, studiues, zyrtarë të lartë; shkurt, i gjithë mekanizmi i propagandës komuniste. Kadare u akuzua për ironizim të "parimeve të socializmit", për "përkrahje të fshehtë të liberalizmit",<ref name="Gazeta shqip">{{cito uebin|author=Gazeta Shqip|title=Disidenca te “Dimri i madh”|url=http://gazeta-shqip.com/lajme/2014/09/05/disidenca-te-dimri-i-madh/|website=Gazeta Shqip|language=sq|accessdate=30 shtator 2017|date=5 shtator 2014}}</ref> për armiqësi ndaj [[Diktatura e proletariatit|Diktaturës së proletariatit]] dhe luftës së klasave. Përdorimi i fjalës vetmi në titull u kuptua si kritikë ndaj Hoxhës.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=153}}</ref> Vetë ministri i brendshëm [[Kadri Hazbiu]] u deklarua lidhur me romanin: "''lexova dyzet faqe dhe pështyva dyzet herë''".<ref>{{cite book |author=Peter Morgan|title=Ismail Kadare: shkrimtari dhe diktatura, 1957-1990 |publisher=Shtëpia botuese 55|place=Tirana |date=2011 |ISBN=9789928106124|page=153}}</ref><ref>{{cito uebin|title=Kadri Hazbiu pështyu kur lexoi "Dimrin e vetmisë së madhe"|url=https://www.pressreader.com/albania/gazeta-shqiptare/20111109/282029029019765|language=sq|website=Press reader|publisher=Gateza Shqiptare|accessdate=30 shtator 2017|date=9 nëntor 2011}}</ref> Kadare kaloi një nga vitet më të errëta të jetës. U kërkua ndalimi i romanit, madje disa zëra kërkuan edhe arrestimin e autorit.<ref name="Faye"/><ref name="Gazeta shqip"/><ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=153}}</ref> Enver Hoxha qëndroi i heshtur<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=153}}</ref> dhe reagoi vetëm dy muaj pas fillimit të fushatës.<ref>{{harvnb|Fevziu|2011|p=153}}</ref> Kur gjatë një vizite në [[Elbasan]] u pyet rastësisht se çfarë mendonte për romanin, ai u dha të drejtë atyre që e quanin romanin antisocialist, por theksoi se shkrimtarët janë qenie të veçanta me mendje të mjegulluara. Të ndaloje romanin sipas tij ishte tu jepje të drejtë sovjetikëve dhe në Moskë këtë mund ta merrnin si shenjë se qarqet sovjetike në Shqipëri ishin ende të forta. Kaq mjaftoi që fushata të ndalej. Romani nuk u rishtyp më dhe për 3 vite u hesht për të.<ref name="Faye">{{cite book |last=Faye|first=Eric |editor-last=Kadare |editor-first=Ismail |title=Dimri i vetmisë së madhe|publisher=Onufri |date=2012|language=sq|pages=vii–xii |chapter=Parathënie}}</ref> Pas disa përpunimeve ai u ribotua në vitin 1977 nën titullin e ndryshuar "Dimri i madh" dhe u përkthye edhe në frëngjisht.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=153-157}}</ref>
=== Pashallarët e kuq ===
Në vitin 1975 Kadare hyri prapë në telashe të mëdha me autoritetet kur çoi për botim poemën "[[Në mesditë Byroja Politike u mblodh|Pashallarët e kuq]]". Kur poema i ra në dorë Enver Hoxhës ai e quajti "akuzë e rëndë për udhëheqjen e partisë,[...] trakt i zi që bën thirrje për kryengritje" kurse Kadarenë e quajti "poet korbash".<ref name="GazetaShqip">{{cito uebin|last1=Lama|first1=Vahid|title=Rroftë Nexhmija, poshtë Kadare!”|url=http://gazeta-shqip.com/lajme/2012/09/30/rrofte-nexhmija-poshte-kadare/|website=Gazeta Shqip|language=sq|accessdate=10 nëntor 2017}}</ref> Kadare u detyrua të paraqiste autokritikë në Komitet Qëndror, para Ramiz Alisë, më pas para organizatës bazë të partisë në Lidhjen e Shkrimtarëve. Ai pranoi se kishte shkruar një vepër "armiqësore, kundër vijës së Partisë, Diktaturës së Proletariatit dhe popullit".<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=165-168}}</ref> Për të shpëtuar me dënim sa më të lehtë, u thellua duke bërë autokritikë retrospektive për vepra të mëparshme.<ref>{{harvnb|Sinani|2011|p=285}}</ref> Kadare u ndëshkua me vërejtje të rëndë në kartën e regjistrimit dhe paralajmërim për përjashtim nga Partia".<ref>{{harvnb|Sinani|2011|p=243}}</ref> Iu ndalua botimi i romaneve të reja,<ref name="FayéFayard"/>u syrgjynos fillimisht në [[Fieri|Fier]], e më pas në moçalet e Myzeqesë, ku duhej të hiqte dorë nga shkrimi dhe të mësonte të "kontribonte në mënyrë produktive në të mirën e kombit".<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=175}}</ref> Në ditarin e tij të datës 20 tetor 1975, Hoxha shkruante për Kadarenë: {{Quote|text=" Është e qartë se Kadareja është kundërrevolucionar, është kundër diktaturës së proletariatit, kundër dhunës dhe shtypjes së armiqve të klasës, ai është kundër socializmit në përgjithësi dhe në vëndin tonë në veçanti.'':— <small>Enver Hoxha</small><ref name="Panorama">{{cito uebin|last1=Hoxha|first1=Enver|title= “PASHALLARET E KUQ”/ Zbulohet ditari sekret i Enverit: Kadare poet i lig korbash ”|url= http://www.panorama.com.al/pashallaret-e-kuq-zbulohet-ditari-sekret-i-enverit-kadare-poet-i-lig-korbash/
|website=Panorama|accessdate=6 maj 2016|language=sq}}</ref>|align=right|width=35%}} Sipas sekretarit personal të Enverit, ai mbi tekstin e poemës kishte lënë shënimin "''Ismail Kadareja të shkojë në burg!''” dhe në Tiranë flitej se arrestimi i Kadaresë ishte çështje ditësh.<ref>{{cito uebin|title=Vreri i Enverit pasi lexoi “Pashallarët e kuq”: Durimi mori fund, Kadare, në burg|url=http://www.panorama.com.al/vreri-i-enverit-pasi-lexoi-%E2%80%9Cpashallaret-e-kuq%E2%80%9D-durimi-mori-fund-kadare-te-shkoje-ne-burg/|website=Panorama Online|accessdate=10 nëntor 2017|date=27 gusht 2012|language=sq}}</ref> Mirëpo kupola komuniste e vlerësoi autokritikën e Kadaresë si "premtuese".<ref>{{harvnb|Sinani|2011|p=290}}</ref>
Pas kthimit në Tiranë, për të kapërcyer ndalesat, i maskoi romanet e reja si novela duke i ngjeshur në një përmbledhje novelash. Në vitin 1978 kur u prishën marrëdhëniet me Kinën botoi përmbledhjen e parë me "novela" "''[[Muzgu i perëndive të stepës]]''", "''[[Ura me tri harqe]]''", "''[[Kamarja e turpit]]''" dhe "''[[Komisioni i festës]]''" në një vëllim të përbashkët.<ref>{{cito uebin|title=Ura me tri harqe: triptik me një interzexo|url=https://bpl-polaris.bibliocommons.com/item/show/2150997075?active_tab=bib_info|website=Boston Public Library|accessdate=30 shtator 2017|language=en}}</ref> Me përjashtim të romanit të parë të përmbledhjes, i cili ishte autobiografik, tre të tjerët ishin me tema historike.<ref>{{cito uebin|last1=Gibbs|first1=Jonathan|title=Soviet satire skilfully mixes the personal and the political|url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/reviews/twilight-of-the-eastern-gods-by-ismail-kadare-trans-david-bellos-book-review-soviet-satire-skilfully-9707151.html|website=The Independent|accessdate=30 shtator 2017|language=en}}</ref><ref>{{cito uebin|title=The Three-arched Bridge|url=https://books.google.com/books/about/The_Three_arched_Bridge.html?id=p5eAAAAAIAAJ|website=Google Books|accessdate=30 shtator 2017|language=en}}</ref><ref>{{cito uebin|last1=Gauss|first1=Karl-Markus|title=Rrëfimi i Kadaresë për rezistencën e Shqipërisë kundër shtypjes fetare|url=http://www.gazetadita.al/rrefimi-i-ismail-kadarese-per-rezistencen-e-shqiperise-kunder-shtypjes-fetare/|website=Gazeta Dita|accessdate=30 shtator 2017|date=6 korrik 2015|language=sq}}</ref>
Pas arrestimit të piktorit [[Maks Velo]] të cilin Kadare e kishte mik, ia shpëtoi një pikturë nga sekuestrimi dhe djegia duke e fshehur në shtëpinë e vet.<ref
== Vitet '80 ==
===Kadare, armik i popullit (1980-1984)===
Në vjeshtën e vitit 1980, Kadareja do të vizitojë Kosovën, me rastin e botimit të parë të kompletit të veprave të tij, në dhjetë vëllime, në [[Prishtinë]]. Me këtë rast, atij iu bë një pritje institucionale, pati takime të shumta me lexues dhe intelektualë shqiptarë të Kosovës dhe u njoh me preokupimet e shqiptarëve.<ref name="Kraja">{{cite web|last1=Kraja|first1=Mehmet|title=Si e ndihmoi Kadareja Kosovën në rrugë letrare dhe politike|url=http://www.panorama.com.al/si-e-ndihmoi-kadareja-kosoven-ne-rruge-letrare-dhe-politike/|publisher=Panorama|date=2016|accessdate=27 August 2020|language=sq}}</ref> Në vitin 1980 botoi në një përmbledhje të përbashkët romanet ''[[Prilli i thyer]]'', ''[[Kush e solli Doruntinën]]'' së bashku me dy kapitujt e parë të romanit ''Pallati i ëndrrave'' maskuar si [[novela|novelë]]. Një vit më vonë, më 1981, me rastin e ribotimit të një libri të mëhershëm shfrytëzoi rastin dhe e futi në të versionin e plotë të [[Pallati i ëndrrave|Pallatit të ëndrrave]], duke arritur kështu ta kapërcente censurën.<ref name="PallatiiËndrrave">{{cite book|last=Kuçuku|first=Bashkim|editor-last=Kadare |editor-first=Ismail |title=Pallati i ëndrrave|publisher=Onufri |date=1999 |pages=199–200 |chapter=Kryevepra e fshehur: odise kadareane |isbn=99927-30-31-5|language=sq}}</ref> Vepra bënte fjalë për një shtet totalitar, që në shikim të parë dukej si Perandoria Osmane, ku një institucion i quajtuar Pallati i ëndrrave mblidhte dhe analizonte ëndrrat e qytetarëve për të zbuluar në to shenja të rreziqeve që mund t'i kanoseshin shtetit. Shumë shpejt njerëzit filluan të vërenin se përshkrimet e kryeqytetit ku luheshin ngjarjet ishin identike me Tiranën, dhe atmosfera e frikës, arrestimeve dhe burgosjeve ishte e ngjashme me Shqipërinë komuniste.<ref name="Joachim Röhm">{{cite web | author= Joachim Röhm|url=http://www.joachim-roehm.info/palast_nachwort.pdf|title= NACHWORT ZUM PALAST DER TRÄUME |accessdate=13 shtator 2017|language=de}}</ref>
Romani u dënua rreptësisht në një mbledhje të Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë dhe u ndalua. Kadare u përball me akuzat se vepra kishte aluzione kundër regjimit komunist dhe që Pallati i Ëndrrave ishte në fakt ndërtesa e Komitetit Qendror të PPSH-së. Kadare i shpëtoi arrestimit për shkak të njohjes ndërkombëtare.<ref>{{cite web |url=http://www.panorama.com.al/rrefimi-ndryshe-i-sali-berishes-a-ka-qene-mjek-personal-i-kapos-pse-u-arrestua-fatos-nano344/ |title=Berisha e pranon për herë të parë: hapëm depot e armëve më '97, ja pse|date=23 mars 2017|website=Panorama Online|access-date=September 13, 2017|language=sq}}</ref>
{{Quote box|quote= '''Pyetje:''' Vazhdo i pandehur të shpjegosh se cilët janë personat e tjerë, që tradhtari Mehmet Shehu, i ka marrë në shërbim të punës tuaj armiqësore.
'''Përgjigje:''' Mehmet Shehu që drejtonte grupin tonë armiqësor, kishte parashikuar, që përveç sektorëve të tjerë, që unë kam shpjeguar më parë, të godiste vijën e Partisë edhe në art e letërsi. Kështu, në një nga bisedat e shumta armiqësore që kam bërë me Fiqret Shehun, kam mësuar se në këtë drejtim kishte përpunuar me detyra edhe Ismail Kadarenë. [...]Fiqreti më tregoi se edhe Ismail Kadareja ishte prej kohësh në pozicion armiqësor. Përpunimin e tij, më tha ajo, e ka bërë Todi Lubonja, me të cilin Ismaili kishte shoqëri të ngushtë. Ismail Kadareja ishte ngarkuar që të punonte sa më shumë me shkrimtarët dhe artistët e rinj e gradualisht t’i përpunonte ata e duke bërë sa më shumë të tillë, të formonte një rrymë liberale disidentësh, që do të përdoreshin kur të vinte koha. :— <small>Procesverbali i marrjes në pyetje të Llambi Ziçishtit, Tiranë, 24.09.1982 ''</small><ref name="Llambi">{{cito uebin|title=Procesverbali i marrjes në pyetje të Llambi Ziçishtit|url=http://www.gazetadita.al/deshmia-e-llambi-zicishtit-ismail-kadare-pjese-e-komplotit-te-mehmet-shehut-dhe-nje-leter-e-djalit-te-mehmetit/|language=sq|accessdate=17 September 2017
Në vjeshtë 1981 shkrimtari i ri [[Bashkim Shehu]], djali i kryeministrit [[Mehmet Shehu]], i tregoi në mirëbesim se i ati pas kthimit nga një takim me Enver Hoxhën ia kishte ndaluar takimin me Kadarenë me arsyen se ai ishte agjent i Perëndimit.<ref>{{harvnb|Helena|2011|p=182}}</ref> Më 17 dhjetor 1981 kryeministri i Shqipërisë [[Mehmet Shehu]] u gjet i vetëvrarë, më pas u shpall tradhtar dhe poliagjent.<ref name="Morgan1">{{cite book|last1=Morgan|first1=Peter|title=Kadare: Shkrimtari dhe diktatura 1957-1990|date=2011|publisher=Shtëpia Botuese "55"|place=Tiranë|isbn=978-9928-106-12-4|pages=224-226|language=sq}}</ref><ref name="FayeKoncerti" /> Një ditë para varrimit të Shehut, shkrimtarët dhe artistët u ftuan në një ekspozitë arti ku do të merrte pjesë vetë Enver Hoxha, mirëpo Kadare nuk u ftua. I vetëdijshëm për domethënien e riteve të tilla të përjashtimit, ai e mori me mend se ndodhej në rrezik. Ishte i shqetësuar se mos përfshihej në valën e spastrimeve.<ref name="Morgan1" /> E brengoste fakti që po atë vjeshtë kishte dorëzuar për botim edhe romanin [[Koncert në fund të dimrit|Koncerti]] në faqet e të cilit përmend mënyrën me të cilën diktatori kinez [[Mao Ce Tung|Mao Ce Duni]] kishte eliminuar zëvendësin e tij Lin Biao duke e paraqitur si aksident ajror.<ref name="FayeKoncerti" /><ref name="Morgan1" /> Këtë roman, zyrat partiake e shtetërore u shprehën se ishte një vepër antikomuniste, një tallje me sistemin politik dhe kundërvënie e hapur ndaj ideologjisë komuniste. Në një dokument sekret thuhet:<ref name="Sinani">{{cite book|last=Sinani|first=Shaban|title=Letërsia në totalitarizëm dhe "Dossier K"|publisher=Naim Frashëri|place=Tiranë|date=2011|pages=100,383-394|language=sq}}</ref> Në janar të vitit 1982 dritaret e shtëpisë së Kadaresë u thyen me gurë, ndërkaq para shtëpisë organizoheshin mitingje nga rrugeçër të cilët ulërisnin "Kadare,agjent i borgjezisë, agjent i Mehmet Shehut.", me një guxim që i kishte habitur bashkëkohësit.<ref>{{Harvnb|Bejko|2007|pp=26,112}}</ref> Pranë apartmentit të Kadaresë gjatë netëve kishte prani të rrugeçërve.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=260}}</ref>
Në vitet 1981-1982 [[Enver Hoxha]] ngarkoi [[Sigurimi]]n dhe Hetuesinë të përgatitnin dokumentet procedurale për arrestimin e Ismail Kadaresë nën akuzën veprimtari armiqësore dhe bashkëpunëtor në komplotin e Mehmet Shehut. Kadare do të akuzohej si sabotator i vijës së [[Partia e Punës e Shqipërisë|Partisë]] në art dhe kulturë.<ref name="Lame">{{cite web|title=Ekskluzive/Ish-kreu i Hetuesisë: Kadareja do dënohej si bashkëpunëtor i Mehmetit|author=Qemal Lame|url=http://www.panorama.com.al/ekskluzive-ish-kreu-i-hetuesise-kadareja-do-denohej-si-bashkepunetor-i-mehmetit44/|date=2017-03-28|language=sq|accessdate=2018-11-02}}</ref> Ishte vlerësuar se kishte ardhur momenti për ta dënuar Kadarenë si armik të Partisë dhe të Diktaturës së Proletariatit. Ishin përgatitur mbi dhjetë dëshmi ku flitej për veprimtarinë armiqësore të Kadaresë, kryesoret ishin nga [[Fiqirete Shehu]] dhe [[Llambi Ziçishti]].(shih kutiza në të djathtë)<ref name="Lame2">{{cite web|url=http://www.mapo.al/kryehetuesi-qemal-lame-sigurimi-shtetit-pergatiste-dosje-per-arrestimin-e-kadarese/|title=Kryehetuesi Qemal Lame: Sigurimi i Shtetit përgatiste dosje për arrestimin e Kadaresë|author=Qemal Lame|date=2014-02-25|language=sq|accessdate=2018-11-03}}</ref>. Bashkim Shehu tregon se ishte marrë në pyetje një javë rresht për Kadarenë si armik i rrezikshëm.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=182}}</ref> Në një mbledhje të fshehtë të shtatorit 1982, Hoxha e përmend Kadarenë si pjesë të një grupi armiqësor me Todi Lubonjën dhe Fadil Paçramin.<ref>{{Harvnb|Bejko|2007|pp=26}}</ref>
Në vitin 2020, ish-kryehetuesi i Shqipërisë në atë kohë, [[Qemal Lame]], theu heshtjen për përndjekjen e Kadaresë në ato vite. Lame dëshmon që më 24 shtator 1982 në mbrëmje ka marrë një telefonatë nga [[Enver Hoxha]] ku i dha urdhrin për arrestimin e Kadaresë: "Të arrestohet! Mos veproni menjëherë! Do ta diskutojmë!" <ref name="Lame2020b">{{cite web|url=http://www.panorama.com.al/te-arrestohet-mos-veproni-menjehere-ish-kryehetuesi-qemal-lame-rrefen-telefonatat-me-enverin-e-ramizin-per-prangosjen-e-kadarese-kur-u-dha-urdhri-ish-diktatori-porositi-qe/| title= ‘Të arrestohet! Mos veproni menjëherë!’, Ish-kryehetuesi Qemal Lame rrëfen telefonatat me Enverin e Ramizin për prangosjen e Kadaresë: Kur u dha urdhri, ish-diktatori porositi që…|author=Qemal Lame|date=2020-08-11|language=sq|accessdate=2020-08-12}}</ref> Tre ditë më vonë, me 27 shtator 1982, në ora 18:00, në një mbledhje të kupolës së lartë komuniste të Shqipërisë, ku Lame qe i pranishëm bashkë me Ramiz Alinë dhe Hekuran Isain, sipas Lames, Enver Hoxha ka shpërthyer kundër Kadaresë: <ref name="Lame2020c">{{cite web|url= http://www.panorama.com.al/atij-qelbesires-i-eshte-rritur-mendja-ish-kryehetuesi-rrefen-takimin-me-enverin-dhe-urdhrin-qe-i-dha-per-kadarene-te-shkoje-ne-hale-te-gomareve-deri-javen-tjeter/|title=Ish-kryehetuesi rrëfen takimin me Enverin dhe urdhrin që i dha për Kadarenë: Të shkojë në hale të gomarëve, deri javën tjetër…|author=Qemal Lame|date=2020-08-12|language=sq|accessdate=2020-08-12}}</ref>.
<blockquote>»[...]Të arrestohet ai Kadareja! Të bisedojmë e të vendosim për këtë qelbësirë. Boll ka livadhisur. I është rritur shumë mendja. Të shkojë me të tjerët në qeli. Të hanë dhé! Të shkojnë në hale të gomerëve!
[...] I ka ardhur koha. T’ia përveshim edhe atij [...] Të arrestohet!</blockquote>
Sipas Lames, janë dhënë dy urdhra konkretë nga Enver Hoxha për arrestim, të cilët u anuluan në çastin final të ekzekutimit të tyre. I pari u dha më 1982. <ref name="Lame2020b"/> Për Kadarenë ishte përgatitur arkivoli, predikimi ligjor në sallën e gjykimit të burgut, ekzekutimi në errësirën e mesnatës, zhdukja që të mos i gjendeshin as eshtrat dhe as një varr për ta kujtuar familjarët, njëlloj si me ish-Kryeministrin.<ref name="Lame2020a">{{cite web|url=http://www.panorama.com.al/kadarese-i-ishte-pergatitur-arkivoli-zbardhet-ditari-i-ish-kreut-te-hetuesise-zbulohet-biseda-mes-ramiz-alise-dhe-hekuran-isait-eshte-urdher-i-enverit-mos-u-mendo/| title= ‘Të arrestohet! Mos veproni menjëherë!’, Ish-kryehetuesi Qemal Lame rrëfen telefonatat me Enverin e Ramizin për prangosjen e Kadaresë: Kur u dha urdhri, ish-diktatori porositi që…|author=Qemal Lame|date=2020-08-06|accessdate=2020-08-12|language=sq}}</ref>
Në vitin 1983 në kupolën komuniste shqiptare erdhi prapë në rend të ditës arrestimi i Kadaresë por urdhri prapë u anulua.<ref name="Lame2020b"
Shtypi botëror në ato vite e mbrojti hapur. Në një shkrim të revistës franceze ''Lire'', [[Bernard Pivot]] shkroi se [[Franca]] ishte e shqetësuar për faktin që Kadare nuk po i përgjigjej ftesës për të ardhur në [[Parisi|Paris]]. Në shkrim ishte fraza "Ne presim Ismail Kadarenë dhe jo kokën e tij në pjatë ..." <ref>{{harvnb|Helena|2011|p=388}}</ref> <ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=261}}</ref> Më 1983 e lejuan t'i përgjigjet ftesës franceze dhe të vizitojë Francën pa familje ndërsa gruaja dhe vajzat mbaheshin në Shqipëri si mjet presioni. Sipas zakonit të kohës, nëse dilje jashtë shtetit dhe nuk pranoje të ktheheshe prapë, familja në Shqipëri përballej me pasoja të rënda.<ref name="Polovina">{{Cite web|url=http://www.panorama.com.al/polovina-nxjerr-letrat-pse-su-lejua-kadare-ne-kongresin-e-parisit/|title=Polovina nxjerr letrat pse s'u lejua Kadare në Kongresin e Parisit|website=panorama.com.al|publisher=[[Panorama]]|date=28 gusht 2017|language=sq}}</ref><ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=260-262}}</ref>
Romani i radhës i Kadaresë "[[Nata me hënë
=== Nën Ramiz Alinë (1985-1989) ===
Shpresat për liberalizimin e Shqipërisë pas ardhjes në pushtet të [[Ramiz Alia|Ramiz Alisë]] u venitën.<ref>{{harvnb|Helena|2011|p=420}}</ref> Romanin tjetër "[[Vajza e Agamemnonit]]", ku në mënyrë të hapur shpreh mendime kundër regjimit komunist, e shkroi më 1985 dhe bashkë me disa vepra të tjera antikomuniste e nxori fshehtas jashtë shtetit nëpërmjet botuesit dhe mikut të tij francez [[Claude Durand]], me udhëzimin që të botoheshin në rast se Kadare pësonte ndonjë "aksident" në Shqipëri.<ref>{{cite book |last=Durand |first=Claude |
Në vitin 1986 botoi romanin "[[Krushqit janë të ngrirë
Në vitin 1988 u bë anëtar i Institutit Francez.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=288}}</ref> Në vitin 1989 ishte në listën e 12 të ftuarve personalë nga e gjithë bota, të presidentit francez [[François Miterrand]] në kremtimin e 200 vjetorit të [[Revolucioni francez|Revolucionit francez]], me ç'rast Ramiz Alia nuk mori fare ftesë.
=== Rënia e komunizmit (1989-1991) ===
Në vitin 1989, disa muaj para rënies së komunizmit, autoritetet e caktuan pa dëshirën e tij zv
Në
Nga Sigurimi u përhap shpifja sipas së cilës Kadare i kishte quajtur refugjatët "jashtëqitje e kombit".<ref name="aleksi1">[http://archive.is/WytoJ Minella Aleksi: "Shpifjet ndaj Kadaresë për të penguar “Nobel”-in"], Panorama, 12 dhjetor 2014</ref>
== Në demokraci ==
Pasi la Tiranën dhe aplikoi për azil politik në [[Franca|Francë]], mundi të ushtrojë profesionin e tij në liri të plotë. Mërgimi i tij në Paris qe i frytshëm dhe i mundësoi sukses të mëtejshëm, si në shqip ashtu edhe në frëngjisht.<ref>{{Cite book|url=http://www.elsie.de/pdf/articles/A2005AlbWritingEnglTrans.pdf|title=Modern Albanian Literature and its reception in the english-speaking world (lecture)|last=Elsie|first=Robert|publisher=|year=2005|isbn=|language=en|pages=}}</ref>
Line 101 ⟶ 121:
Gjatë viteve të 90-ta ai ndihmoi botimin e shumë autorëve shqiptarë në Francë, qoftë duke ua sugjeruar botuesve francezë, qoftë duke ua shkruar parathëniet. Në vitet e 90-ta Kadare loboi për [[Kosova|Kosovën]] dhe përkrahu bombardimet e NATO-s kundër Serbisë.
Pas rënies së komunizmit u botuan rreth 101 dokumenteve arkivore në vëllimet "Kadare i denoncuar" dhe "Kadare në 101 dokumente të "Pallatit të Ëndrrave"" ku zbulohet përndjekja e shkrimtarit gjatë regjimit.<ref name="Bardhyli" /> Dosja e ndjekjes së Kadaresë nga organet e Sigurimit është më e vëllimshmja e ndonjë personazhi publik në [[Shqipëri]] me 1280 faqe dhe katër vëllime.<ref name="Fevziu">{{cite book|title=Enver Hoxha|author=Blendi Fevziu |year=2011|publisher=Uetpress|isbn=9789995639358|language=sq|pages=258-259}}</ref>
=== Sulmet ===
Pas rënies së komunizmit, disa bashkëpunëtorë të Sigurimit kishin dërguar letra me denoncime kundër Kadaresë në të gjitha anët dhe në gjuhë të ndryshme.<ref>{{Harvnb|Bejko|2007|pp=109}}</ref> Disa shkrimtarë të brezit të ri u sorollatën nëpër sallonet e vendeve perëndimore duke shpifur dhe sulmuar veprat e Kadaresë, të cilat përmbanin kritika të rafinuara ndaj të regjimit, dhe duke e etiketuar vetë Kadarenë si protege- i mbrojtur i Enver Hoxhës. Ata provuan që me veprat e tyre letrare të bëhen të famshëm por u kuptua shumë shpejt se krijonin letërsi të pafuqishme.<ref>{{cite journal|author=[[Beqë Cufaj]] |title=Das gespenstische Moskau der fünfziger Jahre ist uns nicht fern |journal=Frankfurter Allgemeine Zeitung|date=15 tetor 2016|url=http://www.joachim-roehm.info/FAZ_Cufaj%20Die%20Daemmerung%20der%20Steppengoetter.pdf|format=PDF |accessdate=2020-08-23|language=de}}</ref> Të tjerë vënë në dukje se sa larg kanë shkuar pasionet për ta nënçmuar dhe njollosur Kadarenë në qarqet letrare perëndimore dhe për t'i ndërsyer njerëzit kundër tij brenda Shqipërisë.<ref>{{harvnb|Sinani|2011|p=32}}</ref> Qarqet e ulëta shqiptare dhe antishqiptare kanë dërguar letra të liga denoncuese ndaj Kadaresë në drejtim të Akademisë Suedeze e cila ndan Çmimin Nobel.<ref name="Tufa1">{{cite web|last1=Tufa|first1=Agron|title= Nga Agron Tufa/ MBI ÇMIMIN “NOBEL” NË LETËRSI DHE KADARENË|url=https://www.cna.al/2016/10/11/nga-agron-tufa-mbi-cmimin-nobel-ne-letersi-dhe-kadarene/|date=11 October 2016|accessdate=5 November 2018|language=sq}}</ref> Kadare ka treguar që edhe kur e ka fituar çmimin Man Booker në vitin 2005 është përballur me një fushatë denoncimesh dhe orvatjesh agresive nga ana e disa shqiptarëve që ta pengonin që çmimi t'i ndahej atij. Me botimin e veprës [[Disidentët e rremë]] në vitin 2007 nga pedagogu [[Sadik Bejko]], i cili kishte nxjerrë të dhëna nga arkivat shqiptare, u zbulua që disa nga sulmuesit e Kadaresë gjatë tranzicionit kishin qenë bashkëpunëtorë apo anëtarë të Sigurimit dhe dëshimtarë të rremë në gjyqet e komunizmit.
Sipas një studiuesi, në Shqipëri më shumë sulmohet Kadareja sesa Enver Hoxha.<ref>{{cite web|author=Ndue Ukaj|title=Mbi kritikët e Kadaresë|date=23 shtator 2017|publisher=Kallnori|accessdate=6 shtator 2020|language=sq}}</ref> Përkthyesi i Kadaresë në gjuhën gjermane, Joachim Rohm, flet për një "egërsi primitive" në sulmet ndaj Kadaresë nga disa militantë kundërshtarë të tij.<ref name="RohmExlibris">{{cite web|author=Joachim Rohm|journal=Revista Ex Libris, Nr 2|title=Pa një karrierë solide në vendin tënd s’mund të përpiqesh “të pushtosh botën letrare” në Europë apo Amerikë|url=https://exlibris.al/joachim-rohm-pa-nje-karriere-solide-ne-vendin-tend-smund-te-perpiqesh-te-pushtosh-boten-letrare-ne-europe-apo-amerike/|location=Tiranë|date=16 tetor 2019|accessdate=7 mars 2021|language=sq}}</ref> Studiuesi Bashkim Kuçuku gjykon se vlerësimet e larta të kritikës botërore, për mendjet shkencërisht të varfra, në Shqipëri, janë të pabesueshme, kurse, në shpirtrat e tharë nga narcizizmi nxisin mëri të verbra, të cilat rreken t’i mbulojnë me sofizma nga më të ndryshmet dhe sulme ndaj Kadaresë.<ref name="Kuçuku2">{{cite book|author=Bashkim Kuçuku|title=Kadare në gjuhët e botës|p=8-9|year=2015|location=Tirana|publisher=Onufri|language=sq.}}</ref> Sipas pedagogut shqiptaro-amerikan Gjek Marinaj, arsyeja kryesore e sulmeve kundër Kadaresë në Shqipëri është '''injoranca'''. Kundërshtarëve të Kadaresë u duhet akoma kohë për ta kuptuar atë dhe rolin e tij në letërsinë shqipe dhe botërore. Ai i ka ndarë në 5 grupe sulmuesit e Kadaresë: ata që ia lënë fajin Kadaresë për problemet e tyre të përditshme, shkrimtarët mediokër që e sulmojnë Kadarenë për tu dukur, ata që e sulmojnë për shkak të xhelozisë, ata që e sulmojnë për të mbuluar të shkuarën e tyre komuniste, dhe grupi i pestë të cilin e konsideron më të rrezikshmin:<ref name="Marinaj">{{cite web|last1=Marinaj|first1=Gjek|title=“Si e futa Kadarenë në programet mësimore të kolegjit të Dallasit, pasi hoqa romancierin e njohur amerikan”|url=http://www.panorama.com.al/si-e-futa-kadarene-ne-programet-mesimore-te-kolegjit-te-dallasit-pasi-hoqa-romancierin-e-njohur-amerikan/|date=2018|accessdate=23 gusht 2020|language=sq}}</ref>
<blockquote>[...] grupi i pestë dhe më i rrezikshmi përbëhet nga ata që e sulmojnë Kadarenë për të dëmtuar kombin shqiptar. Ata nuk duan që Kadareja të fitojë Çmimin Nobel, sepse nuk duan që Shqipëria ta fitojë atë. Ata nuk duan që Kadareja të studiohet në kolegjet dhe universitetet e huaja, sepse edhe tematika, shqetësimet, kultura, dhe jeta e shqiptarëve do të studiohej e vlerësohej.[...]</blockquote>
== Vepra ==
Kadare është shkrimtari i vetëm shqiptar me njohje ndërkombëtare të gjerësishme<ref>{{Cite web|url=http://www.elsie.de/pdf/articles/A2001CountriesCultures.pdf|title=Albania: Countries and Cultures|date=2001|publisher=Macmillan Library Reference|last=Elsie|first=Robert|trans-title=Shtetet dhe kulturat e tyre. Vol. 1. ''Melvin Ember & Carol R. Ember''|pages=12-22|isbn=0-02-864947-8|language=sq}}</ref> dhe është përkthyer në 45 gjuhë.<ref>{{harvnb|Shatro|2016|p=8}}</ref> Para Kadaresë, [[letërsia shqipe]] njihej pak në botë,<ref>{{harvnb|Shatro|2016|p=7}}</ref> falë tij u bë e njohur, e lexuar dhe e çmuar. Për herë të parë në historinë e vet, nëpërmjet saj letërsia shqipe është integruar në letërsinë evropiane dhe botërore, dhe përfaqësohet denjësisht në hartën e tyre.<ref name="Kuçuku2"/> Letërsia e Kadaresë ka dhënë një kontribut të çmuar në krijimin e gjuhës dhe letërsisë kombëtare.<ref name="Bardhyli" />
Kadare u përpoq të shkruajë letërsi normale në një vend jonormal. Vepra e tij është luftë e pareshtur për të arritur botimin, duke iu kundërvënë politikës zyrtare, madje duke vënë në rrezik edhe jetën e tij. Kadare thuri strategji dhe përdori dredhira për t'ia hedhur censurës komuniste. Letërsia e tij është quajtur letërsi rezistence.<ref>{{cite journal|author=Jose Carlos Rodrigo Breto
Prozën e tij e karakterizojnë përgjithësimet e gjera historiko-filozofike, subjekti i ngjeshur dhe mendimi i thellë i shprehur shpesh me anë të parabolës, mbi bazën e asociacionit apo të analogjive historike. Temë qendrore e veprave të tij është [[totalitarizmi]], mekanizmat e tij dhe kompliciteti që e bën atë të mundur.<ref name="Asturias"/>
=== Poezi ===
Vëllimi i tij i parë poetik i titulluar ''Frymëzime djaloshare'' u botua më 1954. Më pas do t'i botoheshin ''Ëndërrimet'' (1957), ''Shekulli im'' (1961)
=== Prozë ===
Ideja e romanit Gjenerali i ushtrisë së vdekur (1963) është shpirti liridashës i popullit shqiptar. Temën e shpirtit të pamposhtur të shqiptarëve nëpër shekuj autori e trajtoi edhe në romanin Kështjella (1970).
Në romanin Kronikë në gur (1971) Kadare kritikoi psikologjinë provinciale dhe traditat prapanike. Probleme të rëndësishme të historisë janë trajtuar edhe në përmbledhjet me tregime e novela Emblema e dikurshme (1977), Ura me tri harqe (1978) dhe Gjakftohtësia (1980).
E veçanta e talentit të Ismail Kadaresë shfaqet sidomos në trajtimin, nga një këndvështrim i ri, i temës historike dhe në tingëllimin e mprehtë aktual që është i aftë t'i japë asaj.
Një nga krijimet më të shquara të Ismail Kadaresë dhe të të gjithë letërsisë së re shqiptare është romani Pallati i ëndrrave (1981). Ndër veprat më të njohura të Kadaresë në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar janë: ''[[Gjenerali i ushtrisë së vdekur]], [[Kështjella]], [[Kronikë në gur]], [[Ura me tri harqe]], [[Kush e solli Doruntinën (roman)|Kush e solli Doruntinën]], [[Prilli i thyer]], [[Dosja H]], [[Pallati i ëndrrave]], [[Piramida]], [[Pasardhësi]].''
Në vitin 1971 botoi [[Autobiografia e popullit në vargje]]. Në këtë vëllim trajton poezinë dhe legjendat popullore shqiptare.<ref name="Autobiografia">{{Cite book|title=Biographical Dictionary of Central and Eastern Europe in the Twentieth Century|last=Wojciech Roszkowski|first=Jan Kofman|publisher=Routledge|year=2016|isbn=9781317475941|location=|pages=418-419|language=sq}}</ref> Në vitin 1985 botoi sprovën ''[[Eskili, ky humbës i madh]]''<ref>{{Cite book|last=Morgan|first=Peter|title=The Novel and Europe|publisher=Springer|year=2016|isbn=9781137526274|editor-last=Hammond|editor-first=Andrew|location=|pages=106|language=en|chapter=The European Origin's of Albania in Ismail Kadare's ''The File on H''}}</ref> Në fund të viteve '80 do t'i bënte parathënie sprovës ''[[Uragani i ndërprerë|Ardhja e Migjenit në letërsinë shqipe]]'' botuar së pari më 1990 në mënyrë të pavarur në [[Prishtina|Prishtinë]].<ref>{{Cite web|url=http://www.genchoti.com/artikuj/91-si-e-ka-sjell-migjenin-ne-letersine-shqipe-ismail-kadare/|title=Si e ka sjell Migjenin ne letërsine shqipe Ismail Kadare?|date=2015|website=genchoti.com|last=Hoti|first=Genc|language=sq}}</ref>
Në vitet '60 ishte i çmuar realisht për talentin e tij nga Todi Lubonja dhe Fadil Paçrami.<ref>{{Cite journal|last=Lubonja|first=Liri|date=19 qershor 2015|title=Kadare prishi miqësinë me ne, do të "pastrojë" biografinë|url=http://www.panorama.com.al/267503/|journal=[[Panorama]]|volume=|pages=|via=|language=sq}}</ref>
Në rastin e veprës "Kështjella", përveç temës së luftës kundër osmanëve është shtuar edhe elementi kishtar dhe kontributi i shqiptarëve për mbrojtjen e Evropës.<ref>{{Cite web|url=http://tvklan.al/a-i-retushoi-ismail-kadare-veprat-e-tij/|title=A i retushoi Ismail Kadare veprat e tij?|website=tvklan.al|date=22 janar 2018|language=sq}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Jing|first=Ke|date=23 janar 2018|title=Roli i Kadaresë në identitetin shqiptar dhe retushimi i veprave të tij! (titull editorial)|url=|journal=[[Shekulli (gazetë)]]|volume=|pages=|via=|interviewer=Valeria Dedja|language=sq}}</ref> Konstatim i bërë edhe nga studiuesi i shkrimtarit, [[Shaban Sinani]], që vëren se tek "Nëpunësi i pallatit të ëndrrave" personazhi e ka Ebu Qerimi në variantin e parë dhe Mark Alemi në variantin e dytë.<ref>{{Cite book|title=Etnos në epos: studim monografik|last=Sinani|first=Shaban|authorlink=Shaban Sinani|publisher=Naimi|year=2011|isbn=9789928109026|place=Tiranë|pages=123|language=sq}}</ref>
=== Përkthime ===
Një ndër fushat më pak të lakuara të veprimtarisë së Kadaresë janë përkthimet, hulli të cilën e nisi më 1955, kur shqipëroi poemat ''Lisi, Fëminija, Në pyllin afër fronit, Katjusha, Pranvera,'' etj. të shkrimtarit rus M. Isakovski. Autorë të tjerë të shqipëruar prej tij janë: Eskili, Heminguej, Pushkin, Majakovski, Eminescu, Gogol, Esenin, Mihallkov, Shçipaçov, Mickieviç, Buske, Sendrar, Bodler, Andrade, Vijon, Kejler, Seferis, Kavafis, Elitis, Li Bo, Du Fu, Jan Czjun, etj.<ref name="Jorina" />
== Vlerësimi ndërkombëtar ==
[[Skeda:José Carlos Rodrigo Breto.jpg|thumb|180px|[[Jose Carlos Rodrigo Breto]], studiues i huaj i veprës së Kadaresë dhe autor i një disertacioni doktorate prej 1000 faqesh mbi këtë vepër]] Ismail Kadare është laureat i shumë çmimeve letrare kombëtare dhe ndërkombëtare. Në vitin [[1992]] u vlerësua me [[Prix Mondial Cino Del Duca]]. Në vitin [[2005]] fitoi çmimin "Man Booker International Prize" ku kishte qenë i nominuar bashkë me shkrimtarë të tjerë të mëdhenj, duke përfshirë nobelistë si [[Günter Grass]], [[Garbiel Garcia Marquez]], [[Kenzaburo Oe]] etj. Kryetari i jurisë e arsyetoi vendimin për t'i dhënë çmimin Kadaresë me fjalët: "Ismail Kadare është një shkrimtar që hedh në hartë një kulturë të tërë: historinë e saj, dëshirën, folklorin, politikën, fatkeqësitë. Ai është një shkrimtar universal me traditë rrëfimi që shkon deri tek Homeri". Në vitin [[2009]] u nderua me çmimin spanjoll Princi i Asturias për Artet - çmimi më i rëndësishëm letrar në vendet spanjolle, dhe një nga çmimet letrare më prestigjoze në botë. Në vitin [[2010]] Ismail Kadare nderohet në Itali me çmimin Lerici Pea.<ref>[http://www.balkanweb.com/m/kryesore/itali-ismail-kadare-nderohet-me-cmimin-lerici-pea-10-47802.html Balkanweb: Kadare nderohet me çmimin Lerici Pea]</ref> “''Dhënia e çmimit Lerici Pea 2010 autorit Kadare'' - shkruhet në motivimin e çmimit - ''nënkupton rolin e poezisë dhe letërsisë si instrument lirie, duke u bërë mbështetje për të gjithë njerëzit e botës, të cilëve iu mohohen liritë themelore''”.
Në vitin [[1996]] Kadare u bë anëtar për jetë i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike në Francë. U bë anëtar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, anëtar i [[ASHAK|Akademisë së Shkencave të Kosovës]] dhe nga viti 2018 anëtar i jashtëm i Akademisë së Shkencave të Malit të Zi.
Ismail Kadare është dekoruar nga
Me studimin e veprës së Kadaresë janë marrë autorë të
{{div col|2}}
* [[Medalja e Artë e Lidhjes së Prizrenit]], [[Kosovë]]
* Prix mondial Cino Del Duca, [[Francë]], [[1992
* Çmimi "Bokaçio" [[Itali]],[[1997]];<ref>{{Cite web|url=http://www.premioletterarioboccaccio.it/la-storia-del-premio/vincitori/123-premio-internazionale.html|title=La Storia del Premio Internazionale "G. Bocaccio"|language=it}}</ref>
* Herder Prize,
* Ovid Prize, [[Rumani]], [[2003]]
* [[Çmimi Man Booker International]], [[Britania e Madhe|Britani]], [[2005]]
* Princi i Asturias për Letërsinë, [[Spanjë]], [[2009]]
* Çmimi "Lerici Pea", [[Itali]], [[2010]]
* [[Çmimi Jeruzalem]], [[Izrael]], [[2015]]
* Commandeur de la Légion d’Honneur (C. LH), [[Francë]], [[2016]]
* Çmimi "Letërsia shqipe", [[Kosovë]], [[2017]]
* Çmimi "Nonino". [[Itali]], [[2018]]
* [[Çmimet Shkencore Kombëtare|Çmimi i karrierës akademike]], nga [[Akademia e Shkencave e Shqipërisë]], [[2018]]
* [[Çmimi Park Kyong-ni]], Korea e Jugut, [[2019]]
* [[Neustadt International Prize]], SHBA, [[2020]]
* Prozart, Maqedoni e Veriut, [[2020]]
{{div col end}}
== Jeta private ==
Kadare është martuar me shkrimtaren [[Helena Kadare]] dhe kanë dy vajza. Njëra nga vajzat, Besiana është ambasadore e përhershme e Shqipërisë në [[UNESCO]].<ref>{{Cite web|url=https://www.gazetaexpress.com/lajme/a-e-keni-ditur-se-vajza-e-ismail-kadares-eshte-ambasadore-e-perhershme-ne-unesco-139058/?archive=1|title=A e keni ditur se vajza e Ismail Kadaresë është ambasadore e përhershme në Unesco?|language=sq|access-date=4 nëntor 2018|archive-date=19 qershor 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160619195230/http://www.gazetaexpress.com/lajme/a-e-keni-ditur-se-vajza-e-ismail-kadares-eshte-ambasadore-e-perhershme-ne-unesco-139058?archive=1|url-status=dead}}</ref>
E vogla, Besiana ka qenë ambasadore e përhershme e Shqipërisë në [[UNESCO]],<ref>{{Cite web|url=https://www.gazetaexpress.com/lajme/a-e-keni-ditur-se-vajza-e-ismail-kadares-eshte-ambasadore-e-perhershme-ne-unesco-139058/?archive=1|title=A e keni ditur se vajza e Ismail Kadaresë është ambasadore e përhershme në Unesco?|website=gazetaexpress.com|date=22 tetor 2015|language=sq}}</ref> e liruar nga detyra më 2016 u emërua ambasadore e Shqipërisë pranë [[Organizata e Kombeve të Bashkuara|Organizatës së Kombeve të Bashkuara]], duke mbuluar edhe përfaqësuesen e Shqipërisë në [[Kuba|Kubë]], jo rezidente.<ref>{{Cite web|url=http://zeri.info/aktuale/83923/vajza-e-kadarese-emerohet-ambasadore-e-shqiperise-ne-okb/|title=Vajza e Kadaresë emërohet ambasadore e Shqipërisë në OKB|date=4 prill 2016|website=zeri.info|language=sq}}</ref>
== Skenare filmash ==
* ''[[Time of the Comet]]'' (2008)
* ''Cendres et sang'' (2009)
Line 183 ⟶ 200:
* ''[[Radiostacioni]]'' (1979)
* ''Kur vjen nëntori'' (1964)
== Vepra mbi Kadarenë ==
* '''Eric Faye''' - ''Ismail Kadare: Promethe, porte-feu'' (Paris, 1991)
*
* '''Peter Morgan''' - ''Kadare: Shkrimtari dhe diktatura, 1957-1990'' (Londer, 2010)
* '''José Carlos Rodrigo Breto''' - ''Ismaíl Kadaré y la Gran Estratagema: reflejos literarios del totalitarismo'' (Madrid, 2015, tezë doktorate)
* '''José Carlos Rodrigo Breto''' - ''Ismaíl Kadaré: la Gran Estratagema'' (Barcelona, 2018)
* '''Bashkim Kuçuku dhe Jorina Kryeziu''' - ''Enciklopedi Kadareane, vëllimi I - The Kadarean Encyclopedia, volume I'', trilinguale, Onufri, 2020, ISBN 9789928313188
== Bibliografia ==
*{{Cite book|title=Between(s) and Beyond(s) in Contemporary Albanian Literature|last=Shatro|first=Bavjola|publisher=Cambridge Scholars Publishing|year=2016|isbn=9781443899970|language=sq|ref=harvn}}
*{{cite book|last1=Morgan|first1=Peter|title=Kadare: Shkrimtari dhe diktatura 1957-1990|date=2011|publisher=Shtëpia Botuese "55"|place=Tiranë|isbn=978-9928-106-12-4|edition=1|language=sq|ref=harvn}}
*{{cite book|last1=Kadare|first1=Helena|title=Kohë e pamjaftueshme|date=2011|publisher=Onufri|place=Tirana|isbn=978-99956-87-51-9|language=sq}}
*{{cite book|last1=Apolloni|first1=Ag|title=Paradigma e Proteut|date=2012|publisher=OM|place=Prishtinë|isbn=|language=sq}}
*{{cite book|author=Sadik Bejko|title=Disidentët e rremë|date=2007|publisher=Botime 55|language=sq|place=Tiranë}}
== Referimet ==
{{reflist|3}}
== Lidhje të jashtme ==
Line 204 ⟶ 226:
* [http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/arts/4603741.stm Biography] at [[bbc.co.uk]].
* [https://archive.is/20121208201235/www.newyorker.com/fiction/content/?051226fi_fiction New Yorker article by Ismail Kadare]
* [http://www.diplomatie.gouv.fr/label_france/English/LETTRES/kadare/kadare.html Interview (09/1998)]
* [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/309436/Ismail-Kadare Encyclopedia Britannica]
* [https://web.archive.org/web/20100103221153/http://booksfactory.com/writers/kadare.htm Books of the World]
* [http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/label-france_2554/label-france-issues_2555/label-france-no.-33_3715/literature_4215/conversation-with-the-albanian-writer-ismail-kadare_6444.html France Diplomatie]
* [http://www.complete-review.com/quarterly/vol6/issue2/bellos.htm The Englishing of Ismail Kadare]
{{Ismail Kadare}}
{{Autorë shqiptarë}}
{{Portal|Letërsia}}
Line 229 ⟶ 240:
[[Kategoria:Njerëz që jetojnë]]
[[Kategoria:Njerëz nga Gjirokastra]]
[[Kategoria:Përkthyes prej rusishtes në shqip]]
[[Kategoria:Romancierë shqiptarë]]
[[Kategoria:Poetë shqiptarë]]
[[Kategoria:Eseistë shqiptarë]]
[[Kategoria:
[[Kategoria:Shkrimtarë shqiptarë për fëmijë]]
| |||