Meshari: Dallime mes rishikimesh
[Redaktim i kontrolluar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
stop me vandalizëm Etiketa: Manual revert |
No edit summary Etiketa: Reverted |
||
Rreshti 1:
{{Infobox libër
| emri = Meshari i Buzukut
| foto = [[Skeda:Buzuku meshari.jpg|185px]]
| titulli_i_fotos = Faksimile nga
| autori
| gjuha = [[shqip]]
| illustratori =
| artisti_kopertinës =
| shteti = [[Venecia|Venedik]]
| botuesi = panjohur
| data_e_botimit = 1555
| faqe = 220
| isbn =
}}'''''Meshari i Gjon Buzukut''''' (1555) është libri më i vjetër i shkruar dhe i botuar në [[Gjuha shqipe|gjuhën shqipe]].<ref name="Hamiti27">{{Harvnb|Hamiti|1995|p=27}}</ref><ref name=":Pipa182">{{Cito web|url=https://books.google.al/books/about/Let%C3%ABrsia_Shqipe.html?id=kdfaoQEACAAJ&hl=en&output=html_text&redir_esc=y|title=Trilogia Albanica III: Albanian Literature: Social Perspectives|publisher=Princi|last=Pipa|first=Arshi|year=2014|pages=182|trans-title=Trilogjia Albanika III: Letërsia shqipe: Perspektiva shoqërore|isbn=978-9928-4090-9-6|authorlink=Arshi Pipa|language=sq|origyear=1978|translator=[[Primo Shllaku]]}}</ref><ref name="PrelKola">{{Cite journal|last=Kola|first=Prel|date=2007|editor-last=Demiraj|editor-first=Bardhyl|editor-link=Bardhyl Demiraj|title='Meshari' i Buzukut - vepër për kremtimin liturgjik|url=|journal=Nach 450 Jahren:Buzukus "Missale" und seine Rezeption in unserer Zeit: 2. Deutsch-Albanische Kulturwissenschaftliche Tagung in München vom 14. bis 15. Oktober 2005|publisher=Otto Harrassowitz Verlag|volume=|pages=253|isbn=9783447054683|language=sq|via=}}</ref><ref name="HansenHaan">{{Cite book|url=https://books.google.al/books?id=xtaAK_lMEZ4C&pg=PA230&dq=Meshari+translation&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjnmp2t-PrsAhUhlYsKHdoABdAQ6AEwAXoECAEQAg#v=onepage&q=Meshari%20translation&f=false|title=Modals in the Languages of Europe:A Reference Work|last=Björn Hansen|first=Ferdinand de Haan|year=2009|page=230|publisher=Walter de Gruyter|isbn=9783110219203|language=en}}</ref><ref name="BombiGraffi">{{Cite book|url=https://books.google.al/books?id=8C1iAAAAMAAJ&q=Meshari+traduzione+Buzuku&dq=Meshari+traduzione+Buzuku&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjihLHu-frsAhU5CRAIHUSFAxoQ6AEwBHoECAEQAg|title=Ethnicity and language community: an interdisciplinary and methodological comparison|last=Raffaella Bombi|first=Giorgio Graffi|year=1998|page=267|isbn=9788886756358|publisher=Forum|language=it}}</ref><ref name="Elsie2010">{{Cite book|url=https://books.google.al/books?id=6inIiCF_930C&pg=PA65&dq=Meshari+author+Buzuku&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwin6N21-_rsAhXVvosKHV_oCG0Q6AEwA3oECAYQAg#v=onepage&q=Meshari%20author%20Buzuku&f=false|title=Historical Dictionary of Albania|last=Elsie|first=Robert|year=2010|page=274|publisher=Rowman & Littlefield|isbn=9780810861886|language=en}}</ref><ref name="Lloshi"/> Libri u shkrua nga [[Gjon Buzuku]] në vitet 1554-1555,<ref name=":Çabej"/> dhe u botua në [[Venediku|Venedik]].<ref name="Nadin">{{Cite book|title= Shqipëria e rigjetur – zbulim gjurmësh shqiptare në kulturën dhe artin e Venetos në shek.XVI |last=Nadin|first=Lucia|publisher=Onufri |year=2012 |location=Tiranë|language=sq|pages=230-325}}</ref><ref name="Anamali697"/> Nga ai njihet vetëm një kopje e cunguar që ruhet në Bibliotekën e [[Vatikani|Vatikanit]].<ref name="Anamali697"/> Rëndësia e këtij libri për gjuhën, letërsinë dhe kulturën shqiptare është monumentale. Në këtë meshar gjendet shqipja e shekullit XVI dhe një pasuri e madhe e fjalorit.<ref name="Hamiti27"/> Gjuha e veprës është gegërishtja e shekullit XVI, e shkruar me [[alfabeti latin|alfabetin latin]] të tipit gjysmë gotik. "''Kemi të bëjmë pikësëpari, pohon Çabej, me një gjuhë letrare, prodhim i një zhvillimi të mëparmë të shkrimit dhe të përpunimit nga ana e këtij shkrimtari''".<ref name="Anamali697">{{Harvnb|Anamali|2002|p=697}}.</ref> Nuk ka mundësi të gjendet një libër në një gjuhë të huaj, i cili të përputhet nga ndërtimi me librin e Buzukut.<ref name="Lloshi">{{cite web|author=Xhevat Lloshi|title=Një vështrim tjetër për librin e parë shqip|publisher=[[Gazeta Dita]]|url=http://www.gazetadita.al/nje-veshtrim-tjeter-per-librin-e-pare-shqip-meshari-i-buzukut-dhe-meshari-kroat-1483|date=17 tetor 2020|accessdate=23 tetor 2020|language=sq}}</ref> Me rëndësi letrare janë katër psalmet origjinale dhe një poemë e vetë Buzukut.<ref name="berisha">{{cite journal|author=Anton Nikë Berisha|journal=Revista Ex Libris, Nr 117|title=Rreth shtatë poezive apo poemës së parë shqipe për shtatë mëkate moratare të Gjon Buzukut|location=Tiranë|date=16 shkurt 2021|page=7|language=sq|quote=Duke lexuar veprën “Meshari” të hartuar nga Gjon Buzuku, përveç katër Psalmeve origjinale, tashmë të përmendura e të analizuara në pjesën e dytë të studimit, kam veçuar edhe këto dhjetë tekste që duhet të jenë hartuar nga ai. Teksti i botuar në fletën trembëdhjetë (13), që është fleta e parë e ruajtur e kopjes së vetme të gjetur deri më sot të “Mesharit”, është një psalm kushtuar paqes shpirtërore, një nga dukuritë më të qenësishme të besimit e të njësimit me dashurinë e Hyjit. Të gjitha gjasat janë që edhe në faqet e tjera të fillimit (që mungojnë) të “Mesharit” të Buzukut, duhet të ketë pasur tekste të hartuara nga ai. Këto dhjetë tekstet afrohen me shumë përbërës me katër tekstet e emëruara nga Buzuku si psalme, për arsye se mënyra e perceptimit dhe e të shprehurit në to është e ngjashme ose e njëjtë. Buzuku e përqendron vëmendjen tek tërësia e tekstit dhe e mesazhit që del prej tij e më pak te simbolika dhe metaforika e fjalëve ose e shprehjeve të veçanta që ai përdor. Në këto dhjetë tekste vërehet një shqipe e përpunuar dhe e lartësuar; ndërlidhje e kujdesshme e pjesëve që bëjnë tërësinë, po dhe e vetë qëllimi të hartimit të tekstit përkatës}}</ref>
== Historia ==
Shkrimi shqip dhe temat shqiptare u shfaqën vetëm me tri lëvizje të mëdha kulturore e fetare të Evropës Perëndimore të shekullit XVI: [[Humanizmi]], [[Rilindja Evropiane|Renesanca]] dhe Kundër-
Skiroi lajmëroi të përkohshmet e kohës se do t'i bënte një studim veprës që më pas ta rishtypte, lajm ky që bëri bujë dhe shtyu françeskanët në [[Shkodra|Shkodër]] që të porositnin tri kopje fotografike.<ref>{{Harvnb|Mandalà|2007|page=229.}}</ref>
== Përmbajtja ==
Që në kohën e Kazazit, libri ishte i cungët; në gjendjen e parë vepra kishte 110 fletë ose 220 faqe, prej të cilave kishin mbijetuar 94 fletë ose 188 faqe. Tetë fletët e para që i mungojnë mendohet se do të kenë patur frontespicin, titullin, vendin e botimin
Ky libër përmban ''Librin e Orëve'' dhe ''Librin e Meshës'' prandaj u quajt ''Meshar''.<ref>{{Harvnb|Hamiti|1995|p=27}}</ref> <ref name=":Bulo">{{Cite book|title=Nach 450 Jahren: Buzukus "Missale" und seine Rezeption in unserer Zeit: 2. Deutsch-Albanische Kulturwissenschaftliche Tagung in München vom 14. bis 15. Oktober 2005|last=Bulo|first=Jorgo|publisher=Otto Harrassowitz Verlag|year=2007|isbn=9783447054683|location=|pages=217|authorlink=Jorgo Bulo|url=https://books.google.al/books?id=qPtcT1oMeHAC&pg=PA217&lpg=PA217&dq=Mario+Roques+Mario+Roké+shqip&source=bl&ots=oO15Wpa4N0&sig=ACfU3U38fizaNgQWWkmrD1vM6jJtg2OSkw&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj4u6rV3ILlAhWLKewKHcaFBVsQ6AEwDXoECAkQAQ#v=onepage&q=Mario%20Roques%20Mario%20Roké%20shqip&f=false|language=sq|chapter='Meshari' i Gjon Buzukut dhe Koncili i Trentos}}</ref> Pjesën e tre të katërtave të veprës, [[Eqrem Çabej|Çabej]] e vëren që përmban "oficen e vogël të Zonjës, të shtatë psalmet pendestare, litanitë e shenjtvet, disa copë nga të ritualit e të katekizmit dhe meshët e
Përmban edhe një poemë dhe katër psalme origjinale të Buzukut.<ref name="berisha"/>
== Studime dhe botime ==▼
Të parën cekje të tekstit të ''Mesharit'' e bëri Krispi më 1853, kur e citoi në veprën e vet ''Memorie storiche su alcune costumanze delle colonie albanesi'' ''di Sicilia'', por botoi edhe tekstin e dy fragmenteve të ''Mesharit'' me alfabetin që vetë kishte krijuar.<ref name=":1" />
Më 1930, [[Justin Rrota]] solli kopjen e parë fotografike të Mesharit në [[Shqipëria|Shqipëri]], dhe qe një ndër studiuesit e parë të veprës.<ref>{{Cite journal|last=Domi|first=Mahir|date=1965|title= Justin Rrota (17.II.1889 - 20.II.1964)|url=|language=sq|journal=Studime filologjike|volume=1|pages=219|via=}}</ref> Botimi i parë i plotë u bë më 1958 nga [[Namik Resuli]], në titullin ''Il Messale di Giovanni Buzuku'' duke përfshirë një fotokopje dhe transkriptimin.<ref name="Hamiti27"/><ref name=":2" /> Botimi i punimit ''Il Messale'' të Resulit nga Biblioteka e Vatikanit mund të thuhet se ia riktheu në kujtesë Institutit të Gjuhësisë në Tiranë. Më 1963 Rrota i kërkoi [[Androkli Kostallari|Kostallarit]] një kopje të ''Mesharit'' që të mund të niste punën me transkriptimin, por drejtori i Institutit iu përgjigj se të vetmen kopje në disponim po e punonte Çabej.<ref>{{Cite book|title=Tjetërsimi i veprës intelektuale gjatë komunizmit në Shqipëri|last=Ndoja|first=Leka|publisher=ISKK|year=2013|language=sq|isbn=978-9928-168-12-2|location=Tiranë|pages=68}}</ref> Punim i cili u botua më dy vëllime më 1968 në Tiranë, ku vëllimi i parë ka një studim hyrës me tekstin e transliterimin e plotë të tekstit, ndërsa vëllimi i dytë përmban një faksimile të origjinalit si dhe transkriptimin fonetik.<ref name=":2">{{Cite book|title=Albanian Literature: A Short History|last=Elsie|first=Robert|publisher=I.B.Tauris|year=2005|isbn=9781845110314|location=London|language=en|pages=12|authorlink=Robert Elsie|url=https://books.google.al/books?id=ox3Wx1Nl_2MC&pg=PA12&dq=Meshari+Çabej+1958&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiRoMm2kIXlAhWFaFAKHZYvADQQ6AEILTAB#v=onepage&q=Meshari%20Çabej%201958&f=false}}</ref>
== Rëndësia ==
Rëndësia e këtij libri për gjuhën, letërsinë dhe kulturën shqiptare është monumentale. Aty gjendet shqipja e shekullit XVI dhe një pasuri e madhe e fjalorit.<ref name="Hamiti27"/> Gjuha e veprës është gegërishtja e shekullit XVI, e shkruar me alfabetin latin të tipit gjysmë gotik. "''Kemi të bëjmë pikësëpari, pohon Çabej, me një gjuhë letrare, prodhim i një zhvillimi të mëparmë të shkrimit dhe të përpunimit nga ana e këtij shkrimtari''".<ref name="Anamali697">{{Harvnb|Anamali|2002|p=697}}.</ref>
Buzuku është autor, autori i librit të parë shqip. Ai e ka ndërtuar vetë, duke pasur si qëllim që të përmbushte disa synime, dhe jo vetëm si meshar. Ai e ka bërë veprën ashtu si e ka menduar vetë, por ky nuk është libër i mirëfilltë liturgjik kishtar, largohet prej një tipi të tillë kanonik. Buzuku e ka bërë për të ruajtur shqipen. Prandaj, Buzuku ka krijuar (dhe nuk ka përkthyer).<ref name="Lloshi"/>
== Literatura ==
|