Vitelli: Dallime mes rishikimesh

[[Skeda:Vitellius Denarius Victory RIC71 1Vitellius_Denarius_Victory_RIC71_1.jpg|alt=Vitellius Denarius, minted in AD 69 during the Year of the Four Emperors|parapamje|242x242px| Denari i Vitelliut, i prerë në vitin 69 pas Krishtit gjatë Vitit të Katër Perandorëve. Anasjelltas: A. VITTELIVS GERMANICVS PUN. E kundërta: fitorja ulur majtas duke mbajtur patera dhe degën e palmës.]]

'''Aulus Vitellius''' (/v ɪ t ɛ l i ə s /; Latin: [ˈAu̯lʊs wɪˈtɛlːijʊs]; 24 shtator 15{{Snd}}20 Dhjetor Pas Krishtit 69) ishte perandor Romak për tetë muaj, nga 19 Prill deri më 20 Dhjetor A.D 69. Vitellius u shpall perandor pas suksesionit të shpejtë të perandorëve të mëparshëm [[Galba]] dhe [[Otho]], në një vit të luftës civile të njohur si Viti i Katër Perandorëve. Vitellius ishte i pari për të shtuar pseudonimin ''Germanicus'' emrit të tij në vend të ''Cezarit'' mbi aderimit të tij. Ashtu si paraardhësi i tij i drejtpërdrejtë, Otho, Vitellius u përpoq të mblidhte mbështetjen e publikut për kauzën e tij duke nderuar dhe imituar [[Neroni]]n|Neronin i]] cili mbeti gjerësisht i popullarizuar në perandori.

Ai ishte i biri Lucius Vitellius dhe gruas së tij Sextilia, dhe kishte një vëlla, i cili gjithashtu quhej Lucius Vitellius. [[Gai Sueston Trankuili|Suetonius]] regjistroi dy tregime të ndryshme për origjinën e gjinisë Vitellia, njëra duke i bërë ata pasardhës të sundimtarëve të kaluar të Latium, tjetri duke e përshkruar origjinën e tyre si të ulët. Suetonius bën vërejtjen e arsyeshme se të dyja tregimet mund të jenë bërë nga lajkatarë ose nga armiqtë e Vitellit –- përveç që të dy ishin në qarkullim para se Vitelliu të bëhej perandor. <ref name="Lives1">{{Cite book|last=Suetonius|url=https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Vitellius*.html|title=The Lives of the Twelve Caesars: The Life of Vitellius|author-link=Suetonius}} Chapter 1.</ref> Meqenëse babai i tij ishte anëtar i klasës së kuajve dhe arriti gradën senatoriale vetëm më vonë gjatë jetës së tij, Vitellius u bë perandori i parë që nuk lindi në familjen senatoriale. Suetonius gjithashtu regjistroi se kur lindi Vitellius [[Horoskopi|horoskopi]] i]] tij aq i tmerruar prindërit e tij sa që babai i tij u përpoq të parandalonte Aulus që të bëhej konsull.<ref>{{Cite book|last=Suetonius|url=https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Vitellius*.html|title=The Lives of the Twelve Caesars: The Life of Vitellius}} Chapter 3, part 2.</ref>

Ai u martua fillimisht para vitit 40 me një grua metë emrinquajtur Petronia me të cilën kishte një djalë, Aulus Vitellius Petronianus, trashëgimtari universal i nënës dhe gjyshit të tij, të cilin Vitellius e kishte vrarë në vitin 69 për të trashëguar pasurinë e tij.

Ai ia detyroi ngritjen e tij fronit Caecina dhe Fabius Valens, komandantë të dy legjioneve në [[Lumi i Rinit|Rin]] . Përmes këtyre dy burrave një revolucion ushtarak u realizua shpejt; ata refuzuan të rinovonin betimet e tyre të besnikërisë ndaj Perandorit [[Galba]] në 1 Janar 69. Vitellius u shpall perandor në [[Këlni|Këln]] të nesërmen, dhe pastaj përsëri të nesërmen.<ref>[[Tacitus]], ''[[Histories (Tacitus)|Histories]]'' [[wikisource:The Histories The_Histories_(Tacitus)/Book 1Book_1#57|1.56–57]]. "In the course of the night of the 1st of January […...] the 4th and 18th legions had thrown down the images of Galba... [<nowiki/>[[Fabius Valens]]] in the course of the following day entered the [[Colonia Agrippinensis]] with the cavalry of the legion and of the auxiliaries, and together with them saluted Vitellius as emperor. All the legions belonging to the same province followed his example with prodigious zeal, and the army of Upper Germany abandoned the specious names of the Senate and people of Rome, and on the 3rd of January declared for Vitellius."</ref> Më saktë, ai u shpall perandor i ushtrive të Gjermanisë Inferiore dhe Superiore .<ref name="EB1911">{{Cite book|last=Suetonius|url=https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Vitellius*.html|title=The Lives of the Twelve Caesars: The Life of Vitellius|author-link=Suetonius}} Chapter 1.</ref> Ushtritë e Galisë, Britanisë dhe Raetia dolën në krah të tyre pak më vonë. Në kohën që ata marshuan drejt Romës, sidoqoftë ishte [[Otho]] dhe jo Galba, me të cilin duhej të përballeshin.

[[Skeda:Vittelius monnaie ag1 Vittelius_monnaie_ag1_(cropped).JPG|parapamje| Vitellius në një [[Monedha|monedhë]] . Kreu laureat djathtas. Titulli: A. VITELLIVS GJERMANI. PUN AVG PM, TR]]

[[Gai Sueston Trankuili|Suetoni]], babai i të cilit kishte luftuar për [[Otho]] në Bedriacum, jep një llogari të pafavorshëm të Vitellius 'administrimit të shkurtër: ai e përshkruan atë si unambitious dhe vëren se Vitellius treguan shenja të një dëshirë për të qeverisur me mençuri, por se Valens dhe Caecina e inkurajoi atë në një kurs të ekseset e mbrapshta që hodhën cilësitë e tij më të mira në plan të dytë. Vitellius përshkruhet si dembel dhe vetë-indulgjent, i dashur për të ngrënë dhe pirë dhe një grykës i dhjamosur, duke ngrënë bankete katër herë në ditë dhe duke festuar me ushqime të rralla që ai do të dërgonte marinën romake për të blerë.<ref>[https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Vitellius*.html Suetonius "Vitellius" Chapter 13]</ref> <ref>See also Cassius Dio Book 64.</ref> Për këto bankete, ai e kishte ftuar vetë për në një shtëpi tjetër fisnike për secilin. Ai madje raportohet të ketë vdekur nga uria nënën e tij –- për të përmbushur një profeci se ai do të sundonte më gjatë nëse nëna e tij vdiste e para; përndryshe ekziston një raport që nëna e tij kërkoi helm për të kryer vetëvrasje –- një kërkesë që ai e pranoi.<ref>[https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Vitellius*.html Suetonius "Vitellius" Chapter 14]</ref> Suetonius gjithashtu vëren se mëkatet e ngurta të Vitelliut ishin luks dhe mizori.<ref>[https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Vitellius*.html Suetonius "Vitellius" Chapters 13–14]</ref> Shkrimtarë të tjerë, domethënë [[Takitusi|Tacitus]] dhe [[Dion Kasi|Cassius Dio]], nuk pajtohen me disa nga pohimet e Suetonius, edhe pse vetë rrëfimet e tyre për Vitellius janë mezi pozitive.

Pavarësisht nga mbretërimi i tij i shkurtër ai dha dy kontribute të rëndësishme për qeverinë romake e cila e tejkaloi atë. [[Takitusi|Taciti i]] përshkruan ata të dy në <nowiki><i id="mwgg">Historitë e</i></nowiki> tij:

* Vitellius i dha fund praktikës së centurionëvecenturies që shesin burra dhe përjashtime të detyrës për burrat e tyre, një ndryshim që Tacitus e përshkruan si të miratuar nga 'të gjithë perandorët e mirë'.

Në korrik 69, Vitellius mësoi se ushtritë e provincave lindore kishin shpallur një perandor rival: komandantin e tyre, [[Vespaziani|Titus Flavius Vespasianus]] . Sapo u bë e ditur se ushtritë e Lindjes, [[Delmace|Dalmacisë]] dhe [[Iliriku|Ilirikut]]t kishin deklaruar për Vespasianus, Vitellius dërgoi disa legjione nën Caecina për të parandaluar hyrjen e ushtrive Lindore në Itali, por Caecina, e pakënaqur me administratën e dobët të Vitellius, u përpoq pa sukses defekt tek Vespasiani. Kjo dëmtoi moralin e legjioneve Vitellian dhe ata u mundën me vendosmëri në Betejën e Dytë të Bedriacum . Fabius Valens u dërgua më pas nga Vitellius për të mbledhur ushtri mbështetëse në Gali, por forcat besnike të Vespasian e kapën dhe e ekzekutuan atë menjëherë më vonë. Vitelli, tani i braktisur nga shumë pasues të tij, u përgatit të hiqte dorë nga titulli i perandorit.<ref name="EB1911">{{Cite book|last=Suetonius|url=https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Vitellius*.html|title=The Lives of the Twelve Caesars: The Life of Vitellius|author-link=Suetonius}} Chapter 1.</ref>

[[Skeda:Rochegrosse Vitellius traîné dans les rues de Rome par la populaceRochegrosse_Vitellius_traîné_dans_les_rues_de_Rome_par_la_populace, 1883_1883.jpg|parapamje| ''Vitellius zvarritet nëpër rrugët e Romës nga popullata'', Georges Rochegrosse (1883)]]

Taciti ''<nowiki/>'Historitë'' shtet që Vitellius pritur ushtrinë Vespasian së në Mevania . Kushtet e abdikimitdorëheqjes në të vërtetë ishin rënë dakord me Marcus Antonius Primus, komandanti i legjionit të gjashtë që shërbente në [[Panonia]] dhe një nga mbështetësit kryesorë të Vespasian. Sidoqoftë, ndërsa ai ishte në rrugën e tij për të depozituar shenjat e perandorisë në tempullin e Konkordit, Garda pretoriane refuzoi ta lejonte atë të zbatonte marrëveshjen dhe e detyroi të kthehej në pallat.

[[Skeda:THOMAS COUTURE THOMAS_COUTURE_- Los Romanos de la Decadencia _Los_Romanos_de_la_Decadencia_(Museo de OrsayMuseo_de_Orsay, 1847_1847. Óleo sobre lienzo_Óleo_sobre_lienzo, 472 x 772 cm_472_x_772_cm).jpg|djathtas|parapamje| ''Romakët në dekadencën e tyre'' nga Thomas Couture .]]

Ai tregohet duke u zhvendosur me forcë nëpër Qytetin e Përjetshëm në kanavacën e George Rochegrosse ''Vitellius të vitit 1883 të tërhequr nëpër rrugët e Romës nga popullata''. <ref>https://www.artrenewal.org/artworks/vitellius-dragged-through-the-streets-by-the-people-of-rome/georges-antoine-rochegrosse/51827</ref>

Ekzekutimi i tij është përshkruarpërshkruhet në pikturën ''La Mort de Vitellius'' nga Charles-Gustave Housez. <ref>https://www.artrenewal.org/artists/charles-gustave-housez/1401</ref>

== ReferimetReferencat ==

* {{Cite book|last=Varner|first=Eric|title=The Cambridge Companion to the Age of Nero|date=2017|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-1-107-66923-91107669239|editor-last=Bartsch|editor-first=Shadi|location=Cambridge|pages=238–258|chapter=Nero's Memory in Flavian Rome|editor-last2=Freudenberg|editor-first2=Kirik|editor-last3=Littlewood|editor-first3=Cedric|chapter-url=https://books.google.com/books?id=Mg44DwAAQBAJ}}<bdi><cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFVarner2017">[[Speciale: BookSources / 978-1107669239|978-1107669239]]</cite></bdi>