Berati: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Lidhje të jashtme të shpëtuara: 1 Lidhje të jashtme të etiketuara si të vdekura: 0) #IABot (v2.0.8 |
Hueschi (diskuto | kontribute) vNo edit summary |
||
Rreshti 18:
| AEROPORTI = [[Aeroporti Nënë Tereza|Nënë Tereza]]
| DISTANCA_NGA_AEROPORTI =124
| VENDASIT = Beratas, Beratlli
| PORTAL = PO
}}
Rreshti 24:
== Emri ==
Emri i qytetit ndonëse omonim me ''[[Nata e Beratit|natën e Beratit]]'', ndoshta vjen nga zbutja e emrit në sllavisht Belgrad - Beograd. Dokumentet zyrtare [[Perandoria Osmane|osmane]] deri në shek. XV-XVI e quanin ''der medine-i Beligrad''.<ref name=":Dizdari">{{Cite book|title="Berát-i" në Fjalorin e Orientalizmave në Gjuhën Shqipe|last=Dizdari|first=Tahir|authorlink=Tahir Dizdari|publisher=Instituti Shqiptar i Mendimit dhe i Qytetërimit Islam|year=2005|isbn=|location=Tiranë|pages=95}}</ref>
Sipas udhëpërshkruesit britanik [[William Martin Leake]], bazuar mbi përshkrimet e [[Tit Livi]]t, njësoi Beratin me Antipatrean antike. Sipas historianit të antikitetit Sozomenos, Antipatrea njihej ndryshe edhe ''Veritos''. Sipas ndarjeve baritore të [[Krishtërimi]]t të hershëm, prej fillimit të shek. VI qyteti si qendër ipeshkvie njihej ''Pulcheriopolis,'' emër i cili u përdor deri në shek. XII.<ref name=":0">{{Cite book|title=Berat, Beratinus, Buhara|last=Sinani|first=Shaban|publisher=Naimi|year=2015|isbn=9789928109552|location=Tiranë|pages=5-6|authorlink=Shaban Sinani}}</ref>
Rreshti 40:
== Historia ==
[[Skeda:Berat 1830.png|
▲[[Skeda:Berat Albania 15.jpg|thumb|Hyrja e kalajes të Beratit]]
Trojet e Beratit, sipas arkeologëve kanë qenë të banuara nga njerëz të civilizuar që nga shekulli VII para erës sonë. Dy çekanë guri e datojnë fillimin e jetës në të para Periudhës së Bronzit (2600-1800 P. Kr.). Dëshmitë arkeologjike tregojnë se në shek. VII-VI P. Kr. Këtu është zhvilluar një vendbanim paraqytetar, me punishtet e tij të qeramikës dhe me një jetë shoqërore të diferencuar. Në kufijtë e legjendës dhe të historisë, ky vendbanim thuhet të ketë qenë Orestiada e lashtë, i quajtur kështu ngaqë aty banonin një fis i pellazgëve, orestët, i pari i të cilëve ishte Oresti, i biri i Agamemnonit. Qyteti i mirëfilltë u themelua më 313-310 P. Kr. si qytet-kështjellë i Dasaretisë, i quajtur Antipatrea nga mbreti [[Kassandër]] në kujtim të gjeneralit mëkëmbës të Lekës së Madh. Ky është emri i parë i qytetit. Pas pushtimit romak në shek. II P. Kr. ai u quajt prej tyre Albanorum Oppidum (Fortesa e Arbërve). Në shek. V, nën perandorinë Bizantine, u përforcua dhe e ndryshoi emrin në Βουλγερολις (qyteti bullgar, sllv. Belgrad) në shekullin e X<ref>Shuflaj M., ''Serbë dhe shqiptarë'', përkthyer nga Hasan Çipuri, Tiranë: Toena, 2004, fq. 41. ISBN 99927-1-854-4</ref>.
=== Muzakajt ===
Nën zotërimin e Muzakajve, në shek. XIII-XIV, qyteti filloi të shtrihej jashtë mureve të kështjellës. Në këtë kohë Berati arrin shtrirjen më të madhe territoriale, zhvillohet dhe bëhet një qendër e rëndësishme ekonomike, tregtare, administrative e kulturore. Në 1417 qyteti pushtohet nga turqit dhe zhvillimi i tij u ul ndjeshëm, por nga fillimi i shek. XVI ai e mori veten, për tu bërë përsëri një nga qytetet më të mëdhenj të Shqipërisë. Në shek. XVII ai vazhdonte të ishte qyteti më i madh i Shqipërisë, me 500 shtëpi të shpërndara në 30 lagje dhe me 5 medrese. Berati në këtë kohë bëhet qendra kryesore ekonomike e vendit, me zhvillim të madh të zejtarisë e të tregtisë. Tani Berati ishte kryeqendra e sanxhakut të Vlorës të përbërë nga kazatë e: [[Kazaja e Myzeqesë|Myzeqesë]], [[Kazaja e Tomorricës|Tomoricës]], [[Kazaja e Skraparit|Skraparit]], [[Kazaja e Përmetit|Përmetit]], [[Kazaja e Pogonit|Pogonit]], [[Kazaja e Tepelenës|Tepelenës]] e [[Kazaja e Vlorës|Vlorës]]. Në [[Kazaja e Beratit|Berat]] tregtonin mallrat e tyre tregtarë të huaj. Në shek. XVIII Berati bëhet qendër e pashallëkut të madh të [[Ahmet Kurt Pasha|Ahmet Kurt Pashës]]. [[Ali Pashë Tepelena]] e bashkoi atë me pashallëkun e tij të Janinës dhe përforcoi muret e kështjellës. Në këtë periudhë tregtarët e mëdhenj beratas kishin marrëdhënie me [[Venediku|Venetikun]], Triesten, Raguzën, Ankonën, Korfuzin, Maltën, Aleksandrinë,
[[Skeda:Berati i 1001 dritareve.jpg|
=== Pas tërmetit ===
Line 53 ⟶ 52:
Deri në mes të shek. XX në Berat ekzistonin ende tre tregje të gjerë të cilët funksiononin rregullisht çdo të shtunë: Pazari i misrit, Pazari i bulmetit dhe Pazari i gjësë së gjallë. Tregu kishte 4 qendra kryesore: të opingarëve, të mestexhijve, të tabakëve dhe të kazanxhijve. Ekzistonte edhe tregu i ri, me 100 dyqane moderne ku përfaqësoheshin të gjitha llojet e tregtive.
Për nga numri i zejtarëve Berati ishte në vend të parë; ushtroheshin rreth 23 lloj zeje. Çdo zeje sistemohej në një rrugë të cilës i jepte emrin. Deri në gjysmën e dytë të shek. XX vazhdonin të ekzistonin rrugët e: kazanxhinjve, [[Bakri|bakërxhinjve]], xhokaxhinjve, leshpunuesve, rrobaqepësve, kazazëve (qëndistarë), argjendarëve, armëtarëve, opingarëve, kujinxhinjve, samarxhinjve, etj.
== Kultura ==
Rreshti 68:
====Ura e Goricës====
[[Skeda:berat-ura e gorices.png|
====Ndërtesat e kultit====
Disa kapitale dhe kolonada dëshmojnë se në Berat kanë ekzistuar kisha paleokristiane të shekujve IV–VI (Shën Todri). Ndër kishat më të bukura të ndërtuara në shekujt XIII-XIV janë : Shën Mari Vllaherna, Shën Triadha dhe Shën Mëhilli. Në Berat ka edhe një numër ndërtesash të [[Islami|fesë islame]], me vlera të shquara arkitektonike e artistike, si: [[Teqeja halevite (Berat)|teqeja e Helvetive]], [[Xhamia e Beqarëve]], [[Xhamia e Plumbit (Berat)|Xhamia e Plumbit]], [[Xhamia e Hysen Pashës]], [[Xhamia e mbretit (Berat)|Xhamia e mbretit]], [[Xhamia e Telelkave]], [[Xhamia e Kuqe (Berat)|Xhamia e Kuqe]] [[Xhamia e Bardhë]] etj. Këto kisha, xhami dhe ndërtesa të tjera urbane, sidomos ansamblet e lagjeve Mangalem, Kala e Goricë, janë perla të arkitekturës mesjetare. Nga përshtypja e veçantë që të krijon ansambli i Mangalemit, Berati është quajtur edhe qyteti i një mbi një dritareve.
[[Skeda:Berat - King Mosque.JPG|parapamje|289x289px|Xhamia Mbret, ne qendren e Beratit|alt=]][[Skeda:berat-mangalemi.png|parapamje|250px|Pamje e Lagjes Mangalem|alt=|majtas]]
====Arti dhe zejet====
[[
Në Berat është gjetur një vepër e rrallë, epitafi i Glavinicës, një krijim i mirënjohur i vitit [[1373]], i qëndisur në ar, argjend e mëndafsh, që tregon Krishtin e vdekur të kurorëzuar, të rrethuar me shkrime greke.
Rreshti 107:
== Turizmi ==
[[Skeda:Berat Albania.jpg|
Pas tronditjes që pësoi reputacioni i qytetit në vitin 1997, ka një rivendosje të imazhit të mirë, sidomos këto dy-tre vitet e fundit, kur janë shtuar ndjeshëm flukset e vizitorëve nga vendi, nga Kosova e të huaj. Vërehet një riaktivizim i traditave më të mira të qytetit kundrejt vizitorëve. Tradicionalisht në Berat vizitori ka gjetur mikpritje të veçantë, përjetimin e një ambienti të këndshëm e shlodhës, rastin që të shijojë një kuzhinë karakteristike tradicionale të kombinuar me atë moderne, ku përfshihen ullinjtë e famshëm, mishi i qengjit dhe ai i gjelit të detit dhe verërat e prodhuara nga vreshtat rreth qytetit.
| |||