[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
v U kthye versioni 2230810 i bërë nga 117.6.132.184 (diskutimet)
Etiketa: Undo
vNo edit summary
Rreshti 52:
|gjatësi =
}}
'''Shkup''' ([[Gjuha maqedonase|maqedonisht]] Скопје/''Skopje'', [[Gjuha turke|turqisht]] ''Üsküp'') është kryeqyteti dhe qyteti më i madh i [[Maqedonia e Veriut|Maqedonisë së Veriut]]. Gjatë periudhës ilire Shkupi ishte kryeqendër e [[Dardania|Dardanisë]] dhe njihej me emrin ''Scupi''. Shqiptarët sot përbëjnë rreth 33%-35% për qind të popullatës së Shkupit.
 
Shqiptarët sot përbëjnë rreth 33%-35% për qind të popullatës së Shkupit.
 
Territori i Shkupit ka qenë i banuar që prej së paku 4000 BC; Mbetjet e vendbanimeve neolitike janë gjetur brenda Kalasë së vjetër Kale që mbikëqyr qendrën moderne të qytetit (ne kohen e Ilirve). Në prag të shekullit të parë pas Krishtit, vendbanimi u kap nga romakët dhe u bë një kamp ushtarak.<ref>Syme, Ronald; Birley, Anthony (1 January 1999).[https://books.google.com/books?id=D5IxWxCgFFwC&pg=PA129&dq=scupi%20dardania%20roman&hl=en&ei=YwtQTv7jGMbt-gbR2dHUBg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CCwQ6AEwATgK#v=onepage&q=scupi%20dardania%20roman&f=false "The Provincial at Rome: And, Rome and the Balkans 80BC-AD14"]. University of Exeter Press – via Google Books.</ref><ref>Mócsy, András (1 January 1974). [https://books.google.com/books?id=6L49AAAAIAAJ&pg=PA65&dq=scupi%20dardania%20roman&hl=en&ei=YwtQTv7jGMbt-gbR2dHUBg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CEEQ6AEwBTgK#v=onepage&q=scupi%20&f=false "Pannonia and Upper Moesia: A History of the Middle Danube Provinces of the Roman Empire"]. Routledge & K. Paul – via Google Books.</ref> Kur [[Perandoria Romake]] u nda në gjysmën lindore dhe perëndimore në vitin 395 pas Krishtit, Scupi u pushtua nga sundimi [[Perandoria Bizantine|Bizantinve]] nga [[Kostandinopoja]]. Gjatë pjesës më të madhe të periudhës së mesjetës së hershme, qyteti u kontestua midis Bizantinës dhe [[Perandoris bullgare|Perandoris Bullgare]], kryeqyteti i së cilës ishte midis 972 dhe 992. Në vitin 1392, qyteti u pushtua nga [[Perandoria Osmane]] që e quanin Üsküp. Qyteti mbeti nën kontrollin [[Turqia|Turqive]] për më shumë se 500 vjet, duke shërbyer si kryeqyteti i Pashasanjakut të Üsküb dhe më vonë [[Vilajeti i Kosovës|Vilajetit tr Kosovës]]. Në atë kohë qyteti ishte i famshëm për arkitekturën e tij orientale. Në vitin 1912, u aneksua nga mreteria e serbis gjatë [[Luftërat Ballkanike|luftërave ballkanike]]<ref>[[Skopje#CITEREFRamet2006|Ramet 2006]], p. [https://books.google.com/books?id=FTw3lEqi2-oC&pg=PA40&dq=serbia++annexed++1912&hl=bg&sa=X&ei=oDX8UJnLDovE4gSwnIHgDg&ved=0CDAQ6AEwATgK#v=onepage&q=serbia%20%20annexed%20%201912&f=false 40]</ref> dhe pas Luftës së Parë Botërore qyteti u bë pjesë e Mbretërisë së sapoformuar të Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve ([[Jugosllavia|Mreteria e Jugosllavise]]). Në [[Lufta e Dytë Botërore|luften e dytë botërore]] qyteti u pushtua nga ushtria Bullgare, e cila ishte pjesë e fuqive të Boshtit. Në vitin 1944 u bë kryeqyteti i [[Maqedonia e Veriut|Maqedonisë e Veriut demokratike]] (më vonë Republika Socialiste e Maqedonisë), e cila ishte një shtet federal, pjesë e [[Jugosllavia|Jugosllavise Federale Demokratike]] (më vonë [[Republika Socialiste Federative e Jugosllavisë]]. Qyteti u zhvillua me shpejtësi pas [[Lufta e Dytë Botërore|Luftes se Dytë Botërore]], por ky trend u ndërpre në vitin 1963 kur u godit nga një tërmet shkatërrimtar. Në vitin 1991, ajo u bë kryeqyteti i një [[Maqedonia e Veriut|Maqedonise së Veriut]] të pavarur.
Line 99 ⟶ 97:
Qyteti i Shkupit përfshin mjedise të ndryshme natyrore dhe fauna dhe flora e saj janë të pasura. Megjithatë, ajo është e kërcënuar nga intensifikimi i bujqësisë dhe zgjerimi urban. Zona më e madhe e mbrojtur brenda kufijve të qytetit është Mali Vodno, i cili është një destinacion popullor i kohës së lirë. Një teleferik lidh pikën e saj në qendër të qytetit, dhe shumë shtigje këmbësorësh kalojnë nëpër pyjet e saj. Vende të tjera të mëdha natyrore përfshijnë Kanionin Matka.
 
Vetë qyteti përfshin disa parqe dhe kopshte që arrijnë në 4,361 hektarë. Midis tyre janë Parku i Qytetit (Gradski Park), i ndërtuar nga [[Turqit Osmane|turqit otomanëosmanë]] në fillim të shekullit të 20-të; Parku Zhena Borec, që ndodhet përballë Parlamentit; Arboretumin e Universitetit; Dhe pyllit Gazi Baba. Shumë rrugë dhe bulevardet mbillen me pemë.
 
Përpunimi i çelikut, i cili është një veprimtari vendimtare për ekonominë lokale, është përgjegjës për ndotjen e tokës me metale të rënda siç janë plumbi, zinku dhe kadmiumi dhe ndotja e ajrit me oksid nitrogjen dhe monoksid karboni. Trafiku i automjeteve dhe impiantet e ngrohjes qendrore gjithashtu janë përgjegjëse për ndotjen e ajrit. Nivelet më të larta të ndotjes zakonisht ndodhin në vjeshtë dhe dimër.
Line 253 ⟶ 251:
 
=== Popullsia sipas etniteteve ===
Shkupi, karakterizohet nga një larmi e madhe etnike. Qyteti është i vendosur në një rajon ku takohen shqiptarët etnikë dhe maqedonasit po ashtu dhe [[romët]], turqit dhe [[serbët ]]. Shkupi ishte kryesisht një qytet [[myslyman]] deri në shekullin e 19-të, kur një numër i madh i të krishterëve filluan të vendoseshin atje. Sipas regjistrimit të vitit 2002, maqedonasit ishin grupi më i madh etnik në Shkup, me 338.358 banorë, ose 66.75% të popullsisë. Pastaj erdhën shqiptarët me 103,891 banorë (20,49%), romët me 23,475 (4.63%), serbët (14,298 banorë), turqit (8,595), [[boshnjakët]] (7,585) dhe [[vllehët]] (2,557). 8,167 njerëz nuk i përkisnin asnjë prej këtyre grupeve.
 
Maqedonasit përbëjnë shumicën dërrmuese të popullsisë në komunat Aerodrom, Qendër, Gjorçe Petrov, Karpoš dhe Kisella Voda, të cilat janë të vendosura në jug të Vardarit. Ata gjithashtu formojnë një shumicë në Butel dhe Gazi Babë të cilat janë në veri të lumit. Shqiptarët formojnë një shumicë në Cair, e cila përafërsisht korrespondon me Çarshinë e Vjetër dhe në Saraj. Ata formojnë një pakicë të madhe në Butel dhe Gazi Babë. Shuto Orizari, që ndodhet në skajin verior të qytetit, është kryesisht [[Romët|romë]].
 
Kur një pakicë etnike formon së paku 20% të popullsisë në një komunë, gjuha e saj mund të bëhet zyrtare në nivel lokal. Kështu, në Çair dhe Saraj shkollat ​​dhe administrata përdorin gjuhën shqipe dhe rome në Shuto Orizare. Kjo e fundit është komuna e vetme në botë ku romët kanë gjuhë zyrtare.