Kognicioni: Dallime mes rishikimesh

'''Kognicioni''' ose '''njohja''' është proces në të cilin të informacioni [[Shqisa|shqisor]] transformohet, reduktohet, elaborohet, regjistrohet, rishfaqet, dhe përdoret. Në shkencë, kognicioni është procesimi [[Mendja|mendor]] që përfshin [[Vëmendja|vëmendjen]] e [[Kujtesa punuese|kujtesës punuese]], që kupton dhe prodhon [[Gjuha (komunikim)|gjuhën]], [[Llogaritja|llogaritjen]], [[Arsyetimi|arsyetimin]], [[Zgjidhja e problemeve|zgjidhjen e problemeve]], dhe [[Marrja e vendimeve|marrjen e vendimeve]]. Disiplina të shumta, si [[psikologjia]], [[filozofia]] dhe [[linguistika]], të gjitha studiojnë kognicionin. Sidoqoftë, përdorimi i këtij termi dallon në mes disiplinave; për shembull, në psikologji dhe [[Shkenca kognitive|shkencë kognitive]], "kognicioni" zakonisht i referohet pikëpamjes së [[Procesimi|procesimit]] të informatave të funksioneve psikologjike të individit. Kognicioni gjithashtu përdoret në një degë të [[Psikologjia sociale|psikologjisë sociale]] të quajtur [[kognicioni social]] për të shpjeguar [[Qëndrimi|qëndrimin]], [[Atribuimi|atribuimin]], dhe dinamikat grupore. Në [[Psikologjia kognitive|psikologjinë kognitive]] dhe në [[Inxhinjeria kognitive|inxhinjerinë kognitive]], kognicioni merret në mënyrë tipike si procesim i informacionit në mendjen apo [[Truri|trurin]] e operatorit.

 

Kognicioni është aftësi për të përpunuar informacionin, për të përdorur [[Njohuria|njohurinë]], dhe për të ndryshuar preferencat. Kognicioni, apo proceset kognitive, mund të jenë natyrale apo artificiale, të [[Vetëdija|vetëdijshme]] apo të [[Pavetëdija|pavetëdijshme]]. Këto procese analizohen nga perspektiva të ndryshme brenda konteksteve të ndryshme, veçanërisht në fushat e linguistikës, [[Anestezia|anestezisë]], [[Neuroshkenca|neuroshkencës]], [[Psikiatria|psikiatrisë]], psikologjisë, filozofisë, [[Antropologjia|antropologjisë]], [[Sistemika|sistemikës]], dhe [[Shkenca kompjuterike|shkencës kompjuterike]]. Në psikologji dhe filozofi, koncepti i kognicionit është ngushtë i lidhur me [[Koncepti|konceptet]] abstrakte si [[mendja]] dhe [[inteligjenca]]. Kognicioni përfshin funksionet mendore, proceset mendore ([[Mendimi|mendimet]]), dhe gjendjet e entiteteve inteligjente (njerëzve, grupeve kolaborative, organizatave njerëzore, makinave autonome, dhe [[Inteligjenca artificiale|inteligjencës artificiale]]).

 

== Etimologjia ==

<ref>{{Cite book|title=Psikologji konjitie|last=Orhani|first=Zenel|publisher=Vllamasi|year=2016|isbn=978-9928-206-37-4|location=Tiranë|pages=17}}</ref>Njohja e fjalës daton në shekullin e 15-të, kur do të thoshte "të menduarit dhe vetëdijes". Vëmendja ndaj proceseve kognitive erdhi rreth më shumë se tetëmbëdhjetë shekuj më parë, megjithatë, duke filluar me Aristotelin (384-322 pes) dhe interesin e tij për veprimet e brendshme të mendjes dhe si ato ndikojnë në përvojën njerëzore. Aristoteli përqendrohej në fusha njohëse që kishin të bënin me kujtesën, perceptimin dhe imazhet mendore. Ai vendosi shumë rëndësi për të siguruar që studimet e tij ishin të bazuara në prova empirike, dmth., Informacioni shkencor që mblidhet nëpërmjet vëzhgimit dhe eksperimentimit të ndërgjegjshëm. Dy mijëvjeçarë më vonë, kur psikologjia u shfaq si një fushë lulëzimi në Evropë dhe pastaj fitoi një studim në Amerikë, shkencëtarë të tjerë si Wilhelm Wundt, Herman Ebbinghaus, Mary Whiton Calkins dhe William James do të ofronin kontributin e tyre në studimin e njohurive njerëzore.

Wilhelm Wundt (1832-1920) theksoi nocionin e asaj që ai e quajti introspekti: shqyrtimin e ndjenjave të brendshme të një individi. Me introspekti, subjekti duhet të ishte i kujdesshëm për të përshkruar ndjenjat e tij ose të saj në mënyrën më objektive të mundshme, në mënyrë që Ëundt të gjejë informacion shkencor. Megjithëse kontributet e Ëundt nuk janë aspak minimale, psikologët modernë i gjejnë metodat e tij të jenë mjaft subjektive dhe zgjedhin të mbështeten në procedura më objektive të eksperimentimit për të nxjerrë përfundime rreth procesit kognitiv të njeriut.

 

Termi "njohje" i referohet të gjitha proceseve nëpërmjet të cilave të dhënat e ndjesisë transformohen, zvogëlohen, përpunohen, ruhen, rikuperohen dhe përdoren. Ajo është e shqetësuar me këto procese edhe kur ata veprojnë në mungesë të stimujve përkatës, si në imazhe dhe hallucinacione. ...Duke pasur parasysh një përkufizim kaq të gjerë, është e qartë se njohja është e përfshirë në gjithçka që një qenie njerëzore ndoshta mund të bëjë; që çdo fenomen psikologjik është një fenomen kognitiv. Por megjithëse psikologjia kognitive ka të bëjë me të gjithë aktivitetin njerëzor dhe jo disa pjesë të tij, shqetësimi është nga një pikëpamje e veçantë. Pikë të tjera janë njësoj të ligjshme dhe të domosdoshme.Një psikologji dinamike, e cila fillon me motive dhe jo me injeksione shqisore, është një rast i tillë. Në vend që të pyesin se si veprimet dhe përvojat e një njeriu rezultojnë nga ajo që pa, kujtohet ose besohet, psikologu dinamik pyet se si ato ndjekin nga qëllimet, nevojat ose instinktet e subjektit.