Sufizmi: Dallime mes rishikimesh

'''Sufizmi''' ose '''Tesavufi''' ([[Gjuha arabe|arabisht]]: الْتَّصَوُّف‎; emër i përveçëm: صُوفِيّ‎ ''ṣūfiyy'' / ''ṣūfī'', مُتَصَوّف‎ ''mutaṣawwuf'') i përshkruar përgjithësisht si "mistika [[islam]]e",<ref name="Martin Lings 1983, p.15">Martin Lings, ''What is Sufism?'' (Lahore: Suhail Academy, 2005; first imp. 1983, second imp. 1999), p.15</ref> "dimensioni i përbrendshëm i Islamit"<ref>Titus Burckhardt, ''Art of Islam: Language and Meaning'' (Bloomington: World Wisdom, 2009), p. 223</ref> ose "fenomeni mistik i Islamit"<ref name="ReferenceB">Massington, L., Radtke, B., Chittick, W. C., Jong, F. de, Lewisohn, L., Zarcone, Th., Ernst, C, Aubin, Françoise and J.O. Hunwick, “Taṣawwuf”, in: ''Encyclopaedia of Islam, Second Edition'', edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs.</ref><ref>Martin Lings, ''What is Sufism?'' (Lahore: Suhail Academy, 2005; first imp. 1983, second imp. 1999), p.12: "Mystics on the other hand-and Sufism is a kind of mysticism-are by definition concerned above all with 'the mysteries of the Kingdom of Heaven'".</ref> është një rrymë mistike në [[Islami|Islam]] i karakterizuar nga "vlera të posaçme, praktika ritualore, doktrina dhe institucione"<ref>Knysh, Alexander D., “Ṣūfism and the Qurʾān”, in: ''Encyclopaedia of the Qurʾān'', General Editor: Jane Dammen McAuliffe, Georgetown University, Washington DC.</ref> që nisin shumë herët në historinë e Islamit dhe përfaqëson "shpërfaqjen kryesore dhe kristalizimin më të rëndësishëm dhe qëndror" të praktikave mistike në Islam.<ref>{{cite book|last1=Nasr|first1=Seyyed Hossein|url=https://books.google.com/books?id=0YQhoPEih04C|title=The Essential Seyyed Hossein Nasr|last1=Nasr|first1=Seyyed Hossein|publisher=World Wisdom, Inc|isbn=9781933316383|editor1-last=Chittick|editor1-first=William C.|editor1-link=William Chittick|series=The perennial philosophy series|location=Bloomington, Indiana|publication-date=2007|page=74|language=en|quote=Sufism is the esoteric or inward dimension of Islam [...] Islamic esoterism is, however [...] not exhausted by Sufism [...] but the main manifestation and the most important and central crystallization of Islamic esotericism is to be found in Sufism.|author-link1=Seyyed Hossein Nasr|access-date=2017-06-24}}</ref>

Ndjekësit e sufizmit quhen ''sufí'' (shumësit e arabishtes: صُوفِيَّة‎ ṣūfiyyah; صُوفِيُّون‎ ṣūfiyyūn; مُتَصَوُّفََة‎ mutaṣawwufah; مُتَصَوُّفُون‎ mutaṣawwufūn). Historikisht, sufitë shpesh i përkitnin një ''[[Tarikati|ṭuruq]]'' (fjalëpërfjalë ''udhë''; urdhër, bashkësi) formuar përreth mjeshtrave të mëdhenj të cilëve u referoheshin si ''[[Evlija|wali]]'' që gjurmonin një zinxhir mësuesish mbrapa në kohë deri tek [[Pejgamberët në Islam|profeti]] i Islamit, [[Muhammedit a.s.|Muhammedit]].<ref>{{cite web|date=2014-02-04|title=tariqa &#124; Islam|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/583591/tariqa|titleurl-status=tariqa &#124; Islamlive|publisher=Britannica.com|datelanguage=2014-02-04en|accessdate=29 May 2015}}</ref> Këta tarikate tuboheshin ndër takime të përshpirtshme (''[[Mexhlisi|mexhlise]]'') ndër vendet e quajtura ''zawiyaszavije'' ose ''[[Teqeja|teqe]].'' Ata përpiqen drejt përsosjes së besimit (''[[Ihsani|ihsan]]''), siç ilustrohet në një hadith: "Ihsan është të adhurosh Allahun sikur je duke e parë; nëse nuk mund ta shohësh, me siguri të sheh Ai ty".<ref>{{cite book|last=Bin Jamil Zeno|first=Muhammad|url=https://books.google.com/books?id=u-bNf9xCULsC&pg=PA19|title=The Pillars of Islam & Iman|last=Bin Jamil Zeno|first=Muhammad|publisher=Darussalam|year=1996|isbn=978-9960-897-12-7|pages=19–|language=en}}</ref> [[Xhelaledin Rumi]] (Rumiu) pohonte se "Sufiu kapet pas Muhammedit sikur [[Ebu Beqiri]]".{{sfn|Gamard|2004|p=171}} Sufitë e mbajnë Muhammedin si ''al-Insān al-Kāmil,'' njeriun e përsosur parak që shëmbëllen moralitetin e Zotit,{{sfn|Fitzpatrick|Walker|2014|p=446}} e shohin si prijësin e tyre dhe si udhëheqësin e tyre shpirtëror më kryesor.

* {{cite book|url=https://books.google.ca/books?id=2AtvBAAAQBAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|title=Muhammad in History, Theory, and Culture|last1=Fitzpatrick|first1=Coeli|last2=Walker|first2=Hani|publisher=ABC-Clio|year=2014|language=en}}

* {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-17EZOGivqMC|title=Rumi and Islam: Selections from His Stories, Poems, and Discourses, Annotated & Explained|last=Gamard|first=Ibrahim|publisher=SkyLight Paths Publishing|year=2004|isbn=978-1-59473-002-3|language=en}}