Lisbona: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
v Rregullova gabime me sintaksën e kodit |
No edit summary |
||
Rreshti 1:
{{SC|Data|<s>Pa referenca, Pa lidhje interwiki</s>, Nuk ka përmbajtje të mjaftueshme, <s>Nuk ka strukturë</s>, Duhet të plotësohen seksionet :''Historia, Kultura dhe arti, Ekonomia, Transporti, Edukimi, Sporti, Relacionet ndërkombëtare''. --[[Përdoruesi:Liridon|'''''Liridon''''']] 8 gusht 2010 10:52 (CEST)}}
{{Infobox settlement
| name
| native_name = Lisboa
|
|
<!-- images, nickname, motto -->
|
|
|
| motto = ''Mui Nobre e Sempre Leal''<br /><small>"Shumë fisnike dhe gjithmonë besnike"</small>
<!-- location -->
| subdivision_type = [[Lista e shteteve sovrane|Shteti]]
|
| subdivision_type1 = Metro
| subdivision_name1 = [[Zona metropolitane e Lisbonës]]
| subdivision_type3 = [[Districts of Portugal|District]]
| subdivision_name3 = [[Distrikti i Lisbonës|Lisbona]]
| subdivision_type4 = Provinca historike
| subdivision_name4 = [[Provinca Estremadura (historik)|Estremadura]]
<!-- maps and coordinates -->
|
|
| pushpin_map = Portugal#Europe
| pushpin_map_caption = Location within Portugal##Location within Europe
|pushpin_relief=1
| coordinates = {{coord|38.7252668|-9.1500193|format=dms|type:city(500000)_region:PT|display=it}}
| coordinates_footnotes =
<!-- government type, leaders -->
|
| leader_name = [[Carlos Moedas]]
| leader_title1 = [[Assembleia Municipal|Municipal chair]]
| leader_name1 = Rosário Farmhouse
| government_type = [[Local administrative unit|LAU]]
| governing_body = [[Concelho]]/[[Câmara municipal (Portugali)|Câmara Municipal]]
<!-- established -->
| established_title = Settlement
| established_date = rr. 1200 p.e.r.
| established_title1 = [[Olissipo]] romake
| established_date1 = rr. 138 p.e.r.
| established_title2 = Sundimi Moorish
| established_date2 = 711 e.r.
| established_title3 = [[Rrethimi i Lisbonës]]
| established_date3 = 1147 e.r.
<!-- area -->
| area_footnotes =
| area_total_km2 = 100.05
| area_urban_km2 = 1376
| area_metro_km2 = 3015.24
<!-- elevation -->
| elevation_footnotes =
| elevation_m = 2
| elevation_ft =
<!-- population -->
| population_as_of = 2021
| population_footnotes =
| population_total = 544851<ref name="Censos">{{Cite web | url=https://www.ine.pt/scripts/db_censos_2021.html | title=Resultados Preliminares Censos 2021 INE | language=pt | access-date=1 shtator 2021}}</ref>
| population_urban = 2719000<ref name=World_Urban_Areas/>
| population_metro = 2871133<ref name="pordata">{{Cite web | url=https://www.pordata.pt/Municipios/Popula%C3%A7%C3%A3o+residente+total+e+por+grandes+grupos+et%C3%A1rios-390 | title=PORDATA – População residente: Total e por grandes grupos etários | language=pt | access-date=26 April 2021}}</ref><ref name="DdR"/>
| population_density_km2 = auto
| population_demonym = Lisboeta<br />Olissiponense<br />[[Alfacinha]] <small>(colloquial)</small>
<!-- time zone(s) -->
| timezone1 = [[Zona Kohore e Evropës Perëndimore|WET]]
| utc_offset1 = ±00:00{{!}}UTC
| timezone1_DST = [[Ora Verore e Evropës Perëndimore|WEST]]
| utc_offset1_DST = +1
<!-- postal codes, area code -->
| postal_code_type = Zona postare
| postal_code = 1149-014 Lisboa
|
| area_code = (+351) 21 XXX XXXX
|
| blank1_info = [[Vincent i Zaragozës]] dhe [[Antoni i Padovës]]
|
| blank2_info = Praça do Município, 1<br />1149-014 Lisboa
| blank3_name = Festa komunale
| blank3_info = 13 qershor (Dita e Antonit të Padovës)
| website = [http://www.cm-lisboa.pt/ www.cm-lisboa.pt]
}}
'''Lisbona''' ([[Gjuha portugeze|Portugalisht]]: '''''Lisboa''''') është kryeqyteti dhe qyteti më i madh i [[Portugalia|Portugalisë]], me popullsi prej
Lisbona njihet si një qytet global i nivelit alfa për shkak të rëndësisë së tij në financa, tregti, media, argëtim, art, tregti ndërkombëtare, arsim dhe turizëm.<ref>{{cite web |title=The World According to GaWC 2010 |url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2010t.html |publisher=Globalization and World Cities Research Network |language=en |access-date=23 nëntor 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131010004859/http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2010t.html |archive-date=10 tetor 2013 |url-status=live }}</ref> Lisbona është një nga dy qytetet portugeze (krahas [[Porto]]s) që njihet si një qytet global. Është një nga qendrat kryesore ekonomike në kontinent, me një sektor financiar në rritje dhe një nga [[Porti i Lisbonës|portet më të mëdha të kontejnerëve]] në brigjet e Atlantikut të Evropës. Për më tepër, [[Aeroporti i Lisbonës|Aeroporti Humberto Delgado]] shërbeu 29 milionë pasagjerë në 2018, duke qenë aeroporti më i ngarkuar në Portugali, i 3-ti më i ngarkuar në Gadishullin Iberik dhe i 20-ti më i ngarkuari në Evropë.<ref>{{Cite web | url=http://presstur.com/empresas---negocios/aviacao/aeroportos-portugueses-atingiram-518-milhoes-de-passageiros-em-2017 | title=Aeroportos portugueses atingiram 51,8 milhões de passageiros em 2017 | language=pt | access-date=25 mars 2018 | archive-url=https://web.archive.org/web/20180826051955/http://presstur.com/empresas---negocios/aviacao/aeroportos-portugueses-atingiram-518-milhoes-de-passageiros-em-2017/ | archive-date=26 gusht 2018 | url-status=live }}</ref> Qyteti është qyteti i 9-të më i vizituar në [[Evropa Jugore|Evropën Jugore]], pas [[Stambolli]]t, [[Roma|Romës]], [[Barcelona|Barcelonës]], [[Milano]]s, [[Athina|Athinës]], [[Venecia]]s, [[Madridi]]t dhe [[Firencia|Firences]] me 3,539,400 turistë në 2018. Shumica e selive të korporatave shumëkombëshe në Portugali janë të vendosura në zonën e Lisbonës. Është gjithashtu qendra politike e vendit, si selia e [[Qeveria e Portugalisë|qeverisë]] dhe rezidenca e [[Presidenti i Portugalisë|kreut të shtetit]].
Lisbona është [[Lista e qyteteve më të vjetra të banuara vazhdimisht|një nga qytetet më të vjetra në botë]], dhe kryeqyteti i dytë më i vjetër evropian (pas [[Athina|Athinës]]), që i paraprin kryeqyteteve të tjera moderne evropiane me shekuj. [[Jul Çezari]] e bëri atë një [[Municipium|municipium]] të quajtur ''Felicitas Julia'',<ref name="Livermore1973">{{cite book|author=H. V. Livermore|title=Portugal: A Short History|url=https://books.google.com/books?id=PF0fAAAAMAAJ&q=%22Felicitas%20Julia%22|year=1973|publisher=Edinburgh University Press|language=en|isbn=978-0-85224-207-0|page=4}}</ref> duke i shtuar emrit ''[[Olissipo]]''. Pas [[Rënia e Perandorisë Romake Perëndimore|rënies së Perandorisë Romake]] ajo u sundua nga një sërë fisesh gjermanike nga shekulli i 5-të; më vonë ajo u kap nga [[Maurët|maurët]] në shekullin e 8-të. Në vitin 1147 [[Alfonso I i Portugalisë|Afonso Henriques]] [[Rrethimi i Lisbonës|pushtoi qytetin]] dhe që atëherë ai ka qenë qendra politike, ekonomike dhe kulturore e Portugalisë.
==Gjeografia==
[[Skeda:Lisbon SPOT 1015.jpg|parapamje|majtas|Pamja e Lisbonës nga sateliti]]
Lisbona ndodhet në 38°42°75″ në veri dhe 9°8′21.79″ në perëndim, duke e bërë atë kryeqytet perëndimor në kontinentin e [[Evropa|Evropës]]. Ndodhet në perëndim të vendit, në bregun e [[Oqeani Atlantik|Oqeanit Atlantik]] në një pikë ku lumi [[Lumi Tagus|Tagus]] derdhet në Oqeanin Atlantik.
Line 46 ⟶ 92:
==Klima==
Lisbona ka një klimë [[Klima subtropikale|subtropikale]] [[Klima mesdhetare|mesdhetare]]-(sipas
Në muajin më të ftohtë - janar - temperatura më e lartë gjatë ditës zakonisht varion nga 11 në 19 °C, temperatura më e ulët gjatë natës varion nga 3 në 13 °C dhe Temperatura mesatare e detit është 16 °C. Në muajin më të ngrohtë - gusht - temperatura më e lartë gjatë ditës zakonisht varion nga 25 në 32 °C, temperatura më e ulët gjatë natës varion nga 14 në 20 °C dhe temperatura mesatare e detit është rreth 20 ° C.
Ndër kryeqytetet evropiane, Lisbona renditet ndër ato me dimrat më të ngrohtë dhe ka netët më të buta të dimrit nga çdo qytet i madh evropian, me një mesatare prej 8,3 °C në muajin më të ftohtë dhe 18,6 °C në muajin më të ngrohtë. Temperatura më e ftohtë e regjistruar ndonjëherë në Lisbonë ishte −1,2 °C (30 °F) në shkurt 1956. Temperatura më e lartë e regjistruar ndonjëherë në Lisbonë ishte 44,0 °C më 4 gusht 2018.
Qyteti ka rreth 2,806 orë diell në vit, mesatarisht 4,6 orë diell në ditë në dhjetor dhe 11,4 orë diell në ditë në korrik, megjithëse nëse nuk merret parasysh kohëzgjatja e ditës, gushti është në fakt më me diell, me mbi 80% mundësi rrezet e diellit direkte që godasin tokën.
Lisbona ka rreth 750 mm (30 in) reshje në vit. Nëntori dhe dhjetori janë muajt më të lagësht, duke zënë një të tretën e totalit të reshjeve vjetore. Korriku dhe gushti janë më të thatët.
==Demografia==
Popullësia e qytetit është 564.477 dhe zona metropolitane është 2.800.000 sipas "''Instituto Nacional de Estatística''". Zona Metropolitan e Lisbonës përkon me dy njësitë, ''
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
Line 63 ⟶ 117:
!2001
!2004
!2011
!2021
|-
| 203.999
Line 73 ⟶ 129:
| 564.657
| 564,477
| 552,700
| 544,851
|}
Line 83 ⟶ 141:
Industria e Lisbonës ka sektorë të mëdhenj të përpunimit të naftës, me rafineritë që ndodhen përtej lumit Tagus, fabrika tekstili, ndërtim anijesh dhe peshkim.
[[Figura:2010-03-07 14 05 07 Portugal-Bairro de Alvalade.jpg|
==Transporti==
===Tramvaje===
Një formë tradicionale e transportit publik në Lisbonë është [[tramvaji]]. Të prezantuara në vitin 1901, tramvajet elektrikë u importuan fillimisht nga SHBA, dhe quheshin ''americanos''. Tramvajet më të hershëm mund të shihen ende në Museu da Carris (Muzeu i Transportit Publik). Përveç linjës moderne 15, [[Tramvaje në Lisbonë|sistemi i tramvajit të Lisbonës]] ende përdor automjete të vogla (me katër rrota) të një dizajni që daton nga fillimi i shekullit të njëzetë. Këta tramvaje dalluese të verdha janë një nga ikonat turistike të Lisbonës moderne dhe madhësia e tyre është e përshtatshme për kodrat e pjerrëta dhe rrugët e ngushta të qytetit qendror.
===Trenat===
Ka katër [[CP Urbanos|linja treni]] të udhëtarëve që nisen nga Lisbona: linjat Sintra, Azambuja, Cascais dhe Sado (të operuara nga CP - [[Comboios de Portugal]]), si dhe një linjë e pestë për në [[Setúbal]] (operuar nga [[Fertagus]]), e cila kalon lumin Tagus nëpërmjet [[Ura e 25 prillit|Urës së 25 prillit]]. Stacionet kryesore hekurudhore janë [[Stacioni hekurudhor Santa Apolónia|Santa Apolónia]], [[Stacioni hekurudhor Rossio|Rossio]], [[Gare do Oriente]], [[Praça de Entrecampos|Entrecampos]] dhe [[Stacioni hekurudhor Cais do Sodré|Cais do Sodré]].
==Binjakëzimet==
Line 98 ⟶ 163:
== Burimi ==
{{
{{Kryeqytetet e Evropës}}
| |||