Luksemburgu (qyteti): Dallime mes rishikimesh

[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
→‎top: Korrigjim, zëvendësova: {{Infobox country → {{Infobox settlement duke përdorur AWB
Etiketa: Manual revert
No edit summary
Etiketa: Disambiguation links
Rreshti 1:
{{coord|49.6106|N|6.1328|E|source:wikidata|display=title}}
{{Infobox settlement
<!-- See Template:Infobox settlement for additional fields and descriptions -->
|Emri = Luxembourg<br />Lëtzebuerg
| image_sealname = Coat of arms Luxembourg City.png = Qyteti i Luksemburgut
| image_mapnative_name = Map Luxembourg.PNG = {{plainlist|
* Lëtzebuerg ([[Gjuha luksemburgeze|Luksemburgisht]])
| image_skyline = Luxemburg.jpg
* Luxembourg ([[Gjuha frënge|Frëngjisht]])
| population_total = 78.329
* Luxemburg ([[Gjuha gjermane|Gjermanisht]])
|Dendësia =
|Sipërfaqja = 51,73
|Shteti = [[Luksemburgu]]
|Qarku =
|Adresa e kuvendit =
| postal_code =
|Prefiksi = +
| website = [http://www.luxembourg-ville.lu www.luxembourg-ville.lu]
|Kryetari i Bashkisë =
|Partia udhëheqëse =
|Shënim =
}}
| settlement_type = [[Kryeqyteti|Kryeqytet]] dhe [[Lista e komunave të Luksemburgut|komunë]]
'''Luksemburgu''' është kryeqyteti i shtetit me të njëjtin emër, [[Luksemburgu]]t.
| image_skyline = = Luxemburg.jpg
|Shënim image_caption = =
| image_shield = Blason_ville_lu_Luxembourg-ville.svg
| image_flag = Flag_of_Luxembourg_(city).svg
| image_map =
| pushpin_map = Luxembourg#Europe
| pushpin_map_caption = Location within Luxembourg##Location within Europe
| pushpin_relief = 1
| map_alt =
| mapsize = 200px
| map_caption = Vendodhja brenda [[Luksemburgu]]t
| coordinates = {{coord|49|36|42|N|6|7|55|E|display=inline,title}}
| coor_pinpoint =
| subdivision_type = [[Lista e shteteve sovrane|Shteti]]
|Shteti subdivision_name = {{flagicon|LUX}} [[Luksemburgu]]
| subdivision_type1 = [[Kanontet e Luksemburgut|Kantoni]]
| subdivision_name1 = [[Luksemburgu (kantoni)|Luksemburgu]]
| leader_title = Kryetari
| leader_name = [[Lydie Polfer]] ([[Partia Demokratike (Luksemburgu)|PD]])
| unit_pref = Metric
| area_footnotes =
| area_total_km2 = 51.46
| area_rank = 7-të
|Dendësia elevation_footnotes = =
| elevation_max_m = 402
| elevation_max_rank = 48-të
| elevation_min_m = 230
| elevation_min_rank = 42-të
| population_total = 78.329 = 124,528
| population_as_of = 2021
| population_rank = 1-rë
| population_density_km2 = 2,400
| population_density_rank = 2-të
| timezone1 = [[Zona Kohore e Evropës Qendrore|CET]]
| utc_offset1 = +01:00
| timezone1_DST = [[Ora Verore e Evropës Qendrore|CEST]]
| utc_offset1_DST = +02:00
| blank_name_sec1 = [[Njësia administrative lokale|LAU 2]]
| blank_info_sec1 = LU0000304
| website = [http://www.vdl.lu vdl.lu]
}}
'''Luksemburgu''' ([[Gjuha luksemburgeze|Luksemburgisht]]: ''Lëtzebuerg''; [[Gjuha frënge|Frëngjisht]]: ''Luxembourg''; [[Gjuha gjermane|Gjermanisht]]: ''Luxemburg''), gjithashtu i njohur si '''Qyteti i Luksemburgut''' (Luksemburgisht: ''Stad Lëtzebuerg'' ose ''d'Stad''; Frëngjisht: ''Ville de Luxembourg''; Gjermanisht: ''Stadt Luxemburg'' ose ''Luxemburg-Stadt''), është kryeqyteti i [[Luksemburgu|Dukatit të Madh të Luksemburgut]] dhe [[Komunat e Luksemburgut|komuna më e populluar e vendit]]. Duke qëndruar në bashkimin e lumenjve [[Alzette]] dhe [[Pétrusse]] në Luksemburgun jugor, qyteti shtrihet në zemër të [[Evropa Perëndimore|Evropës Perëndimore]].
 
Që nga 5 shkurti 2021, Qyteti i Luksemburgut ka një popullsi prej 125,000 banorësh,<ref>{{cite web |title=Luxembourg City marks its 125,000th inhabitant |url=https://today.rtl.lu/news/luxembourg/a/1668340.html |website=today.rtl.lu |language=en |access-date=1 mars 2021}}</ref> që është më shumë se trefishi i popullsisë së komunës së dytë më të populluar të vendit ([[Esch-sur-Alzette]]). Popullsia e qytetit përbëhet nga 160 kombësi. Të huajt përfaqësojnë 70% të popullsisë së qytetit, ndërsa luksemburgasit përfaqësojnë 30% të popullsisë; numri i banorëve të lindur jashtë vendit në qytet rritet vazhdimisht çdo vit.<ref>{{Cite web|url=http://www.luxembourg.public.lu/en/actualites/2016/02/24-population/index.html|title=The capital of Luxembourg counts 110,499 inhabitants|website=www.luxembourg.public.lu|language=en|access-date=2019-09-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20191003220736/http://luxembourg.public.lu/en/actualites/2016/02/24-population/index.html|archive-date=3 tetor 2019|url-status=dead}}</ref>
 
Në vitin 2011, Luksemburgu u rendit i pari për sigurinë personale, ndërsa u rendit i 19-ti për cilësinë e jetesës.<ref>[https://web.archive.org/web/20090501104841/http://www.mercer.com/qualityoflivingpr "2011 Quality of Living worldwide city rankings – Mercer survey"]</ref>
 
Luksemburgu është një nga [[Selitë institucionale të Bashkimit Evropian|kryeqytetet de fakto të Bashkimit Evropian]] (krahas [[Brukseli]]t, [[Frankfurti]]t dhe [[Strasburgu]]t), pasi është selia e disa institucioneve, agjencive dhe organeve, duke përfshirë [[Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit Evropian|Gjykatën e Drejtësisë së Bashkimit Evropian]], [[Gjykata Evropiane e Auditorëve|Gjykatën Evropiane të Auditorëve]], [[Sekretariati i Parlamentit Evropian]], [[Zyra e Prokurorit Publik Evropian]]], [[Banka Evropiane e Investimeve]], [[Fondi Evropian i Investimeve]], [[Mekanizmi Evropian i Stabilitetit]], si dhe ndërmjet departamenteve dhe shërbimeve të tjera të [[Komisioni Evropian|Komisionit Evropian]], [[Eurostat]].<ref name="EU" /> [[Këshilli i Bashkimit Evropian]] mblidhet në qytet për tre muaj në vit.<ref name="EU">{{cite web |title=The European institutions in Luxembourg |url=https://luxembourg.public.lu/en/society-and-culture/international-openness/eu-institutions.html |website=luxembourg.public.lu |access-date=5 gusht 2021 |language=en}}</ref>
 
== EkonomiaHistoria ==
Qyteti, për shkak të vendndodhjes dhe gjeografisë natyrore, gjatë historisë ka qenë një vend me rëndësi strategjike ushtarake. Fortifikimet e para u ndërtuan që në shekullin e 10-të. Nga fundi i shekullit të 12-të, ndërsa qyteti u zgjerua drejt perëndimit rreth kishës së re të Shën Nikollës (sot [[Katedralja Notre-Dame, Luksemburg|Katedralja e Notre Dame]]), u ndërtuan mure të reja që përfshinin një sipërfaqe prej 5 hektarësh. Rreth vitit 1340, nën sundimin e [[Gjoni i Bohemisë|Gjonit të Verbërit]], u ndërtuan fortifikime të reja që qëndruan deri në vitin 1867.
 
Në vitin 1443, [[Dukati i Burgundisë|Burgundianët]] nën [[Filipi i Mirë|Filipin e Mirë]] pushtuan Luksemburgun. Luksemburgu u bë pjesë e perandorive Burgundiane, dhe më vonë [[Perandoria Spanjolle|spanjolle]] dhe [[Monarkia Habsburge|austriake]] dhe nën ato administrata Habsburge, Kalaja e Luksemburgut u forcua në mënyrë të përsëritur, kështu që nga shekulli i 16-të, vetë Luksemburgu ishte një nga fortifikimet më të forta në Evropë. Më pas, Burgundianët, spanjollët, francezët, spanjollët përsëri, austriakët, francezët përsëri dhe [[Mbretëria e Prusisë|prusianët]] pushtuan Luksemburgun.
 
Në shekullin e 17-të, u ndërtuan kazamatet e para; fillimisht, Spanja ndërtoi 23 km tunele, duke filluar nga viti 1644. Këto më pas u zgjeruan nën sundimin francez nga [[Sébastien Le Prestre de Vauban|Marshalli Vauban]] dhe u shtuan përsëri nën sundimin austriak në vitet 1730 dhe 1740.
 
Gjatë [[Luftërat Revolucionare Franceze|Luftërave Revolucionare Franceze]], qyteti u pushtua nga [[Republika e Parë Franceze|Franca]] dy herë: një herë, shkurtimisht, në 1792-93, dhe, më vonë, pas një rrethimi shtatë-mujor. Luksemburgu qëndroi për aq gjatë nën rrethimin francez, sa politikani dhe inxhinieri ushtarak francez Lazare Carnot e quajti Luksemburgun "kështjellën më të mirë në botë, përveç Gjibraltarit", duke i dhënë shkas pseudonimit të qytetit: '[[Kalaja e Luksemburgut|Gjibraltari i Veriut]]'.
 
Sidoqoftë, garnizoni austriak përfundimisht u dorëzua, dhe si pasojë, Luksemburgu u aneksua nga Republika Franceze, duke u bërë pjesë e [[Departamentet e Francës|departamentit]] të [[Forêts]], me qytetin e Luksemburgut si [[Prefekturat në Francë|prefekturën]] e tij. Sipas [[Traktati i Parisit (1815)|Traktatit të Parisit]] të vitit 1815, i cili përfundoi [[Luftërat Napoleonike]], Qyteti i Luksemburgut u vu nën kontrollin ushtarak prusian si pjesë e [[Konfederata Gjermane|Konfederatës Gjermane]], megjithëse sovraniteti i kaloi [[Shtëpia e Orange-Nassau|Shtëpisë së Orange-Nassau]], në [[Bashkimi personal|bashkim personal]] me [[Mbretëria e Bashkuar e Holandës|Mbretërinë e Bashkuar të Holandës]].
 
Në vitin 1940, [[Pushtimi gjerman i Luksemburgut gjatë Luftës së Dytë Botërore|Gjermania pushtoi përsëri Luksemburgun]]. [[Gjermania Naziste|Nazistët]] nuk ishin të përgatitur të lejonin vetëqeverisjen e luksemburgasve dhe gradualisht e integruan Luksemburgun në Rajhun e Tretë duke e bashkuar jozyrtarisht vendin administrativisht me një provincë gjermane fqinje. Nën okupimin, rrugët e kryeqytetit morën të gjitha emra të rinj gjermanë, të cilët u shpallën më 4 tetor 1940.<ref name=":0">{{Cite journal|url = http://onsstad.vdl.lu/uploads/media/ons_stad_71-2002_30-32.pdf|title = Die Straßenbezeichnungen der Stadt Luxemburg unter deutscher Besatzung (1940–1944)|last = May|first = Guy|date = 2002|journal = Ons Stad|issue = 71|language = de|page = 30-32|archive-url = https://web.archive.org/web/20160304211708/http://onsstad.vdl.lu/uploads/media/ons_stad_71-2002_30-32.pdf|archive-date = 4 mars 2016|url-status = dead}}</ref>
 
Pas luftës, Luksemburgu i dha fund neutralitetit dhe u bë anëtar themelues i disa institucioneve ndërqeveritare dhe mbiqeveritare. Disa departamente të Komisionit Evropian janë të vendosura në Luksemburg.<ref name="EU" /> Këshilli i BE-së mblidhet në qytet për muajt prill, qershor dhe tetor çdo vit.<ref name="EU" />
 
== Pak historiGjeografia ==
[[Skeda:Luxembourg BW 2016-09-15 12-44-12.jpg|parapamje|djathtas|200px|Pamje nga [[Grund, Luksemburg|Grund]] deri në Qytetin e Vjetër]]
Luksemburgu (Luksemburgase: Lëtzebuerg), i njohur zakonisht si qyteti i Luksemburgut (për të dalluar nga shteti), është kryeqyteti i Dukatit të Madh të Luksemburgut dhe qyteti më i madh në vend me pak më shumë se 115,000 banorë. Ai është quajtur sot "Zemra e gjelbër e Evropës", për shkak të gjelbërimit të tij dhe faktin se në Luksemburg ndodhet një nga tre selitë e Bashkimit Evropian. Ai është gjithashtu qendra e pestë financiare në Kontinent. Luksemburgu ka qenë Kryeqyteti Evropian i Kulturës dy herë: në vitin 1995 dhe 2007.
 
Qyteti i Luksemburgut shtrihet në pjesën jugore të rrafshnaltës së Luksemburgut, një formacion i madh ranor i [[Jurasiku i hershëm|Jurasikut të hershëm]] që formon zemrën e [[Gutland, Luksemburg|Gutland]], një zonë e ulët dhe e sheshtë që mbulon dy të tretat jugore të vendit.
== Ekonomia ==
 
Qendra e qytetit zë një vend piktoresk në një vend të spikatur, të vendosur lart në shkëmbinjtë e rrëpirë që bien në luginat e ngushta të lumenjve [[Alzette]] dhe [[Pétrusse]], bashkimi i të cilëve është në qytetin e Luksemburgut. Grykat e thella 70 m të prera nga lumenjtë përshkohen nga shumë ura dhe [[Viadukt|viadukte]], duke përfshirë [[Ura Adolphe|Urën Adolphe]], [[Ura e Dukeshës së Madhe Charlotte|Urën e Dukeshës së Madhe Charlotte]] dhe [[Passerelle, Luksemburg|Passerelle]]. Megjithëse Qyteti i Luksemburgut nuk është veçanërisht i madh, faqosja e tij është komplekse, pasi qyteti është i vendosur në disa nivele, duke u shtrirë nëpër kodra dhe duke rënë në dy gryka.
== Kultura ==
 
Komuna e Qytetit të Luksemburgut mbulon një sipërfaqe prej mbi 51 km<sup>2</sup>, ose 2% të sipërfaqes totale të Dukatit të Madh. Kjo e bën qytetin [[Lista e komunave të Luksemburgut sipas sipërfaqes|komunën e katërt më të madhe]] në Luksemburg, dhe deri tani zonën më të madhe urbane. Qyteti i Luksemburgut nuk është veçanërisht i dendur i populluar, me rreth 1700 njerëz për km<sup>2</sup>; zona të mëdha të Qytetit të Luksemburgut mbahen si parqe, zona pyjore ose vende me trashëgimi të rëndësishme (veçanërisht vendet e [[UNESCO]]-s), ndërkohë që ka edhe sipërfaqe të mëdha tokash bujqësore brenda kufijve të qytetit.
== Politika ==
 
=== Klima ===
Qyteti i Luksemburgut ka një [[Klima oqeanike|klimë oqeanike]], me reshje mesatare, dimër të ftohtë deri të freskët dhe verë të ngrohtë.
 
== Shiko edhe këtë ==
* [[Luksemburgu]]
 
== Lidhje të jashtmeReferimet ==
{{reflist}}
*
 
{{LU-gjeo-cung}}
{{Kryeqytetet e Evropës}}