[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
v Dasgut zhvendosi faqen Cariye tek Xharije: shqip
vNo edit summary
Rreshti 1:
[[Skeda:Odalisque (Boston Public Library).jpg|parapamje|upright=1.3|Një ''[[cariye]]'' ose konkubinë perandorake.]]
'''Cariye''' (nga [[Gjuha arabe|arabisht]]: جارية, "[[JariyaXharia]]") ishte një titull dhe term i përdorur për kategorinë e [[Konkubinimi|konkubinave]] të grave të [[Feja islame dhe skllavëria|skllavëruara]][[Bota islame|botën islame]][[Lindja e Mesme|Lindjes së Mesme]].<ref name=":0">Junius P. Rodriguez: ''[https://books.google.se/books?id=N70GiNB8aQ4C&pg=PA167&dq=Cariye&hl=sv&sa=X&ved=0ahUKEwjM6tC2oIvqAhX5wcQBHTWhDH0Q6AEIQzAD#v=onepage&q=Cariye&f=false Slavery in the Modern World: A History of Political, Social, and Economic]''</ref> Ata janë veçanërisht të njohur në histori që nga epoka e [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]], ku kanë ekzistuar ligjërisht deri në mesin e shekullit të 19-të.
 
== Historia ==
=== Kuptimi i përgjithshëm ===
Kuptimi i përgjithshëm i termit ''cariye'' ishte një grua e skllavëruar gjatë luftës. Ky mbeti përkufizimi formal i termit në botën islame. Të drejtat e gruas së robëruar rregulloheshin me [[Sheriati|ligjin islam]].
 
[[Skllavëria|Skllavërimi]] i grave lejohej vetëm gjatë luftës së një lufte të konsideruar "të drejtë"; pra një luftë kundër jomuslimanëve. Vetëm një grua jomuslimane mund të skllavërohej gjatë luftës, pasi [[Islami]] i ndaloi muslimanët[[myslimanët]] të skllavëronin muslimanëtmyslimanët e tjerë.<ref name=":1">Madeline Zilfi: ''[https://books.google.se/books?id=oo_AetRkC9UC&pg=PA223&dq=Cariyes&hl=sv&sa=X&ved=0ahUKEwjzhpTBoIvqAhUAwsQBHVi3DhkQ6AEIKDAA#v=onepage&q=Cariyes&f=false Women and Slavery in the Late Ottoman Empire: The Design of Difference]''</ref>
 
Në ligjin islam, skllavërimi i një gruaje ishte i vetmi rast në të cilin konkubinimi lejohej ligjërisht.<ref name=":0"/> Një grua e marrë si konkubinë cariye duhej t'i bindej pronarit të saj mashkull, ashtu siç do t'i bindej një burri.<ref name=":1"/> Megjithatë, fëmijët, meshkuj apo femra, të një konkubine cariye dhe të zotit të saj lindën ligjërisht të lirë dhe, për shkak se ishin nëna e fëmijëve të zotërisë së saj, konkubina ''cariye'' nuk mund t'i shitej nga zotëria e saj askujt tjetër dhe gjithashtu do të shitej automatikisht. emancipuar pas vdekjes së tij.<ref>{{Cite web|title=Umm al-Walad|url=https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803110601745|access-date=2021-10-21|website=Oxford Reference|language=en}}</ref>
 
=== Perandoria Osmane ===
Sistemi ''cariye'' ekzistonte në Perandorinë Osmane deri në shekullin e 19-të dhe është më i famshmi brenda [[Haremi perandorak osman|Haremit Perandorak Osman]] të [[Oborri osman|oborrit osman]].
 
Sistemi osman ndoqi zyrtarisht ligjin origjinal islam, por ndryshonte nga ai në praktikë. Pasi Perandoria Osmane kishte pushtuar pjesën më të madhe të Lindjes së Mesme, dhe pasi kufijtë me Evropën e krishterë ishin ndalur, në praktikë kishte pak mundësi për të kapur gratë përmes luftës.<ref name=":1"/>
 
Për shkak të ndalimit të përgjithshëm për skllavërimin e muslimanëvemyslimanëve, ''cariye'' jomuslimane iu ofrua tregut osman të skllevërve nga Evropa e krishterë nëpërmjet tregtisë së skllevërve të [[Krimea|Krimesë]] dhe tregtisë së [[Skllavëria në Perandorinë Osmane|skllevërve barbare]].<ref name=":1"/> Duke qenë nga vendet jomuslimane, me të cilët Perandoria Osmane mund të konsiderohej se ishte në luftë pasive, kjo konsiderohej e barabartë me robërit e luftës të skllevëruar, dhe kështu u perceptua se ishte në përputhje me ligjin islam.
 
Kur tregtia e skllevërve të Krimesë u mbyll pas pushtimit rus të [[Hanllëku e Krimesë|Krimesë]] më 1783 (dhe tregtia e skllevërve barbarë në fillim të shekullit të 19-të), tregtia e skllevërve ''cariye'' pësoi një tjetër transformim. Nga kjo pikë e tutje, shumica e ''cariye'' ishin [[Çerkezët|çerkezë]] nga [[Kaukazi]], me një pjesë të vogël që vinte nga [[tregtia e skllevërve të bardhë]]. Ndërsa çerkezët ishin normalisht myslimanë, ndalimi kundër skllavërisë së muslimanëvemyslimanëve u anashkalua në rastin e tyre dhe statusi i tyre origjinal mysliman ishte një "sekret i hapur".<ref name=":1"/>
 
''Cariye'' konsiderohej gjithmonë si e disponueshme seksualisht për të zotin e shtëpisë dhe nëse ajo lindte një fëmijë prej tij, ajo nuk mund të shitej më.<ref name=":2">Fanny Davis, Sema Gurun, Mary E. Esch, Bruce Van Leer: ''[https://books.google.se/books?id=DTIrK0et4LwC&pg=PA109&lpg=PA109&dq=Cariyes&source=bl&ots=3kW8PHDude&sig=ACfU3U2H1f8ptxdtNBaq9u23cRfPmcZGVQ&hl=sv&sa=X&ved=2ahUKEwiS_e7oxovqAhXNUJoKHTh2Bj04ChDoATAEegQICRAB#v=onepage&q=Cariyes&f=false The Ottoman Lady: A Social History from 1718 to 1918]''</ref> Ishte e zakonshme që një ''cariye'' të lirohej. Megjithatë, një dorëzim nuk do të thotë se një ''cariye'' ishte i lirë thjesht të largohej nga shtëpia. Në një shoqëri muslimane të bazuar në ndarjen gjinore, nëse gratë do të jetonin të izoluara, nuk ishte e mundur që një grua e liruar thjesht të linte shtëpinë dhe të shëtiste në rrugë, pasi një grua e lirë e pamartuar pa familje nuk do të kishte asnjë mënyrë për të mbajtur veten.<ref name=":2"/> Në vend të kësaj, dorëzimi i një gruaje normalisht nënkuptonte se ishte rregulluar një martesë për të; shpesh, një mashkull që lironte një grua martohej me të vetë, ose rregullonte që ajo të martohej me një burrë tjetër.<ref name=":2"/>
 
Kishte një ndryshim midis grave të blera për të qenë shërbëtore shtëpiake të grave muslimanemyslimane dhe grave të blera nga burrat; robëresha që formalisht ishin pronë e një gruaje muslimanemyslimane, edhe pse ligjërisht të disponueshme për të zotin e shtëpisë, mund të shiteshin edhe nga pronarja e saj femër.<ref name=":2"/>
 
Në gjysmën e parë të shekullit të 19-të, skllavëria kishte filluar të konsiderohej si moralisht e gabuar në botën perëndimore. SulltaniSulltan [[Abdylmexhiti I]], i cili u prek nga këto pikëpamje, përfshiu ligjet kundër skllavërisë në mesin e reformave të tij perëndimore dhe ndaloi zyrtarisht sistemin e skllavërisë ''cariye''. Megjithatë, ky ishte një ndalim formal, dhe në realitet, ''cariye'' vazhdoi joformalisht deri në fund të shekullit të 19-të.<ref name=":0"/>
 
=== Haremi perandorak osman ===
''Cariye'' u sigurua për [[Haremi perandorak osman|Haremin Perandorak Osman]] përmes tregtisë së skllevërve të Krimesë dhe tregtisë së skllevërve barbarë, ose u rekrutuan brenda perandorisë. Ato u zgjodhën nga vajzat më të bukura dhe më inteligjente dhe erdhën në harem si fëmijë. Ata u konvertuan në Islam pas mbërritjes së tyre dhe iu dha një emër i ri. Ata u trajnuan në disiplinën e haremit të pallatit dhe në arritjet për të cilat kishin talent. Më pas ata u promovuan sipas kapaciteteve të tyre.
 
''Cariye'' kishte gradën më të ulët të grave në Haremin Perandorak.<ref>''[https://books.google.se/books?id=UU8iCY0OZmcC&pg=PA50&lpg=PA50&dq=Cariyes&source=bl&ots=TApO-BQ2I9&sig=ACfU3U085xM6vy2IGH4ger_gJ7_Nfx-Xrg&hl=sv&sa=X&ved=2ahUKEwiS_e7oxovqAhXNUJoKHTh2Bj04ChDoATAFegQIChAB#v=onepage&q=Cariyes&f=false The A to Z of the Ottoman Empire]''</ref> Ata ndryshonin nga [[odalisque]] në atë që ata ishin të gjithë formalisht konkubina të sulltanit[[sulltani]]t. Megjithatë, në praktikë, ata nuk mund të zgjidhen kurrë për të ndarë shtratin e sulltanit, kështu që ata shpesh vepruan si shërbëtorë të [[Valide Sultan|''[[valide sultan'']]'' dhe gra dhe fëmijë të sulltanit.
 
Një ''cariye'' që provonte të ishte një shërbëtore e vlefshme mund të gradohej në ''[[Kalfa|kalfa]]'' ose ''usta'', që do të thoshte se ajo fitonte paga. Nëse një ''cariye'' as nuk promovohej në ''kalfa'' dhe as zgjidhej si partnere seksuale nga sulltani, ajo lirohej pas nëntë vjetësh shërbimi. Praktikisht, dorëzimi i saj do të nënkuptonte se ishte rregulluar një martesë për të, pasi një grua e lirë e pamartuar pa familje nuk kishte mjete për të mbajtur veten në shoqërinë e ndara sipas gjinive të Perandorisë Osmane.
 
''Cariye'' me të cilët sulltani ndante shtratin e tij u bënë anëtarë të dinastisë dhe u ngritën në gradë për të arritur statusin e ''gözde'' ('e preferuara'), ''[[Ikbal (titull)|ikbal]]'' ('fatlume'), ''[[Kadın (title)Kadën|kadın]]'' ('grua') ose ''[[Haseqiu|haseki sultan]]'' ("gruaja e ligjshme"). Pozita më e lartë ishte [[Valide Sultan|''valide sultan'']], nëna e ligjshme e sulltanit, e cila vetë ishte grua ose ''cariye'' e babait të sulltanit dhe u ngrit në gradën supreme në harem. Asnjë ''cariye'' nuk mund të largohej apo të hynte në ambientet e haremit pa lejen e qartë të ''valide sultane''s.
 
== Referimet ==
{{reflist}}