Rózsa Péter: Dallime mes rishikimesh

[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
No edit summary
v Përmirësime teknike dhe rregullime të gabimeve me referimet: (-(\{\{\s*cit[aeio][^\}]*\|\s*(?:access\-?|archive\-?|doi\-broken\-|lay\-|pmc\-embargo\-|publication\-|air\-?)?date\s*=\s*\d{1,2} +)April( +\d{4}) +\1prill\2, -(\{\{\s*cit[aeio][^\}]*\|\s*(?:access\-?|archive\-?|doi\-broken\-|lay\-|pmc\-embargo\-|publication\-|air\-?)?date\s*=\s*\d{1,2} +)August( +\d{4}) +\1gusht\2)
Rreshti 1:
 
[[Skeda:RozsaPeter.jpg|parapamje| Rózsa Péter]]
'''Rózsa Péter''', e lindur '''Rózsa Politzer''', (17 shkurt 1905 &#x2013; 16 shkurt 1977) ishte një [[Matematika|matematikan]]<nowiki/>e dhe [[Logjika|logjikane]] [[Hungaria|hungareze]] . Ajo njihet më së shumti si "nëna themeluese e teorisë së rekursionit". <ref>{{Cito web|date=1997|title=Rozsa Peter: Founder of Recursive Function Theory|url=http://www.sdsc.edu/ScienceWomen/peter.html|access-date=23 Augustgusht 2017|website=Women in Science: A Selection of 16 Contributors|publisher=San Diego Supercomputer Center|language=en|archive-date=10 shkurt 2005|archive-url=https://web.archive.org/web/20050210185000/http://www.sdsc.edu/ScienceWomen/peter.html|url-status=dead}}</ref>
 
== Jeta dhe edukimi i hershëm ==
Péter lindi në [[Budapesti|Budapest]], Hungari, si Rózsa Politzer (Hungarisht: Politzer Rózsa). Ajo ndoqi Universitetin Pázmány Péter (tani Universiteti Eötvös Loránd ), fillimisht duke studiuar kimi por më vonë duke kaluar në matematikë. Ajo ndoqi leksione nga Lipót Fejér dhe József Kürschák . Ndërkohë që ishte në universitet, ajo u takua me László Kalmár ; ata do të bashkëpunonin në vitet e ardhshme dhe Kalmár e inkurajoi atë të ndiqte dashurinë e saj për matematikën. <ref >{{Cito web|last=MacTutor History of Mathematics Archive|title=Rózsa Péter|url=http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Peter.html|access-date=14 Aprilprill 2014|publisher=School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland|language=en}}</ref>
 
Pasi u diplomua në 1927, Péter nuk mundi të gjente një pozicion të përhershëm mësimdhënës edhe pse i kishte kaluar provimet për t'u kualifikuar si mësuese e matematikës. Për shkak të efekteve të [[Depresioni i madh|Depresionit të Madh]], shumë të diplomuar universitarë nuk mundën të gjenin punë dhe Péter filloi mësimin privat. <ref>{{Cito web|title=Rózsa Péter|url=http://www.epigenesys.eu/en/science-and-you/women-in-science/810-rozsa-peter|access-date=14 Aprilprill 2014|publisher=EpiGeneSys|language=en}}</ref> Në këtë kohë, ajo gjithashtu filloi studimet pasuniversitare.
 
== Karriera dhe kërkimi profesional ==
Fillimisht, Péter filloi hulumtimin e saj të diplomuar në [[Teoria e numrave|teorinë e numrave]] . Kur zbuloi se rezultatet e saj ishin provuar tashmë nga puna e Robert Carmichael dhe LE Dickson, ajo braktisi matematikën për t'u përqëndruar në poezi. Sidoqoftë, ajo ishte e bindur që t'i kthehej matematikës nga miku i saj László Kalmár, i cili sugjeroi që ajo të hulumtojë punën e [[Kurt Gödel]] mbi teorinë e paplotësisë. <ref>{{Cito web|last=MacTutor History of Mathematics Archive|title=Rózsa Péter|language=en|url=http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Peter.html|access-date=14 Aprilprill 2014|publisher=School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMacTutor_History_of_Mathematics_Archive">MacTutor History of Mathematics Archive. [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Peter.html "Rózsa Péter"]. School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">14 April</span> 2014</span>.</cite></ref> Ajo përgatiti provat e veta, të ndryshme për punën e Gödel.
 
Péter paraqiti rezultatet e punimit të saj mbi teorinë rekursive, "Rekursive Funktionen", në [[Kongresi ndërkombëtar i matematikanëve|Kongresin Ndërkombëtar të Matematikanëve]] në Cyrih, Zvicër në 1932. Për hulumtimin e saj, ajo mori PhD summa cum laude në 1935. Në vitin 1936, ajo paraqiti një punim me titull "Über rekursive Funktionen der zweiten Stufe" në [[Kongresi ndërkombëtar i matematikanëve|Kongresin Ndërkombëtar të Matematikanëve]] në Oslo. <ref>{{Cito web|last=MacTutor History of Mathematics Archive|language=en|title=Rózsa Péter|url=http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Peter.html|access-date=14 Aprilprill 2014|publisher=School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMacTutor_History_of_Mathematics_Archive">MacTutor History of Mathematics Archive. [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Peter.html "Rózsa Péter"]. School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">14 April</span> 2014</span>.</cite></ref> Këto punime ndihmuan për të themeluar fushën moderne të teorisë së funksionit rekursiv si një fushë e veçantë e kërkimit matematikor.
 
Në 1937, ajo u emërua si redaktore kontribuese e Revistës së Logjikës Simbolike . <ref>{{Cito web|title=Rózsa Péter|url=http://www.epigenesys.eu/en/science-and-you/women-in-science/810-rozsa-peter|access-date=14 Aprilprill 2014|publisher=EpiGeneSys|language=en}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.epigenesys.eu/en/science-and-you/women-in-science/810-rozsa-peter "Rózsa Péter"]. EpiGeneSys<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">14 April</span> 2014</span>.</cite></ref>
 
Pas miratimit të Ligjeve Hebraike të vitit 1939 në Hungari, Péter u ndalua të jepte mësim për shkak të origjinës së saj hebraike dhe u mbyll për pak kohë në një geto në Budapest. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, ajo shkroi librin e saj "''Playing with Infinity: Mathematical Explorations and Excursions"'', një vepër për lexuesit porotë mbi temat e teorisë së numrave dhe logjikës. Fillimisht i botuar në Hungarisht, është përkthyer në Anglisht dhe në shumë gjuhë të tjera. <ref>{{Cito web|last=Riddle|first=Larry|title=Rózsa Péter|url=http://www.agnesscott.edu/lriddle/women/peter.htm|access-date=14 Aprilprill 2014|website=Biographies of Women Mathematicians|publisher=Agnes Scott College|language=en}}</ref>
 
Me përfundimin e luftës në 1945, Péter mori takimin e saj të parë për mësimdhënie me kohë të plotë në Kolegjin e Trajnimit të Mësuesve në Budapest. Në vitin 1952, ajo ishte gruaja e parë hungareze që u bë doktoreshë akademike e matematikës. Pasi Kolegji u mbyll në 1955, ajo dha mësim në Universitetin Eötvös Loránd deri në daljen në penision në 1975. Ajo ishte një profesoreshë e mirënjohur dhe njihej si "Halla Rózsa" për studentët e saj. <ref >{{Cito web|title=Rózsa Péter|language=en|url=http://www.epigenesys.eu/en/science-and-you/women-in-science/810-rozsa-peter|access-date=14 Aprilprill 2014|publisher=EpiGeneSys}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.epigenesys.eu/en/science-and-you/women-in-science/810-rozsa-peter "Rózsa Péter"]. EpiGeneSys<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">14 April</span> 2014</span>.</cite></ref>
 
Në vitin 1951, ajo botoi veprën e saj kryesore, ''Funksionet rekursive'' ( ''Rekursive Funtionen'' ). Ajo vazhdoi të botonte punime të rëndësishme mbi teorinë rekursive gjatë gjithë jetës së saj. Në vitin 1959 ajo paraqiti një punim të madh "Über die Verallgemeinerung der Theorie der rekursiven Funktionen für abstrakte Mengen geeigneter Struktur als Definitionsbereiche" në Simpoziumin Ndërkombëtar në Varshavë (botuar më vonë në dy pjesë në 1961 dhe 1962). <ref>{{Cito web|last=MacTutor History of Mathematics Archive|language=en|title=Rózsa Péter|url=http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Peter.html|access-date=14 Aprilprill 2014|publisher=School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMacTutor_History_of_Mathematics_Archive">MacTutor History of Mathematics Archive. [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Peter.html "Rózsa Péter"]. School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">14 April</span> 2014</span>.</cite></ref>
 
Duke filluar nga mesi i viteve 1950, Péter zbatoi teorinë e funksioneve rekursive në kompjuter. Libri i saj i fundit, i botuar në 1976, ishte ''Funksionet Recursive në Teorinë e Kompjuterit'' . Fillimisht i botuar në Hungarisht, ishte libri i dytë matematikor Hungarez që u botua në Bashkimin Sovjetik sepse lënda e saj u konsiderua e domosdoshme për teorinë e kompjuterëve . Gjithashtu është përkthyer në anglisht në vitin 1981. <ref>{{Cito web|title=Rózsa Péter|url=https://www.agnesscott.edu/lriddle/women/peter.htm|access-date=23 Augustgusht 2017|website=Biographies of Women Mathematicians|publisher=Agnes Scott College|language=en}}</ref>
 
== Nderime ==
Péterit iu dha Çmimi Kossuth në 1951. Ajo mori Çmimin Manó Beke nga Shoqëria Matematike János Bolyai në 1953, Çmimin Shtetëror të Argjendtë në 1970 dhe Çmim Shtetëror Ari në 1973. Në 1973, ajo u bë gruaja e parë që u zgjodh në [[Akademia e Shkencave e Hungarisë|Akademinë Hungareze të Shkencave]] . <ref>{{Cito web|last=MacTutor History of Mathematics Archive|language=en|title=Rózsa Péter|url=http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Peter.html|access-date=14 Aprilprill 2014|publisher=School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMacTutor_History_of_Mathematics_Archive">MacTutor History of Mathematics Archive. [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Peter.html "Rózsa Péter"]. School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">14 April</span> 2014</span>.</cite></ref>
 
== Referencat ==