Mehmed pashë Qyprilliu: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Smallem (diskuto | kontribute) v Përmirësime teknike dhe rregullime të gabimeve me referimet: (-(\{\{\s*cit[aeio][^\}]*\|\s*(?:access\-?|archive\-?|doi\-broken\-|lay\-|pmc\-embargo\-|publication\-|air\-?)?date\s*=\s*\d{1,2} +)September( +\d{4}) +\1shtator\2) |
No edit summary |
||
Rreshti 1:
{{Infobox officeholder
| name
| image
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| relations = [[Numan Pashë Qyprilliu]] (nip)<br/>[[Hysejn Pashë Qyprilliu]] (nip)<br/>[[Kara Mustafa Pasha]] (dhëndërr)<br/>[[Abaza Siyavuş Pasha]] (dhëndër)
▲| birth_place = [[Roshnik]], [[Perandoria Osmane]]
▲| children = [[Fazil Ahmed Pashë Qyprilliu]]
}}
'''Mehmed Pashë Qyprilliu''' (i njohur edhe si ''Mehmed Pashë Kypriljoti'', ''Köprülü Mehmed Pasha'', {{Lang-tr|Köprili Meḥmed Paşa}}; {{circa}}1575, [[Roshnik]], [[Shqipëria|Shqipëri]] - 31 tetor
Ai
▲Ai themeloj qytetin Qyprilliu (sot [[Velesi|Veles]], IRJM) në [[Rumelia|Rumeli]], atje ku lindi djali i tij i madh, [[Fazil Ahmed Pashë Qyprilliu]].
==Biografia==
===Jeta e hershme===
Ai hyri në shërbim të sulltanit si një (mbledhës i taksave) ''"devşirme"'' i ri dhe ishte trajnuar në shkollën e pallatit <ref name="history2">{{cite book|title=Encyclopedia of the Ottoman Empire|author= Gabor Agoston, Bruce Alan Masters|url= http://books.google.com.au/books?id=QjzYdCxumFcC&pg=PA314&lpg=PA314&dq=Koprulu+mehmed+pasha&source=bl&ots=PdZaMaFFt9&sig=ZUOsMYlKvB_63eqWUGXn_edkrXw&hl=en&sa=X&ei=p5JcUPCsKe-uiQfooYDYAw&ved=0CDMQ6AEwAQ#v=onepage&q=Koprulu%20mehmed%20pasha&f=false|language=en|accessdate=22 shtator 2012}}</ref>. Qyprilliu filloi si një djalë kuzhine në kuzhinën perandorake para transferimit në thesarin perandorak dhe pastaj zyrat administrative të pallatit mbretëror. Thuhet se zyrtarë e tjerë e kishin të vështirë që të punojnë me Qyprilliun, dhe ai u transferua në korpusin e kalorësisë ''"[[Spahiu|spahi]]"'', në provinca.
===Ngritja përmes shërbimit perandorak===
Line 65 ⟶ 40:
===Lufta me Venedikun===
[[Skeda:Battle of the Dardanelles (1656)(Pieter Casteleyn, 1657).jpg|parapamje|majtas|250px|[[Beteja e Dardaneleve (1657)|Beteja e Dardaneleve]] më 19 korrik 1657.]]
Meqenëse ringjallja e [[Republika e Venedikut|Republikës së Venedikut]] ishte kriza e menjëhershme që kishte nxitur emërimin e Qyprilliut si vezir i madh, ishte e rëndësishme që ai të demonstronte efektivitetin e tij si udhëheqës kundër venedikasve. Ai filloi një ekspeditë ushtarake kundër bllokadës venedikase të ngushticës së Dardaneleve. Marina osmane pati një fitore kundër Venedikut në [[Beteja e Dardaneleve (1657)|Betejën e Dardaneleve]] më 19 korrik 1657. Kjo i lejoi osmanët të rifitonin disa nga ishujt e Egjeut, duke përfshirë [[Tenedos|Bozcaada]] dhe [[Limnos]] (15 nëntor) dhe të hapnin rrugët e furnizimit me det për ushtrinë osmane. ende duke kryer rrethimet e Kretës.<ref name="history1"/>
===Lufta me Transilvaninë dhe Habsburgët===
Në vitin 1658 ai kreu një fushatë të suksesshme në [[Principata e Transilvanisë|Transilvani]]. Në Transilvani, Princi [[George II Rákóczi]] hoqi dorë nga besnikëria e tij e dikurshme ndaj sulltanit. Ai u përpoq ta kthente shtetin e tij në një fuqi të madhe, duke u bashkuar me princat e tjerë protestantë në një përpjekje për të pushtuar Hungarinë dhe Poloninë. Ndërsa Rákóczi pushtoi Poloninë në 1657, megjithatë, Qyprilliu dërgoi tatarët e Krimesë për të sulmuar Transilvaninë. Ata e detyruan Rákóczin të tërhiqej nga Polonia, por ai refuzoi të rifillonte bindjen ndaj sulltanit. Si përgjigje, në 1658, vetë Qyprilliu udhëhoqi një ushtri të madhe osmane në Transilvani. Kjo forcë mundi Rákóczi dhe e detyroi të ikte në tokat e Habsburgëve.<ref name="history1"/> Lufta me Habsburgët vazhdoi, por kontrolli osman mbi Transilvaninë u konfirmua në një paqe të përkohshme. Ai gjithashtu aneksoi [[Ineu|Janovën]] (Jenö) më 1 gusht 1660 dhe [[Várad]] më 27 gusht.
===Revolta e Abazës Hasan Pashës===
{{Kryesor|Abaza Hasan Pasha}}
Fushata e Mehmed Pashë Qyprilliut kundër Transilvanisë u ndërpre nga revolta në shkallë të gjerë e disa guvernatorëve të provincave lindore nën udhëheqjen e [[Abaza Hasan Pasha|Abaza Hasan Pashës]], atëherë guvernatori i [[Aleppo]]s. Rebelët kundërshtuan spastrimet e dhunshme të Mehmed Qyprilliut ndaj ushtrisë dhe kërkuan që ai të vritej. Megjithatë, Sulltan Mehmed IV qëndroi i palëkundur në mbështetjen e tij për Qyprilliun dhe dërgoi një ushtri kundër kryengritësve nën komandën e Murtaza Pashës, i cili në atë kohë ruante kufirin safavid. Pavarësisht se grumbulloi një forcë prej 30.000 vetësh dhe mundi Murtaza Pashën në betejë, dimri i ashpër dhe morali i zbehur përfundimisht i detyruan kryengritësit të kapitullonin. Revolta e Abaza Hasanit përfundimisht mori fund në shkurt 1659 me vrasjen e të gjithë komandantëve rebelë në Aleppo, pavarësisht premtimeve se ata do të kurseheshin.<ref>{{cite book |last=Finkel |first=Caroline |title=Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300-1923 |publisher=Basic Books |language=en |year=2005 |isbn=978-0-465-02396-7 |pages=257–62}}</ref>
===Zjarri Ayazmakapi===
Në korrik të vitit 1660 pati një zjarr të madh në Stamboll (zjarri Ayazmakapi) duke shkaktuar dëme të mëdha në njerëz dhe ndërtesa, duke çuar më vonë në një mungesë ushqimi dhe murtajë. Mehmed Pashë Qyprilliu u përfshi personalisht në punët e rindërtimit. Ndershmëria dhe integriteti në drejtimin e punëve shtetërore nga Köprülü Mehmed Pasha tregohet nga një episod i kësaj detyre. Lagjet e djegura hebreje nga zjarri Ayazmakapi u vendosën të bliheshin detyrimisht nga shteti.
===Vdekja dhe trashëgimia===
Pavarësisht moshës së shtyrë të Qyprilliut, ai vazhdoi të shfaqte energji deri në fund të jetës së tij. Kur u sëmur për vdekje në vitin 1661, sulltani erdhi në shtratin e tij. Qyprilliu e bindi atë të emëronte të birin, [[Fazil Ahmed pashë Qyprilliu]]n, si vezir të madh të ardhshëm. Ai gjithashtu supozohet se e këshilloi sulltanin të mos merrte kurrë këshilla nga një grua, të mos emëronte kurrë një ministër që ishte shumë i pasur, të mbante gjithmonë thesarin plot dhe të mbante gjithmonë ushtrinë në lëvizje.<ref name="history1"/>
Qyprilliu vdiq më 31 tetor 1661. Ai la pas një makinë administrative të akorduar mirë, duke i rikthyer Perandorisë Osmane reputacionin e saj për agresivitetin ushtarak dhe prestigjin dhe fuqinë e saj të mëparshme brenda dhe jashtë.<ref name="history1"/> Fitoret e Köprülü Mehmedit në Transilvani do ta shtynin kufirin osman më afër [[Kryedukati i Austrisë|Austrisë]].<ref name="history1"/>
==Familja==
Ndërsa ishte i vendosur në Köprü të Anadollit, ai u martua me Ajshe Hatun (Hanëm), vajzën e Jusuf Agas, një i famshëm me origjinë nga [[Kayacık, Ezine|Kayacık]], një fshat i [[Havza]] në [[Amasia]]. Jusuf Aga ishte një ''voyvoda'' (fermer taksash)<ref name="cambridge">{{cite book|authors=Suraiya Faroqhi, Bruce McGowan, Sevket Pamuk|url=https://www.google.com/books/edition/An_Economic_and_Social_History_of_the_Ot/c00jmTrjzAoC?hl|title=An Economic and Social History of the Ottoman Empire|page=671|publisher=[[Cambridge University Press]]|language=en|year=2011|isbn=9780521574556}}</ref> që ndërtoi një urë në Kadegra, e cila u bë kështu Köprü, nga e cila u mor edhe emri i familjes së Mehmedit (i cili fillimisht ishte vendosur atje dhe ku ishte [[Sanxhakbeu|sanxhak-beu]]).<ref name="brill">{{cite book|last1=Kenan|first1=Seyfi|last2=Aksin Somel|first2=Selçuk|url=https://books.google.com/books?id=xM87EAAAQBAJ|title=Dimensions of Transformation in the Ottoman Empire from the Late Medieval Age to Modernity: In Memory of Metin Kunt|page=73|publisher=[[Brill Publishers|Brill]]|year=2021|isbn=978-9004442351|language=en|quote=daughter of a certain Yusuf Ağa, a notable originally from the Kayacik (village) of Havza (town) at Amasya. Yusuf Ağa was the voyvod[a] of Kadegra, a district of Amasya, where Mehmed was sancakbey in 1634, kadegra was named Köprü [from which the Köprülü get their name] after a bridge that Yusuf Ağa constructed}}</ref> Së bashku ata patën një numër fëmijësh, më i njohuri prej të cilëve ishte [[Fazil Ahmed pashë Qyprilliu]].<ref name="brill"/>
==Shih edhe==
Line 86 ⟶ 73:
[[Kategoria:Qyprillinj]]
[[Kategoria:Njerëz nga Berati]]
[[Kategoria:Sadrazemë shqiptarë të Perandorisë Osmane]]
[[Kategoria:Pashallarë shqiptarë]]
[[Kategoria:Shqiptarë të Perandorisë Osmane]]
| |||