Republika Kuvendore: Dallime mes rishikimesh
| [redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
Krijuar nga përkthimi i faqes "Parliamentary republic" |
No edit summary |
||
Rreshti 1:
'''Republika parlamentare''' është një [[Republika|republikë]] që funksionon sipas një sistemi parlamentar të qeverisjes ku dega ekzekutive (qeveria) e merr legjitimitetin e saj dhe i përgjigjet [[Legjislatura|legjislativit]] (parlamentit). Ekzistojnë një sërë variacionesh të republikave parlamentare. Shumica kanë një diferencim të qartë midis [[Kreu i qeverisë|kreut të qeverisë]] dhe [[Kreu i shtetit|kreut të shtetit]], me kreun e qeverisë që mban pushtetin real, njëlloj si [[Monarkia kushtetuese|monarkitë kushtetuese]] (megjithatë në disa vende kreu i shtetit, pavarësisht nëse sistemi i vendit është një republikë parlamentare apo një monarki kushtetuese, ka 'pushtet rezervë' të dhëna për t'i përdorur sipas gjykimit të tyre, në mënyrë që të veprojë si një 'arbitër' jopartiak i procesit politik dhe të sigurojë që kushtetuta e vendit të respektohet). <ref name=":0">{{Cite news |last=Twomey |first=Anne |author-link=Anne Twomey (academic) |title=Australian politics explainer: Gough Whitlam's dismissal as prime minister |language=en |work=The Conversation |url=https://theconversation.com/australian-politics-explainer-gough-whitlams-dismissal-as-prime-minister-74148 |access-date=18 October 2018}}</ref> <ref name=":1">{{Cite news |title=The President's Role - Times of India |language=en |work=The Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/home/education/The-Presidents-role/articleshow/20154333.cms?referral=PM |access-date=18 October 2018}}</ref> Disa kanë kombinuar rolet e kreut të shtetit dhe kreut të qeverisë, njësoj si [[Sistemi presidencial|sistemet presidenciale]], por me një varësi nga pushteti parlamentar.
Për rastin e parë të përmendur më sipër, forma e marrëveshjes së degës ekzekutive është e dallueshme nga shumica e [[Qeveria|qeverive]] të tjera dhe republikave gjysmë-presidenciale që ndajnë kreun e shtetit (zakonisht i caktuar si "president") nga kreu i qeverisë (zakonisht i caktuar si " kryeministër", "[[Kryeministri|kryeministër]]" ose "[[Kancelari|kancelar]]") dhe i nënshtrohen këtij të fundit besimit të parlamentit dhe një qëndrimi të butë në detyrë, ndërkohë që [[Kreu i shtetit|kreut të shtetit]] i mungon varësia dhe investimi i njërës prej tyre me shumicën e pushtetit ekzekutiv.
Rreshti 11:
== Zhvillimi historik ==
Në mënyrë tipike, republikat parlamentare janë shtete që më parë ishin [[Monarkia kushtetuese|monarki kushtetuese]] me sistem parlamentar, me pozitën e kreut të shtetit që i jepej një monarku. <ref name="arend">{{Cite book |title=Parliamentary versus presidential government |publisher=[[Oxford University Press]] |year=1992 |isbn=978-0-19-878044-1 |editor-last=Arend Lijphart |language=en}}</ref>
Pas humbjes së Napoleonit III në Luftën Franko-Prusiane, Franca u bë përsëri një republikë - Republika e Tretë Franceze - në 1870. Presidenti i Republikës së Tretë kishte dukshëm më pak kompetenca ekzekutive se sa ato të dy republikave të mëparshme. Republika e Tretë zgjati deri në pushtimin e Francës nga Gjermania naziste në vitin 1940. Pas përfundimit të luftës, Republika e Katërt Franceze u krijua në vija të ngjashme në 1946. Republika e Katërt pa një epokë të rritjes së madhe ekonomike në Francë dhe rindërtimit të institucioneve sociale dhe industrisë së vendit pas luftës, dhe luajti një rol të rëndësishëm në zhvillimin e procesit të integrimit evropian, i cili ndryshoi kontinentin përgjithmonë. U bënë disa përpjekje për të forcuar degën ekzekutive të qeverisë për të parandaluar situatën e paqëndrueshme që kishte ekzistuar para luftës, por paqëndrueshmëria mbeti dhe Republika e Katërt pa ndryshime të shpeshta në qeveri - kishte 20 qeveri në dhjetë vjet. Për më tepër, qeveria u tregua e paaftë për të marrë vendime efektive në lidhje me dekolonizimin. Si rezultat, Republika e Katërt u shemb dhe Charles de Gaulle iu dha pushteti për të qeverisur me dekret, i cili më pas u legjitimua me miratimin e një kushtetute të re në një referendum më 28 shtator 1958 që çoi në krijimin e Republikës së Pestë Franceze në 1959.
| |||