HIV/AIDS: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Rregullova fjale te papershtatshme Etiketat: Redaktim nga celulari Redaktim në versionin web nga celulari |
Perditesova Komplet Artikullin. Perkthim nga versioni anglisht i wiki, i te se njejtes teme. R1 |
||
Rreshti 1:
'''Infeksioni i virusit të mungesës së imunitetit të njeriut dhe sindroma e mungesës së imunitetit të fituar''' ('''HIV/AIDS''') apo '''SIDA''' është një spektër kushtesh të shkaktuara nga infeksioni me virusin e mungesës së imunitetit të njeriut (HIV), një retrovirus. Pas infeksionit fillestar, një individ mund të mos vërejë asnjë simptomë, ose mund të përjetojë një periudhë të shkurtër të sëmundjes së ngjashme me gripin. Në mënyrë tipike, kjo pasohet nga një periudhë e zgjatur e inkubacionit pa simptoma. Nëse infeksioni përparon, ai ndërhyn më shumë në sistemin imunitar, duke rritur rrezikun e zhvillimit të infeksioneve të zakonshme si tuberkulozi, si dhe infeksione të tjera oportuniste dhe tumore që janë të rralla tek njerëzit që kanë funksion normal imunitar. Këto simptoma të vonshme të infeksionit quhen sindroma e mungesës së imunitetit të fituar (AIDS). Kjo fazë shpesh shoqërohet edhe me humbje peshe të paqëllimshme.
HIV përhapet kryesisht nga seksi i pambrojtur (përfshirë seksin anal dhe vaginal), transfuzionet e gjakut të kontaminuar, gjilpërat hipodermike dhe nga nëna tek fëmija gjatë shtatzënisë, lindjes ose ushqyerjes me gji. Disa lëngje trupore, si pështyma, djersa dhe lotët, nuk e transmetojnë virusin. Seksi oral ka pak ose aspak rrezik për transmetimin e virusit. Metodat e parandalimit përfshijnë seksin e sigurt, programet e shkëmbimit të gjilpërave, trajtimin e atyre që janë të infektuar, si dhe profilaksinë para dhe pas ekspozimit. Sëmundja e foshnjës shpesh mund të parandalohet duke i dhënë nënës dhe fëmijës mjekim antiretroviral.
HIV/AIDS ka pasur një ndikim të madh në shoqëri, si sëmundje dhe si burim diskriminimi. Sëmundja ka edhe ndikime të mëdha ekonomike. Ka shumë keqkuptime rreth HIV/AIDS-it, si besimi se ai mund të transmetohet nga kontakti i rastësishëm jo seksual. Sëmundja është bërë objekt i shumë polemikave që përfshijnë fenë, duke përfshirë qëndrimin e Kishës Katolike për të mos mbështetur përdorimin e prezervativit si parandalim. Ajo ka tërhequr vëmendjen ndërkombëtare mjekësore dhe politike, si dhe financime në shkallë të gjerë që kur u identifikua në vitet 1980.
HIV bëri kërcimin nga primatët e tjerë te njerëzit në Afrikën perëndimore-qendrore në fillim të shekullit të 20-të. SIDA u njoh për herë të parë nga Qendrat e SHBA për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC) në vitin 1981 dhe shkaku i saj - infeksioni HIV - u identifikua në fillim të dekadës. Që kur u identifikua SIDA dhe që nga viti 2021, sëmundja ka shkaktuar rreth 40 milionë vdekje në mbarë botën. Në vitin 2021, kishte 650.000 vdekje dhe rreth 38 milionë njerëz në mbarë botën që jetonin me HIV. Rreth 20.6 milionë nga këta njerëz jetojnë në Afrikën lindore dhe jugore. HIV/AIDS konsiderohet një pandemi - një shpërthim sëmundjesh që është i pranishëm në një zonë të madhe dhe po përhapet në mënyrë aktive.
Instituti Kombëtar i Shëndetit i Shteteve të Bashkuara (NIH) dhe Fondacioni Gates kanë premtuar 200 milionë dollarë të fokusuar në zhvillimin e një kure globale për SIDA-n. Ndërsa nuk ka një kurë ose vaksinë të disponueshme gjerësisht, trajtimi antiretroviral mund të ngadalësojë rrjedhën e sëmundjes dhe mund të çojë në një jetëgjatësi pothuajse normale. Trajtimi rekomandohet sapo të vendoset diagnoza. Pa trajtim, koha mesatare e mbijetesës pas infektimit është 11 vjet. Dy individë janë raportuar të shëruar nga SIDA, të njohur si Pacienti i Berlinit dhe Pacienti i Londrës.
== Shenjat dhe Simptomat ==
Shenjat dhe simptomat e mundshme të virusit HIV janë: rreth 10 % humbje në peshë, ethe për më shumë se një muaj, lodhje dhe djersitje natën. Por këto shenja nuk janë standarte dhe janë pothuajse të pa dukshme ose ta themi më thjesht nuk i vëmë shumë rëndësi pasi janë gjëra që ndokush mund ti hasë ato në jetën e përditshme.
Njerëzit mund të jenë të infektuar, domethënë të jenë HIV pozitiv, për disa vjet përpara se Sistemi imunitar i tyre të bie aq shumë saqë infeksione të ndryshme të shkaktojnë kalimin e tij nga HIV pozitiv në pacient me sëmundje të AIDS-it. Zakonisht një periudhe 4 deri në 7 vjet është një kohë relativisht e shkurtër, por dhe vendimtare për një person që mund të jetë infektuar. Kjo do të thotë se nëse ka bëre një test, me kalimin e kohës padituria e infektimit me HIV mund të jetë e rrezikshme për jetën e tij. Në fakt një person i shëndetshëm ka në gjakun e tij nga 500 deri në 1200 trupa CD4-T ose rruaza të bardha. Kur një person HIV bie me poshtë se 300 CD4-T për kampion gjaku ai menjëherë duhet të filloj kurimin me ilaçe antiretroiale në mënyrë të tillë që dendësia e virusit për kapion gjaku të bie d.m.th të parandaloj shumimin e tij në gjak dhe nga ana tjetër të ndihmoj trupin të rris CD4-T për kampion gjaku.
==
HIV përhapet përmes tre rrugëve kryesore: kontaktit seksual, ekspozimit të konsiderueshëm ndaj lëngjeve ose indeve të trupit të infektuara dhe nga nëna tek fëmija gjatë shtatzënisë, lindjes ose ushqyerjes me gji (i njohur si transmetim vertikal). Nuk ka rrezik për të marrë HIV nëse ekspozohet ndaj feces, sekrecioneve të hundës, pështymës, pështymës, djersës, lotëve, urinës ose të vjellave, përveç rasteve kur ato janë të kontaminuara me gjak. Është gjithashtu e mundur që të infektoheni nga më shumë se një lloj HIV-një gjendje e njohur si superinfeksioni HIV.
== Virologjia ==
HIV është shkaktari i spektrit të sëmundjes të njohur si HIV/AIDS. HIV është një retrovirus që infekton kryesisht komponentë të sistemit imunitar të njeriut si qelizat T CD4+, makrofagët dhe qelizat dendritike. Ai shkatërron drejtpërdrejt dhe indirekt qelizat T CD4+.
HIV është një anëtar i gjinisë Lentivirus, pjesë e familjes Retroviridae. Lentiviruset ndajnë shumë karakteristika morfologjike dhe biologjike. Shumë lloje gjitarësh janë të infektuar nga lentiviruset, të cilët janë karakteristikë përgjegjës për sëmundjet afatgjata me një periudhë të gjatë inkubacioni. Lentiviruset transmetohen si viruse ARN me një varg, me sens pozitiv, të mbështjellë. Me hyrjen në qelizën e synuar, gjenomi i ARN-së virale konvertohet (transkriptohet në të kundërt) në ADN me dy vargje nga një transkriptazë e kundërt e koduar virale që transportohet së bashku me gjenomin viral në grimcën e virusit. ADN-ja virale që rezulton importohet më pas në bërthamën e qelizës dhe integrohet në ADN-në qelizore nga një integrazë e koduar virale dhe bashkëfaktorë pritës. Pasi të integrohet, virusi mund të bëhet latent, duke lejuar që virusi dhe qeliza e tij pritëse të shmangin zbulimin nga sistemi imunitar. Përndryshe, virusi mund të transkriptohet, duke prodhuar gjenoma të reja ARN dhe proteina virale që paketohen dhe çlirohen nga qeliza si grimca të reja virusi që fillojnë përsëri ciklin e replikimit.
Tani dihet se HIV përhapet ndërmjet qelizave CD4+ T përmes dy rrugëve paralele: përhapja pa qelizë dhe përhapja nga qeliza në qelizë, d.m.th. ai përdor mekanizma hibride të përhapjes. Në përhapjen pa qeliza, grimcat e virusit burojnë nga një qelizë T e infektuar, hyjnë në gjak / lëngun jashtëqelizor dhe më pas infektojnë një qelizë tjetër T pas një takimi të rastësishëm. HIV gjithashtu mund të përhapet nëpërmjet transmetimit të drejtpërdrejtë nga një qelizë në tjetrën nëpërmjet një procesi të përhapjes nga qeliza në qelizë. Mekanizmat hibrid të përhapjes së HIV-it kontribuojnë në riprodhimin e vazhdueshëm të virusit kundër terapive antiretrovirale.
Janë karakterizuar dy lloje të HIV-it: HIV-1 dhe HIV-2. HIV-1 është virusi që u zbulua fillimisht (dhe fillimisht u referua gjithashtu si LAV ose HTLV-III). Është më virulent, më infektiv dhe është shkaku i shumicës së infeksioneve me HIV në nivel global. Infektiviteti më i ulët i HIV-2 në krahasim me HIV-1 nënkupton që më pak njerëz të ekspozuar ndaj HIV-2 do të infektohen për çdo ekspozim. Për shkak të kapacitetit të tij relativisht të dobët për transmetim, HIV-2 është kryesisht i kufizuar në Afrikën Perëndimore.
== Patofiziologjia ==
Pasi virusi hyn në trup, ka një periudhë të replikimit të shpejtë viral, duke çuar në një bollëk të virusit në gjakun periferik. Gjatë infeksionit primar, niveli i HIV-it mund të arrijë disa milionë grimca virusi për mililitër gjak. Kjo përgjigje shoqërohet me një rënie të theksuar të numrit të qelizave T CD4+ që qarkullojnë. Viremia akute shoqërohet pothuajse pa ndryshim me aktivizimin e qelizave T CD8+, të cilat vrasin qelizat e infektuara me HIV, dhe më pas me prodhimin e antitrupave ose serokonvertimin. Përgjigja e qelizave T CD8+ mendohet të jetë e rëndësishme në kontrollin e niveleve të virusit, të cilat arrijnë kulmin dhe më pas bien, ndërsa numri i qelizave T CD4+ rikuperohet. Një përgjigje e mirë e qelizave T CD8+ është lidhur me përparimin më të ngadaltë të sëmundjes dhe një prognozë më të mirë, megjithëse nuk e eliminon virusin.
Në fund të fundit, HIV shkakton SIDA duke varfëruar qelizat T CD4+. Kjo dobëson sistemin imunitar dhe lejon infeksione oportuniste. Qelizat T janë thelbësore për përgjigjen imune dhe pa to, trupi nuk mund të luftojë infeksionet ose të vrasë qelizat kancerogjene. Mekanizmi i zbrazjes së qelizave T CD4+ ndryshon në fazat akute dhe kronike. Gjatë fazës akute, liza e qelizave të induktuara nga HIV dhe vrasja e qelizave të infektuara nga qelizat T CD8+ llogaritet për varfërimin e qelizave T CD4+, megjithëse apoptoza mund të jetë gjithashtu një faktor. Gjatë fazës kronike, pasojat e aktivizimit të përgjithësuar të imunitetit të shoqëruara me humbjen graduale të aftësisë së sistemit imunitar për të gjeneruar qeliza të reja T duket se janë përgjegjës për rënien e ngadaltë të numrit të qelizave T CD4+.
Megjithëse simptomat e mungesës së imunitetit karakteristike të SIDA-s nuk shfaqen për vite pasi një person është infektuar, pjesa më e madhe e humbjes së qelizave T CD4+ ndodh gjatë javëve të para të infeksionit, veçanërisht në mukozën e zorrëve, e cila strehon shumicën e limfociteve që gjenden në trupi. Arsyeja për humbjen preferenciale të qelizave T të mukozës CD4+ është se shumica e qelizave T mukozale CD4+ shprehin proteinën CCR5 të cilën HIV e përdor si një bashkë-receptor për të fituar akses në qeliza, ndërsa vetëm një pjesë e vogël e qelizave T CD4+ në qarkullimi i gjakut veproni kështu. Një ndryshim specifik gjenetik që ndryshon proteinën CCR5 kur është e pranishme në të dy kromozomet, parandalon në mënyrë shumë efektive infeksionin HIV-1.
HIV kërkon dhe shkatërron qelizat T CD4+ që shprehin CCR5 gjatë infeksionit akut. Një përgjigje e fuqishme imune përfundimisht kontrollon infeksionin dhe fillon fazën klinikisht latente. Qelizat CD4+ T në indet e mukozës mbeten veçanërisht të prekura. Replikimi i vazhdueshëm i HIV shkakton një gjendje të aktivizimit të përgjithësuar imunitar që vazhdon gjatë gjithë fazës kronike. Aktivizimi i imunitetit, i cili reflektohet nga rritja e gjendjes së aktivizimit të qelizave imune dhe lirimi i citokinave pro-inflamatore, rezulton nga aktiviteti i disa produkteve të gjenit HIV dhe përgjigja imune ndaj replikimit të vazhdueshëm të HIV. Ajo është gjithashtu e lidhur me prishjen e sistemit të mbikëqyrjes imune të barrierës mukozale gastrointestinale të shkaktuar nga varfërimi i qelizave CD4+ T të mukozës gjatë fazës akute të sëmundjes.
== Diagnoza ==
HIV/AIDS diagnostikohet nëpërmjet testeve laboratorike dhe më pas inskenohet në bazë të pranisë së shenjave ose simptomave të caktuara. Ekzaminimi i HIV rekomandohet nga Task Forca e Shërbimeve Parandaluese të Shteteve të Bashkuara për të gjithë njerëzit nga 15 vjeç deri në 65 vjeç, duke përfshirë të gjitha gratë shtatzëna. Për më tepër, testimi rekomandohet për ata me rrezik të lartë, i cili përfshin këdo që është diagnostikuar me një sëmundje seksualisht të transmetueshme. Në shumë zona të botës, një e treta e mbartësve të HIV zbulojnë se janë të infektuar në një fazë të avancuar të sëmundjes kur SIDA ose imunodefiçenca e rëndë është bërë e dukshme.
== Parandalimi ==
== Mjekimi ==
Aktualisht nuk ka asnjë kurë, as një [[Vaksina|vaksinë]] efektive kundër HIV. Trajtimi konsiston në terapi antiretrovirale shumë aktive (HAART), e cila ngadalëson përparimin e sëmundjes. Që nga viti 2010, më shumë se 6.6 milionë njerëz merrnin HAART në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme. Trajtimi përfshin gjithashtu trajtimin parandalues dhe aktiv të infeksioneve oportuniste. Që nga korriku 2022, katër persona janë pastruar me sukses nga HIV. Fillimi i shpejtë i terapisë antiretrovirale brenda një jave nga diagnoza duket se përmirëson rezultatet e trajtimit në mjedise me të ardhura të ulëta dhe të mesme.
== Prognoza ==
HIV/AIDS është bërë një sëmundje kronike dhe jo një sëmundje akute fatale në shumë zona të botës. Prognoza ndryshon midis njerëzve dhe si numri i CD4 ashtu edhe ngarkesa virale janë të dobishme për rezultatet e parashikuara. Pa trajtim, koha mesatare e mbijetesës pas infektimit me HIV vlerësohet të jetë 9 deri në 11 vjet, në varësi të nëntipit të HIV. Pas diagnostikimit të SIDA-s, nëse trajtimi nuk është i disponueshëm, mbijetesa varion nga 6 deri në 19 muaj. HAART dhe parandalimi i duhur i infeksioneve oportuniste redukton shkallën e vdekshmërisë me 80% dhe rrit jetëgjatësinë për një të rritur të ri të sapo diagnostikuar në 20-50 vjet. Kjo është midis dy të tretave dhe pothuajse ajo e popullsisë së përgjithshme. Nëse trajtimi fillon vonë në infeksion, prognoza nuk është aq e mirë: për shembull, nëse trajtimi fillon pas diagnostikimit të SIDA-s, jetëgjatësia është ~10-40 vjet. Gjysma e foshnjave të lindura me HIV vdesin para moshës dy vjeçare pa trajtim.
Shkaktarët kryesorë të vdekjes nga HIV/AIDS janë infeksionet oportuniste dhe kanceri, që të dyja janë shpesh rezultat i dështimit progresiv të sistemit imunitar. Rreziku i kancerit duket se rritet kur numri i CD4 është nën 500/μL. Shkalla e progresionit klinik të sëmundjes ndryshon gjerësisht ndërmjet individëve dhe është treguar se ndikohet nga një sërë faktorësh si ndjeshmëria e një personi dhe funksioni imunitar; aksesi i tyre në kujdesin shëndetësor, prania e bashkëinfeksioneve; dhe shtamet (ose shtamet) e veçantë të virusit të përfshirë.
Bashkë-infeksioni i tuberkulozit është një nga shkaqet kryesore të sëmundjeve dhe vdekjeve tek ata me HIV/AIDS, duke qenë i pranishëm në një të tretën e të gjithë personave të infektuar me HIV dhe duke shkaktuar 25% të vdekjeve të lidhura me HIV. HIV është gjithashtu një nga faktorët më të rëndësishëm të rrezikut për tuberkulozin. Hepatiti C është një tjetër bashkëinfeksion shumë i zakonshëm ku secila sëmundje rrit përparimin e tjetrës. Dy kanceret më të zakonshme të lidhura me HIV/AIDS janë sarkoma e Kaposit dhe limfoma jo-Hodgkin e lidhur me AIDS-in. Kancere të tjera që janë më të shpeshta përfshijnë kancerin anal, limfomën e Burkitt, limfomën parësore të sistemit nervor qendror dhe kancerin e qafës së mitrës.
Edhe me trajtimin anti-retroviral, për një kohë të gjatë, njerëzit e infektuar me HIV mund të përjetojnë çrregullime neurokognitive, osteoporozë, neuropati, kancere, nefropati dhe sëmundje kardiovaskulare. Disa gjendje, si lipodistrofia, mund të shkaktohen si nga HIV ashtu edhe nga trajtimi i tij.
== Epidemiologjia ==
Disa autorë e konsiderojnë HIV/AIDS një pandemi globale. Që nga viti 2016 rreth 36.7 milionë njerëz në mbarë botën kanë HIV, numri i infeksioneve të reja atë vit ishte rreth 1.8 milionë. Kjo është më pak nga 3.1 milion infeksione të reja në 2001. Pak më shumë se gjysma e popullsisë së infektuar janë gra dhe 2.1 milion janë fëmijë. Ajo rezultoi në rreth 1 milion vdekje në 2016, nga një kulm prej 1.9 milion në 2005.
Afrika Sub-Sahariane është rajoni më i prekur. Në vitin 2010, rreth 68% (22.9 milionë) e të gjitha rasteve me HIV dhe 66% e të gjitha vdekjeve (1.2 milionë) kanë ndodhur në këtë rajon. Kjo do të thotë se rreth 5% e popullsisë së rritur është e infektuar dhe besohet se është shkaku i 10% të të gjitha vdekjeve te fëmijët. Këtu, ndryshe nga rajonet e tjera, gratë përbëjnë afro 60% të rasteve. Afrika e Jugut ka popullsinë më të madhe të njerëzve me HIV nga çdo vend në botë me 5.9 milionë. Jetëgjatësia ka rënë në vendet më të prekura nga HIV/AIDS; për shembull, në vitin 2006 u vlerësua se kishte rënë nga 65 në 35 vjet në Botsvanë. Transmetimi nga nëna tek fëmija në Botsvana dhe Afrika e Jugut, që nga viti 2013, është ulur në më pak se 5%, me përmirësim në shumë vende të tjera afrikane për shkak të aksesit të përmirësuar në terapinë antiretrovirale.
Azia Jugore dhe Juglindore është e dyta më e prekura; në vitin 2010 ky rajon përmbante rreth 4 milionë raste ose 12% të të gjithë njerëzve që jetonin me HIV që rezultuan në afërsisht 250,000 vdekje. Përafërsisht 2.4 milionë nga këto raste janë në Indi.
Gjatë vitit 2008 në Shtetet e Bashkuara rreth 1.2 milionë njerëz jetonin me HIV, duke rezultuar në rreth 17,500 vdekje. Qendrat e SHBA për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve vlerësuan se në atë vit, 20% e amerikanëve të infektuar nuk ishin në dijeni të infeksionit të tyre. Që nga viti 2016, rreth 675,000 njerëz kanë vdekur nga HIV/AIDS në SHBA që nga fillimi i epidemisë së HIV-it. Në Mbretërinë e Bashkuar që nga viti 2015, kishte rreth 101,200 raste që rezultuan në 594 vdekje.[234] Në Kanada që nga viti 2008, kishte rreth 65,000 raste që shkaktuan 53 vdekje. Midis njohjes së parë të SIDA-s (në 1981) dhe 2009, ajo ka çuar në afro 30 milionë vdekje. Normat e HIV janë më të ulëta në Afrikën e Veriut dhe Lindjen e Mesme (0.1% ose më pak), Azinë Lindore (0.1%) dhe Evropën Perëndimore dhe Qendrore (0.2%). Vendet evropiane më të prekura, sipas vlerësimeve të 2009 dhe 2012, janë Rusia, Ukraina, Letonia, Moldavia, Portugalia dhe Bjellorusia, sipas renditjes në rënie të prevalencës.
== Historia ==
== Shoqëria dhe Kultura ==
== Hulumtimet ==
Hulumtimi për HIV/AIDS përfshin të gjitha kërkimet mjekësore që tentojnë të parandalojnë, trajtojnë ose kurojnë HIV/AIDS-in, së bashku me kërkimet themelore rreth natyrës së HIV/AIDS-it si agjent infektiv dhe rreth AIDS-it si sëmundje e shkaktuar nga HIV.
Shumë qeveri dhe institucione kërkimore marrin pjesë në kërkimin për HIV/AIDS. Ky hulumtim përfshin ndërhyrje shëndetësore të sjelljes si edukimi seksual dhe zhvillimi i barnave, të tilla si kërkimi për mikrobicidet për sëmundjet seksualisht të transmetueshme, vaksinat e HIV-it dhe barnat antiretrovirale. Fushat e tjera kërkimore mjekësore përfshijnë temat e profilaksisë para ekspozimit, profilaksisë pas ekspozimit dhe rrethprerjes dhe HIV-it. Zyrtarët e shëndetit publik, studiuesit dhe programet mund të fitojnë një pamje më gjithëpërfshirëse të barrierave me të cilat përballen, dhe efikasitetin e qasjeve aktuale për trajtimin dhe parandalimin e HIV-it, duke ndjekur treguesit standardë të HIV-it. Përdorimi i treguesve të përbashkët është një fokus në rritje i organizatave të zhvillimit dhe studiuesve.
== Shiko edhe ==
== Referime ==
[[Kategoria:Sëmundje]]
[[Kategoria:Virus]]
| |||