Teoria e relativitetit: Dallime mes rishikimesh

[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
Gurax (diskuto | kontribute)
Gurax (diskuto | kontribute)
No edit summary
Rreshti 1:
[[Figura:Spacetime_curvature.png|thumb|right|300px|Përkulja e kohëhapësirës]]
Kur flitet për Teorinë e Relativitetit i referohemi dy [[teori shkencore|teorive]] specifike në të njëjtën kohë që janë [[Teoria specifike e relativitetit]] dhe [[teoria e përgjithshme e relativitetit]]. Sidoqoftë mund të ketë raste që me "relativitet" të flitet dhe për [[Relativiteti i Galileit]].
 
Kur flitet për Teorinë e Relativitetit i referohemi dy [[teori shkencore|teorive]] specifike në të njëjtën kohë që janë [[Teoriateoria specifikespeciale e relativitetit]] dhe [[teoria e përgjithshme e relativitetit]]. Sidoqoftë mund të ketë raste që me "relativitet" të flitet dhe për [[Relativitetirelativiteti i Galileit|Relativitetin e Galileit]].
Për ta përcjellë manifestimin e një ngjarjeje apo dukurie siç është p.sh. lëvizja e një trupi, duhet të ekzistojë një [[sistem referimi]] (SR) i koordinatave. Të mendojmë dy SR prej të cilëve njëri është në lëvizje e tjetri është në qetësi. Këto dy sisteme vështrojne të njëtën dukuri.
 
Ky term u përdor për herë të parë nga [[Max Planck]] në [[1908]] për të vënë në dukje që të dy teoritë specifike të përmendura përdorin atë që quhet [[parimi i relativitetit]].
 
Në bazë të relativitetit ato përjetojnë të njejtën dukuri në forma të ndryshme. Nga logjika e shëndoshë e dimë që ajo që është e bukur për mua, për juve munde të jetë e shëmtuar. E shprehur në parametra fizikë kjo thuhet ndryshe dhe është ekuivalente me shformim dhe përmasa te ndryshme, apo të zgjase më shume apo më pak nëe kohë.
 
== Teoria Speciale e Relativitetit ==
 
{{main|teoria speciale e relativitetit}}
[[Figura:Spacetime_curvature.png|thumb|right|300px|Përkulja e kohëhapësirës]]
Teoria Speciale e Relativitetit është një [[teori shkencore|teori]] e cila përshkruan strukturën e [[kohëhapësirës]]. Ajo u paraqit për herë të parë nga Albert Ainshtajn ''([[Albert Einstein]])'' në 1905 në një punim që trajtonte "Elektrodinamika e trupave në lëvizje".
Në themel të kësaj teorie janë dy [[postulat|postulate]] që sipas mekanikës klasike janë kontradiktore:
 
1.* Ligjet e [[fizika|fizikës]] janë të njëjtë për të gjithë vëzhguesit që janë në lëvizje të pandryshuar, apo uniforme, kundrejt njëri-tjetrit. Sistemet e referimit të këtyre vëzhguesve në këtë rast i quajmë "sisteme inerciale".
 
2.* Shpejtësia e dritës në boshllëk është përherë e njëjtë dhe konstante për të tërë vëzhguesit në cdo sistem vëzhgimi, pavarësisht lëvizjes që ata mund të kenë kundrejt njëri tjetrit apo lëvizjes së vetë burimit të dritës.
 
Kjo teori nxjerr përfundime shumë interesante dhe me surpriza.
a.* Zgjatja e kohës. Ky fenomen shfaqet në formën e një vëzhguesi i cili vëren se tik-taket e një ore në levizje janë më të rralla sesa tik-taket e orës që ka me vete dhe është "fikse". Orët janë identike.
 
b.* Tkurrja e gjatësive. Në këtë rast, matjet tregojnë se objektet janë më të shkurtër në drejtimin e lëvizjes, relative në lidhje me vëzhguesin.
a. Zgjatja e kohës. Ky fenomen shfaqet në formën e një vëzhguesi i cili vëren se tik-taket e një ore në levizje janë më të rralla sesa tik-taket e orës që ka me vete dhe është "fikse". Orët janë identike.
c.* Relativiteti i njëkohshmërisë. Dy ngjarje të njekohesishme për një vëzhgues-A, nuk janë të njëkohësishme për një vëzhgues tjetër vëzhgues-B nëse ky i fundit është në lëvizje në lidhje me të parin, vëzhgues-A.
 
ç.* Masa dhe energjia janë ekuivalente. ''E = mc²'' është formula që lidh me njëra tjetrën energjinë E të një mase m.
b. Tkurrja e gjatësive. Në këtë rast, matjet tregojnë se objektet janë më të shkurtër në drejtimin e lëvizjes, relative në lidhje me vëzhguesin.
 
c. Relativiteti i njëkohshmërisë. Dy ngjarje të njekohesishme për një vëzhgues-A, nuk janë të njëkohësishme për një vëzhgues tjetër vëzhgues-B nëse ky i fundit është në lëvizje në lidhje me të parin, vëzhgues-A.
 
ç. Masa dhe energjia janë ekuivalente. ''E = mc²'' është formula që lidh me njëra tjetrën energjinë E të një mase m.
 
== Teoria e përgjithshme e relativitetit ==
{{main|teoria e përgjithshme e relativitetit}}
 
Teoria e përgjithshme e relativitetit është një [[teori shkencore|teori]] për gravitetin dhe u paraqit për herë të parë nga [[Albert Einstein|Albert Ainshtajn]] në vitet 1907-1915. Kjo teori fillon me atë që quhet "parimi i njëvlefshmërisë". Sipas këtij parimi, nëse një objekt gjendet nën efektin e një fushe gravitacionale dhe nje trup tjeter është në levizje me nxitim, keta dy trupa janë në gjendje të njëjta fizike dhe rreagojnë në mënyrë identike fizikisht. Kjo gjë sjell në përfundimin se rënia e lirë është lëvizje inerciale, ose me fjalë të tjera, renia e lirë është gjendja fizike e një trupi kur ai nuk ndikohet nga asnjë forcë e jashtme, dhe jo si efekt i forcës së gravitetit, sic meson mekanika klasike. Përvec mekanikës klasike ky përfundim është kontradiktor edhe me Teorinë speciale te Relativitetit sepse sipas saj levizja inerciale nuk lejon që trupat të mund të lëvizin me nxitim kundrejt njëri-tjetrit, por objektet në rënie të lirë munden.
 
Për të shpjeguar këtë kontradiktë, Ainshtajn prezantoi idenë që kohëhapesira është e përkulur. Në 1915 ai paraqiti [[Ekuacionet e fushës së Ainshtajnit]] te cilët pershkruajnë lidhjen midis përkuljes së kohëhapesirës me masën, energjinë dhe impulsin.
[[Figura:Einstein_ring.jpg|thumb|right|Efekti i lentes gravitacionale]]
 
Disa nga rrjedhojat e kesaj teorie jane:
 
1.* Koha rrjedh me ngadalë atje ku potenciali gravitacional është më i ulët. Kjo quhet "zgjerimi gravitacional i kohës".
 
2.* Precesioni i orbitave është i ndryshëm nga sa parashikohet sipas teorisë se Njutonit mbi gravitetin. Kjo gjë është vezhguar të ndodhë me orbiten e Merkurit si dhe të yjeve pulsarë binarë.
 
3.* Deri edhe rrezet e dritës, të cilat janë pa peshë, përkulen nën ndikimin e një fushe gravitacionale.
 
4.* Universi është në zgjerim dhe skajet e largëta të tij janë duke u larguar prej nesh me shpejtesi me te lartë se shpejtësia e dritës. Duhet theksuar që kjo nuk bie në kundërshtim me teorinë speciale te Relativitetit, pasi flitet për zgjerim të vetë hapësirës.
 
5.* [[Terheqja e zonës rrethuese]]. Kjo gjë konsiston në idenë se një trup me masë i cili rrotullohet, "merr me vete" apo "tërheq me vete" kohëhapësirën rreth tij.
 
== SqarimiLexo i teorisëedhe ==
===Nga Wikipedia Shqip===
*[[Fizika]]
*[[Teori shkencore]]
*[[teoria speciale e relativitetit]]
*[[teoria e përgjithshme e relativitetit]]
 
=== Referenca të jashtme ===
 
{{fizi-cung}}
Line 50 ⟶ 53:
 
[[Category:Fizikë]]
 
--[[Përdoruesi:Gurax|Gurax]] 12 Qershor 2008 11:18 (CEST)