Prusia: Dallime mes rishikimesh
[redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
JAnDbot (diskuto | kontribute) v roboti shtoj: ar, eu, hi, ka, ms, nap, nds-nl, vi largoj: hu, lv ndryshoj: nds, sr |
Puntori (diskuto | kontribute) No edit summary |
||
Rreshti 1:
[[Figura:Flag_of_Preussen_1701-1918.jpg|thumb|Flamuri i Prusisë 1701-1918.]]
'''Mbretëria e Prusisë''' apo dhe shkurt '''Prusia''', ([[Gjermanisht|gjer.]]: Preußen, [[Gjuha latine|lat.]] Borusia, Prusia ose dhe Prutenia; [[sqt.]] Prusi; [[Gjuha polake|pol.]] Prusy; [[Gjuha ruse|rus.]] Prussija; lit. Prūsija) gjatë viteve [[1525]] deri [[1847]] ishte [[shtet]] përbërës e pjesës veriore të [[Evropa e Mesme|Evropës së Mesme]]. Pjesët e saja lindore kanë qenë ose të [[pavarur]] ose [[sovran]], [[Vazalë]] të [[Mbretëria polake|Mbretërisë Polake]] ([[1466]]-[[1657]]), ose dhe i takonin [[Mbretëria gjermane|Mbretërisë Gjermane]] (1871-1947).
Rreshti 10:
u bë për herë të parë pjesë e Shteteve Nacionale Gjermane. Më vitin 1918 u bë shtet i lirë, kur monarkia në Gjermani pas Luftës së parë Botërore u shpërbë.
==Emblema e Urdhrit==
[[
Në emblemën e "Urdhrit" (1525) është paraqitur shqiponja dhe kryqi i mjeshtrit të lartë të ''[[Urdhri Teutonik|Urdhrit Dojç]]'', mirëpo me ngjyra të Urdhrit, zi në hapësirë të bardhë. Pas 1701-ës kësaj embleme i shtohet edhe vula mbretërore. Kjo vulë paraqiste kurorën mbretërore të kryeqytetit, ''shkopi mbretëror'' në anën e majtë dhe ''molla e mbretërisë'' në anën e djathtë, në gjoks të shqiponjës shiritit me emri e mbretit ''Frederiku I-rë''. Emblema e republikës së Prusisë gjatë vitit 1921-33 përbëhej nga shqiponja në fluturim, më 1933-45 me shpatë dhe me ''renë e zotit'' nën kthetra dhe një kryq të argjendtë në gjoks.<ref>Der Grosse Brock Haus, band 17</ref>
==Historia==
{|align=
!colspan="2"|<center>Principata e Brandenburgut <br>dhe<br> Mbretëria e Prusisë <br>(familja: Hohenzollern}</center>
|-
Rreshti 67:
|colspan="2"|[[Image:Germany former prussian lander.png|250px|Vendet trashëguese]]<br>Vendet trashëguese
|}
Parahistoria e Prusisë e ka zanafillën në historinë e ''Brandenburgut''. Ngritja e shtetit të Prusisë ''branderburgiane'', u bë nën ''Princin e Madh Frederich Wilhelm''. Deri në vitin 1640 në këto anë u zhvillua lufta fetare 30-vjeçare në mes të katolikëve dhe protestantëve. Nga këto luftëra si më i afti në këtë anë del i quajturi ''Princi i Madh'' ''[[Frederich Wilhelm]]'' i cili mori nën qeverisje disa njësi politike të dala pas luftës. Qëllimi i tij ishte bashkimi i këtyre njësive sipas shembullit të absolutizmit francezë. Nëpërmjet një rrejti të tatimeve (akcizave) deri në vitin 1643/44 ja arrin të mbajë një trupë të fortë ushtarake dhe nëpërmjet saj të pavarësohet nga qendrat provinciale të tatimeve. Shkatërrimi i qendrave tatimore provinciale u zbatua me ashpërsi të madhe, mirëpo zhvillimi i përgjithshëm shoqëror nuk pësoj shumë. Njësimi i shtetit të tij dhe lartësimi i forcës së tij shkonin në shërbim të zhvillimit ekonomiko politik të shtetit. Gjatë kësaj kohe ai vuri akciza mbi produktet ushqimore dhe mallrat tjera, themeloi manifaktura, avanconte tregëtin si dhe mori përsipër një anë të bregdetit të arit në Afrikë. Veprimeve të ti i shkonin përshtati edhe pranimi i refugjatëve të uritur (1685) të cilët ndihmonin zhvillimin e punishteve industriale. Gjitha këto ngjarje dhe veprime ndikonin gjithnjë e më shumë që Frederiku në politiken e jashtme të ndihej si princ mbretëror i fuqishëm dhe i pavaruri. Aleancat politike të tij ishin në varësi të rezervave të pasurisë shtetërore. Pa mbështete të fuqie të mëdha, me mjeshtrin politike të tij ja arrin që në marrëveshjen ''Westfalia 1648'' të marrë përsipër toka të reja të ''Pomenisë'' (deri tek grykëderdhje e lumit Oda), ''Halberstadt''-in, ''Mindenin'' dhe të pushtojë toka në ''Magdeburg'' (Sulmi i vitit 1680). Pas luftës që ndodhi në veri nga 1655-60, në marrëveshjen e quajtur ''Paqja e Olivës'' (1660) arrin sovranitetin në ''Hercegturmin e Prusisë''. Qëllimi më i rëndësishëm i tij në politiken e jashtme ishte marrja e ''Vorpommen''-isë, të cilin nuk e arrin edhe përkundër fitores ndaj suedezëve. Në vitin 1686 parapëlqen kapërcimin në aleancën e ''Habsbrgve'' nga ana franceze që kishte. Ky kalim i aleancës pastaj i jep edhe orientimin e tij në politiken e jashtme.
|