Kuçi (Vlorë): Dallime mes rishikimesh

[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
No edit summary
Rreshti 17:
Klima e Kuçit është pjesërisht e ashpër malore dhe mesdhetare, atje bien 2670 mm. shi në vit (zë vendin e dytë pas Bogës së alpeve veriore). Kuçi ka mbi l60 burime ujore (fshati më i pasur në vend). Burimi i Lëpushës jep 520 l në sek, Buronjat e Kuçe 300 l sek, disa burime. Në lumin e Kuçit ka 4 ura nga l2 që ka lumi i Shushicës, vë disa kalime ure të vogla. Në 1953 në Buronja u ndërtua hidrocentrali që u lidh me sistemin unik të vendit, por u prish në tranzicion. Kuçi është i pasur në kafshë dhe shpendë të egra, rritet edhe trofta në përrenj, sot edhe në vaska në Buronja. Kuçi është vend arkeologjik e turistik, i banuar nga neolitiku, sipas gjetjeve në shpella, ara, taraca, vendbanime me gurë qiklopikë etj., megjithëse s'janë bërë asnjëherë gërmime shkencore zyrtare.
Fshati ka rreth 20 kisha (gërmadha në territorin e tij, në lagje e fise, me emra shenjtorësh. Ka mbi 15 vende të mira, që nga ato pagane, ku bëhen edhe kurbane në vite.
 
 
== Përshkrimi ==
 
Kuçi ka 6 kala (gërmadha) veç fshatit të ndërtuar si kala natyrore. Më e shquara është ajo e Katafiqit ku u gjet emblema e vjetër me lisin e Dodonës ku ka luftuar edhe Gjergj Arianiti, etj.
Ka rreth 60 shpella, më e shquara ajo e Zenel Gjolekës, ku u strehua ai në dimrin e l847/48 si dhe ato me vizatime të hershme në Kanal, Rrëzë të Vishatit etj. Ka varroshe të vjetra, ka mbi 10 lapidarë. Buronjat dhe Zareli janë parqe kombëtare me pyje, male etj., në grykën e Shurit të Kuçe 5 km. e gjatë, ku ka kaluar Çajupi dhe ka lënë poezinë e famshme "O Labëri sa të dua"! Kuçi është dëmtuar rëndë nga tërmetet e 1892, 1918, 1930, l972 e 2006. Si fshat fillestar,sipas arkivit të kishës së Athinës, si degë e patrikanës së Finiqit, më 384 p.e.r. Kuçi kishte 22 shtëpi në Porto Palermo të Himarës,ku edhe sot ka troje e toka kuçiote në territorin e Palermo/Vërri Pilur/Kuç, nga ku është përhapur në territorin e sotëm.
 
 
Gjatë luftës civile romake, Jul Cezari zbarkoi në Palasë dhe një pjesë e ushtrisë së tij kaloi nga Kuçi, ku në qafë Shkallë ruhet edhe toponimi "varri i ushtarit të Cezarit", viti 48 p.e.s. Më l261 Kuçi qe pjesë e despotatit të Epirit. Kuçi përmendet më 1304 në "Akte dhe diploma". Si n/nënprefekturë Kuçi bëri pjesë në vilajetin e Këlcyrës më 1431 kur defteri nr.91 (f.67*68) i kadastrës osmane të Ankarasë, Kuçi e Vishati shënohen si një fshat duke qenë në malet përballë. Më 1808 në Kuç qe postëkomanda dhe depua ushtarake osmane në Lug të Ivane kur e mori në qeverisje Ali Pash Tepelena, që ndërtoi edhe xhaminë e Kuçit në Porto Palermo, pranë kishës së vjetër. Më 1860 Kuçi varej nga n/prefektura e Delvinës, më 1875=85 si qendër e n/prefekturës Kuçi varej nga Gjirokastra dhe më 1891-1914 varej nga Himara me Gjirokastrën. Më 1914-20 Kuçi u var nga Vlora. Më 1920-1946 varej nga n/prefektura në Gusmar. Më 1939-40 Kuçi qe komunë e e klasit të parë .Më l947-49 Kuçi u bë qendër dhe u quajt rrethi i Kurveleshit me Vlorën. Për herë të parë më 1949 Kurveleshi u nda. Kuçi u bë lokalitet i Kurveleshit të poshtëm i varur nga Kota. Nga l963 Kuçi u grumbullua si fshat, një gabim i madh ky dhe më 1983 u nda në dy fshatra: Kuç qendër dhe Kuç Buronja,siç është sot. Deri më 1992 ishte qendër e komunës, sot varet nga komuna Horë-Vranisht. Kuçi ka patur shumë vendbanime si Katundi i vjetër, Vishat, Bobovisht, Përroi i Skozës, Kunjova, Grabova, Rrëza e Borshe, Rotoi, Kanal, Kolubie, Gjorkuç etj., lagje të tij por që u mblodhën ku është sot më 1400-1492 më qendër në Llëxha (sot buza e Zenele) e cila u dogj më 1914 nga grekët dhe më 1935 rrëshqiti pas një dimri të madh, gjë që prishi edhe pamjen e Kuçit si kala natyrore, qytet i vërtet, siç e quan Th.Mitko në "Bleta shqiptare" dhe sipas gravurës së vjetër që kemi. Pas 1935 qendra u bë ku është sot monumenti i Z.Gjolekës. Gjatë tranzicionit demokrat nga lagjet e jashtme kanë mbetur pak shtëpi gjatë lumit pasi njerëzit u larguan nga arat dhe stanet jashtë fshatit. Sipas legjendës, Juçi u krijua nga 5 fise: Bardhaj, Gjokgjin, Qurgjin-Lagjin, Qersagjin-Zhupgjin si fise vendëse dhe Ivan i ardhur nga Kakozi i Gjirokastrës. Sot janë rreth 130 fise, një pjesë ka mërguar brenda vendit e jashtë tij si në Kalabri (Pina del Albanesi, Kuçi, ku kanë të njëjtët mbiemra), Kuçi në Korinth (Greqi) etj. Regjistri osman i 1583 jep lagjen Kuç me l8 shtëpi në Gjirokastër.
 
== Historia ==
 
Gjatë luftës civile romake, Jul Cezari zbarkoi në Palasë dhe një pjesë e ushtrisë së tij kaloi nga Kuçi, ku në qafë Shkallë ruhet edhe toponimi "varri i ushtarit të Cezarit", viti 48 p.e.s.
Më l261 Kuçi qe pjesë e despotatit të Epirit.
Kuçi përmendet më 1304 në "Akte dhe diploma".
Si n/nënprefekturë Kuçi bëri pjesë në vilajetin e Këlcyrës më 1431 kur defteri nr.91 (f.67*68) i kadastrës osmane të Ankarasë, Kuçi e Vishati shënohen si një fshat duke qenë në malet përballë.
Më 1808 në Kuç qe postëkomanda dhe depua ushtarake osmane në Lug të Ivane kur e mori në qeverisje Ali Pash Tepelena, që ndërtoi edhe xhaminë e Kuçit në Porto Palermo, pranë kishës së vjetër.
Më 1860 Kuçi varej nga n/prefektura e Delvinës, më 1875=85 si qendër e n/prefekturës
Kuçi varej nga Gjirokastra dhe më 1891-1914 varej nga Himara me Gjirokastrën. Më 1914-20 Kuçi u var nga Vlora.
Më 1920-1946 varej nga n/prefektura në Gusmar.
Më 1939-40 Kuçi qe komunë e e klasit të parë .
Më l947-49 Kuçi u bë qendër dhe u quajt rrethi i Kurveleshit me Vlorën.
Për herë të parë më 1949 Kurveleshi u nda.
Kuçi u bë lokalitet i Kurveleshit të poshtëm i varur nga Kota.
Nga l963 Kuçi u grumbullua si fshat, një gabim i madh ky dhe më 1983 u nda në dy fshatra: Kuç qendër dhe Kuç Buronja,siç është sot. Deri më 1992 ishte qendër e komunës, sot varet nga komuna Horë-Vranisht.
 
Gjatë luftës civile romake, Jul Cezari zbarkoi në Palasë dhe një pjesë e ushtrisë së tij kaloi nga Kuçi, ku në qafë Shkallë ruhet edhe toponimi "varri i ushtarit të Cezarit", viti 48 p.e.s. Më l261 Kuçi qe pjesë e despotatit të Epirit. Kuçi përmendet më 1304 në "Akte dhe diploma". Si n/nënprefekturë Kuçi bëri pjesë në vilajetin e Këlcyrës më 1431 kur defteri nr.91 (f.67*68) i kadastrës osmane të Ankarasë, Kuçi e Vishati shënohen si një fshat duke qenë në malet përballë. Më 1808 në Kuç qe postëkomanda dhe depua ushtarake osmane në Lug të Ivane kur e mori në qeverisje Ali Pash Tepelena, që ndërtoi edhe xhaminë e Kuçit në Porto Palermo, pranë kishës së vjetër. Më 1860 Kuçi varej nga n/prefektura e Delvinës, më 1875=85 si qendër e n/prefekturës Kuçi varej nga Gjirokastra dhe më 1891-1914 varej nga Himara me Gjirokastrën. Më 1914-20 Kuçi u var nga Vlora. Më 1920-1946 varej nga n/prefektura në Gusmar. Më 1939-40 Kuçi qe komunë e e klasit të parë .Më l947-49 Kuçi u bë qendër dhe u quajt rrethi i Kurveleshit me Vlorën. Për herë të parë më 1949 Kurveleshi u nda. Kuçi u bë lokalitet i Kurveleshit të poshtëm i varur nga Kota. Nga l963 Kuçi u grumbullua si fshat, një gabim i madh ky dhe më 1983 u nda në dy fshatra: Kuç qendër dhe Kuç Buronja,siç është sot. Deri më 1992 ishte qendër e komunës, sot varet nga komuna Horë-Vranisht. Kuçi ka patur shumë vendbanime si Katundi i vjetër, Vishat, Bobovisht, Përroi i Skozës, Kunjova, Grabova, Rrëza e Borshe, Rotoi, Kanal, Kolubie, Gjorkuç etj., lagje të tij por që u mblodhën ku është sot më 1400-1492 më qendër në Llëxha (sot buza e Zenele) e cila u dogj më 1914 nga grekët dhe më 1935 rrëshqiti pas një dimri të madh, gjë që prishi edhe pamjen e Kuçit si kala natyrore, qytet i vërtet, siç e quan Th.Mitko në "Bleta shqiptare" dhe sipas gravurës së vjetër që kemi. Pas 1935 qendra u bë ku është sot monumenti i Z.Gjolekës. Gjatë tranzicionit demokrat nga lagjet e jashtme kanë mbetur pak shtëpi gjatë lumit pasi njerëzit u larguan nga arat dhe stanet jashtë fshatit. Sipas legjendës, Juçi u krijua nga 5 fise: Bardhaj, Gjokgjin, Qurgjin-Lagjin, Qersagjin-Zhupgjin si fise vendëse dhe Ivan i ardhur nga Kakozi i Gjirokastrës. Sot janë rreth 130 fise, një pjesë ka mërguar brenda vendit e jashtë tij si në Kalabri (Pina del Albanesi, Kuçi, ku kanë të njëjtët mbiemra), Kuçi në Korinth (Greqi) etj. Regjistri osman i 1583 jep lagjen Kuç me l8 shtëpi në Gjirokastër.
 
Para pushtimit osman Kuçi ka patur 400-500 shtëpi dhe 2000 banorë. Më 1431 Kuçi e Vishati jepen me 49 shtëpi e 180 banorë. Më1913 pati 500 shtëpi me 1848 banorë,Më 1914 grekët dogjën 300 shtëpi, Më 1923 pati 365 shtëpi me 1818 banorë, më 1930 pati 319 shtëpi (6 dyqane, 7 mullinj, 4 dërstila, 2 kafene, një sharrë). Më 1939-45 pati 480 shtëpi, ndërsa më 1980 u bënë 500 shtëpi me 2800 banorë. Sot ka l50 shtëpi me 1200 banorë dhe vijon ikja në Vlorë, Tiranë etj., dhe në mërgim, mbi 600 vetë në Greqi sidomos në Athinë, pjesa tjetër në Evropë e ShBA etj. Kuçi ka kaluar me luftëra nëpër shekuj. Sipas Strabonit dhe Korneit, Kuçi kaon ka luftuar me kolonët helenë të Korfuzit duke bërë edhe tregti lëndë drusore, poçeri, bagëti të imta etj. Kanë marrë pjesë në luftërat mes fiseve ilire maqedonas, molos etj., në shekujt e V deri në pushtimin romak shek. III p.e.s. Pal Emili shkatërroi edhe vendbanime në Kuç. Ai u denoncua nga Ciceroni ne senatin romak. Në shek. I të e.s. romakët ndërtuan rrugët: Qeparo-qafë, Shkallë-Pori-Kuç-Progonat; Pilur-qafë Shkallë-Kallarat etj., rrugë kalimtare për karroca dhe kroje që pjesërisht gjenden edhe sot gjurmët e tyre. Në shek. IV Kuçi u përfshi në fenë e krishterë. Gjatë shek.IV e të V përjetoi sulmet barbare: gotët etj., deri në shek. e IX. Në shek. VII bullgarët lanë toponime në territorin e Kuçit. Në shek. XI kaluan normandët e anzhuinët por pati autonomi të brendshme me despotatin e Epirit, Arianitët. Në shek. XIII e XIV ndihet influenca e Venedikut. Më 1419 Kuçi bën qëndresë ndaj osmanëve. Më 1431-36 shquhet si fshat kryengritës në kalanë e Katafiqit, më 1432 bëhen luftime në qafë Shkallë, grykën e Kuçe ku osmanët humbën betejat. Pas luftërave të Gjergj Kastriotit, më 1481-82 Kuçi luftoi osmanët sëbashku me Gjon Kastriotin që fushoi në Katund 3 muaj kur Sulejman Pasha u thye në qafë Mret në Kuç. Më 1492 sulltan Bajaziti luftoi në tërë territorin e Kuçit dhe në qafë Shkallë ka mbetur toponimi "varri i turkut" Ai masakroi popullsinë, dogji pyjet, zuri robër, por kuçiotët i zunë shtigjet në grykën e Kuçe etj. Kuçi bëri qëndresë më l537, 1570, 1581, 1637, 1667 deri në 1716, kur Kuçi ishte qendra kryengritëse sipas fermanit të arkivit të Beratit me vëllezërit Luka (Luçi-Hasan e Mehmet) në bashkëpunim me Margëllëçin në Çamëri. Po kështu më 1757, 1760-61, 1778 kur doli në skenë Ali Pash Tepelena. Në ndihmesë të Aliut të rrethuar në Janinë më 1822 vajtën 3000 kuçiotë me Laze Dautin në krye. Më 1830-48 Kuçi qe kryengritës, ku u shqua Zenel Gjoleka qysh më 1830 kur vrau Kaftanazin në Manastir duke marrë hakë për gjyshin e Ismail Qemalit, pastaj luftoi me Tafil Buzin, H.Nivicën, Rr.Hekalin etj. Gjoleka udhëhoqi kryengritjen e Tanzimatit më 1847 si kryekomandant i zgjedhur në kuvendin e Mesaplikut, por u zu rob në 1848 pasi i zunë me tradhti robër gruan e djalin. Gjoleka u vra më 1452 në pritë pabesie duke luftuar për mbrojtjen e trojeve shqiptare në veri nga malazeztë, sëbashku me kurveleshas dhe bregdetas. Më 1878-81 Kuçi me Myslim Gjolekën mori pjesë në Lidhjen e Gjirokastrës, më 1878 luftuan në Lëkurës kundër shovenëve grekë dhe më 1880. Bido Gjoleka me 120 luftëtarë luftoi me Ali pash Gucinë kundër malazezve. Kaçakët kuçiotë vepruan nga l856-1900 si Delo e Sadik Kamberi, Lame Idrizi, Mehmet Hyseni etj. që vepruan edhe në krahina të largëta në Jugë deri në Përmet. Nga 1900-12 vepruan çetat e Kuçit me Mehmet Hysenin, Zeno Luçin, Shefqet Gjolekën, Dule Hmzon etj., duke bashkëpunuar me Çerçiz Topullin, Dervush Himën etj.