|
'''Lezha, njerëzit dhe besimi i saj'''
Qyteti antik i LezhesLezhës cilesohetcilësohet si "Lissitan". JaneJanë bere disa zberthimezbërthime etimologjike deri me sot nga dijetare te ndryshemndryshëm. Eshte perngjasuarEshtë përngjasuar emri LezheLezhë, apo Liss me fjalenfjalën shqipe "Lis'" cç'ka perbenpërben njenjë etimologji popullore. Nga qyteti kane dale disa personalitete shume te njohura te vendit dhe te huaja...
'''VeshtrimVështrim historik mbi LezhenLezhën'''
FtillezimiFtillëzimi i historisehistorisë njerezorenjerëzore gjallon ne LezheLezhë qe ne periudhenperiudhën parahistorike, ne epokenepokën e bronxitbronzit dhe te hekurit. Arkeologjia hap enigmat e mbyllura te zanafilleszanafillës. I vetmi objekt perfaqesuespërfaqësues i doresdorës se njeriut prehistorik, qe eshteështë gjetur deri me sot, ne keteketë areal eshteështë njenjë sopate e vogelvogël prej guri punuar, gjetur rastesisht, gjate germimevegërmimeve perpër hapjen e themeleve te njenjë godine ne qendrenqendrën e LezhesLezhës. EshteEshtë sopate guri, e tipit te quajtur "gjuhe lope". Vetvetiu, kjo vepervepër ne miniature, zmadhohet ne perfytyriminpërfytyrimin tone, si deshmidëshmi e ekzistencesekzistencës se vendbanimit prehistorik dhe eshteështë njenjë motiv ngacmues perpër zbulimet e ardhshme ne rrafshin e prehistorise.
Epoka e bronxitbronzit dhe e hekurit perfaqesohetpërfaqësohet nga njenjë koleksion objektesh : arme, vegla pune, vathe, fibula etj. Zona e LezhesLezhës dhe zonat ne kufi te saj janejanë zona minerale te pasura me bakerbakër. Ky resurs ka qene gjithnjegjithnjë burim i jetesjetës dhe i punespunës. Zbulimi me i madh arkeologjik i epokesepokës se bronxitbronzit eshteështë gjetja e thesarit prej 120 sopata prej bronxibronzi, shumica te vogla te tipit kelt dhe te tjerat me te medhamëdha te tipit "dalmato-adriatikas". Ky thesar u gjet ne Torovica, 13 km ne Veri te LezhesLezhës. Mes tyre, ishte dhe njenjë sepate bronxibronzi e tipit italik, qe saktesoisaktësoi datimin e krejt thesarit ne shek. X para ereserës sonesonë. Ky thesar shpreh njenjë faze paraardheseparaardhëse te sistemit monetar, sepse shkembimishkëmbimi i tyre, parakupton vlerat e sopatave, si simbole paramonetare te shkembimitshkëmbimit. KoderKodër-varret, varrezat tumulare, qe ndodhen ne te gjithegjithë hapesiren cirkulare te LezhesLezhës, kane dhenedhëne objekte te rendesishmerëndësishme te kultureskulturës se hershme ilire. Mes tyre eshteështë gjetur dhe njenjë shpate e tipit "Niken", prej bronxibronzi, gjegjë qe simbolizon trafikun dhe lidhjen me kulturenkulturën e gjeo-mikenas, vetekuptohetvetëkuptohet nepermjet detit ne keteketë qerthull. Materiali arkeologjik, i zbuluar ne Blinisht ne Troshan, ne Daj, ne Kallmet, ne SpiteSpitë, ne MalesiMalësi te LezhesLezhës tregon perpër njenjë cikelcikël te vendbanimeve parahistorike te etnosit ilir. Madje, edhe ne kreshtenkreshtën e malit te Shetbunit, janejanë gjetur gjurme muresh te sistemit mbrojtesmbrojtës parahistorik, qe i takon si kohe periudhesperiudhës se vone te bronxitbronzit.
Qendrat prehistorike vetvetiu shndrrohen ne qendra protourbane, paraqytetar. Vendbanimet e fortifikuara protourbane jane jo vetem ne malin e Shelbunit, por edhe ne vete kodren e Lezhes. Keto vendbanime protourbane do te koncentrohen dhe do te krijojne nje simbioze per te kaluar ne fazen me te larte ate urbane, pra te struktures qytetare dhe te konceptit te ekzistences dhe funksionimit te qytetit antik.
Ne fillim te shek.XVIII Lezha ishte ne sanxhakun e Shkodres dhe ishte qendra e nahijes, qe quhej Nahi e Lezhes. Me 1768, Mehmet Pasha sulmoi lezhianet me nje ushtri 2500 vete po nuk i theu dot. Lezha, me 1770, u mor nga ushtria e Mehmet Pashe Bushatlliut. Me 1793, lezhianet perkrahen Kara Mahmut Bushatlliun, qe qe rrethuar ne Kalane e Shkodres nga turqit. Me 28 nentor 1793 lezhianet sulmuan ushtrine turke, qe kish rrethuar Shkodren, duke i shpartalluar ata.
Lezha e perjetoi fuqishem epoken e Pavaresise se Shqiperise me 28 nentor 1912 si dhe te gjitha epokat e mepasshme deri ne ditet tona.
==Kultura==
'''Katedralja e Shen Nikolles'''
|
