Eshtrat e njeriut: Dallime mes rishikimesh

[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
v roboti shtoj: jv:Balung
v roboti ndryshoj: ro:Os (anatomie); cosmetic changes
Rreshti 1:
[[FiguraSkeda:Ashti.jpg|right|thumb|Ndërtimi i një ashti]]
Eshtrat si një sistem së bashku me eshtrat e tjera të sistemit skeletor ndërtojnë [[Skeleti i njeriut|skeletin e njeriut]].
Eshtrat janë materie organike ndërtohen prej indit eshtëror në hapësirat mes qelizave eshtërore.
 
[[FiguraSkeda:Gray252.png|thumb|right|Ashti i [[Femuri i njeriut|Femurit]]]]
 
[[FiguraSkeda:Illu compact spongy bone.jpg|left|300px|thumb|Ndërtimi i indit kockor]]
 
== Ndërtimi i eshtrave ==
Janë të ndërtuara nga : '''[[inde]] kockore''' ('''[[qeliza]] kockore'''), '''kripëra ([[kalciumi]], [[fosfori]])''', që të jenë të forta të cilat shtresohen vazhdimisht, [[Proteina|proteinë]] (kolagjen) që të jenë elastike.
Eshtrat kanë edhe një tjetër karakteristik d.m.th posedojnë inde për qarkullimin e [[Gjaku|gjakut]], enë [[limfatike]] dhe fije [[Sistemi nervor|nervore]].
 
==== [[Qeliza]] dhe [[Inde|indet]] kockore ====
[[Qeliza|Qelizat]]t të cilat prodhojnë eshtra quhen '''osteoblasete''', më para këto [[qeliza]] kanë prodhuar [[substanca]] të cilat quhen materie ndërqelizore dhe është i vendosur në mes të [[Qeliza|qelizave]] ku ka sasi të madhe kologjeni. Materiali ndërqelizor posedon grupe [[Qeliza|qelizash]] të forta të quajtura '''osteocite'''. Osteocitet janë [[qeliza]] të gjalla por nuk japin ind të ri ashtëror. Ka dhe disa [[qeliza]] të tjera të cilat quhen '''osteoklaste''' të cilat janë përgjegjëse për resorbimin dhe ndërtimin e ashtit.
Eshtrat në qendër të ashtit posedojnë zbraztirën e cila është '''diafiza''' dhe dy skajet jo të rregullta '''epifiza'''.
 
Ka dy lloje të indit ashtëror :
Njëri është lloj i vërtet ose '''asht kompakt''' (kocka e fortë). Ky lloj ashti merr pjesë në ndërtimin e eshtrave të gjata dhe pjesën sipërfaqësore të eshtrave tjera.
 
Lloji tjetër I ashtit është indi sungjeror ku ka hapësira të zbrazta në krahasim me llojin e vërtet.
 
Eshtrat kanë dy lloje të palcës : '''palca e kuqe''' e cila gjendet në skaje të eshtrave të gjata dhe te eshtrat e tjera më të vogla gjendet në mes që krijojnë qelizat e kuqe të gjakut, '''palca e verdh''' e cila gjendet në mes të eshtrave të gjata në hapsirën e përbërë prej qelizave yndyrore.
 
Mbështjellsi i brendshëm i cili mbulon pjesën e ku ndodhet palca quhet endosterum, e cila ndihmon në rritjen dhe përtrirjen e indit ashtëror.
Eshtrat nga jasht janë të mbështjellura me periost me përjashtim të mollëzave (epifiza).
 
Në pjesën e brendshme të ketij mbështjellësi ka '''osteoblaste''' të cilat janë të pazëvendësueshme për krijimin e ashtit, jo vetëm gjat rritjes por edhe gjatë fatkeqësive kur thyhet ashti. Enët e [[Gjaku|gjakut]] dhe limfatike në shtresën e periostit kanë rolin e furnizimit me ushqim ashtin, ndësa fijet [[Sistemi nervor|nervore]] nevojiten atëherë kur ashti është i thyer.
 
== Rritja dhe përtrirja e eshtrave ==
 
Ashtrimi i indeve kërcore fillon prej mezit dhe vazhdon nga skajet e ashtit. Dhe në këtë mënyrë eshtrat e gjata vazhdimisht rriten në gjatësi. Ky proces zgjat prej moshës 13-20 vjet atëherë kur ndërpritet edhe zgjatja e eshtrave. Eshtrat tek të rinjtë e sidomos te fëmijët janë më elastik për shkak sepse kanë sasi më të madhe të kërces dhe mund të përtërihen më shpejt, gjatë mplakjes është më e dobët përtërija e eshtrave (indit ashtëror) në të gjitha llojet e trupit të ashtit. Si rezultat i kësaj eshtrat shumë dobësohen dhe janë më të thyeshëm. Me mplakje gjithashtu mundet të zvogëlohet aftësia për krijimin e [[Proteina|proteinave]] bazë ku shtresohen kryprat e [[Kalciumi|kalciumit]].
 
== Koha që të krijohen eshtrat ==
 
Eshtrat në përgjithësi kanë një kohë të caktuar për kalimin nga kërca në asht dhe këtë kohë mund ta quajmë si ashtrim (eshtrim). Ky proces fillon prej në embrion në muajin e 3, gjat lindjes mund të shihen më shumë eshtra, eshtrat e gjata fillojnë të ashtrohen (osifikohen) në mezin e trupit. Pas lindjes ashtrimi (osifikimi) sekondar dhe qendra e tyre gjendet në skaje të eshtrave.
 
Gjat 12 viteve të para të jetës ashtrimi kryhet në pjesën më të madhe të skeletit.
 
Prej 17 - 20 vjet ashtërohen eshtrat e ekstremiteteve (gjymtyrëve), shpatullës.
 
Prej 18-23 eshtra e klavikulës, dhe deri në moshë 25 vjeçare ashtrimi (osifikimi) llogaritet I kryer në të gjitha eshtrat.
 
== Shih edhe ==
: [[Skeleti i njeriut]]
: [[Kafka e njeriut]]
Rreshti 47:
: [[Legeni i njeriut]]
 
== Referencat ==
{{reflist}}
 
== Lidhje të jashtme ==
* [http://silver.neep.wisc.edu/~lakes/BoneElectr.html Tiparet elektrike të eshtrave]
* [http://www.scq.ubc.ca/?p=400 Një bazë e mirë e eshtrave në përgjithësi dhe shkencës kreative]
Rreshti 109:
[[pt:Osso]]
[[qu:Tullu]]
[[ro:Os (anatomie)]]
[[ru:Кость]]
[[scn:Ossu (struttura rìggida)]]