|
'''Illyricum Sacrum''' është një vepër enciklopedike me 5500 faqe, e ndarë në nëntë vellimevëllime. Në të flitet për historinë e ilireve, domëthënëdomethënë për historinë e shqiptarëve që kanë jetuar në faqen përendimoreperëndimore të Ballkanit, ku shtriheshin fiset ilire. Illyricum Sacrum përmban gjithashtu harta, skica dhe ilustrime të shumta për të parët tanë, të cilat nuk gjenden askund vecveç në këtë vepër të madhe. Sipas prof. [[Aleksander Stipcevic]], vepra Illyricum Sacrum është një arritje kapitale e historisehistorisë evropiane. Ajo ka rendesirendësi të dorës së parë si burim të dhenashdhënash për historinë mesjetare të Ballkanit PerendimorPerëndimor. VellimiVëllimi i parë ka dalë në vitin [[1751]], kurse i fundit në vitin [[1909]]. Shtatë vellimetvëllimet e para janë përgatitur nga [[Daniele Farlati]], kurse dy vellimetvëllimet e fundit nga [[Jakobo Coleti]].
Treqind e dy vjet më parë, në vitin [[1702]], [[Papa Klementi XI]] i drejtohet ipeshkevitipeshkvit të [[Tivari|Tivarit]], imzot Vincenc Zvajevikut: "DeshirojDëshiroj të përmbusheshpërmbushësh një vizite pastorale në trojet e Arbnise. Të shkosh atje dhe të shikosh nga afër kryeipeshkevite, ipeshkvite, dioqezat dhe famullitefamullitë. Pasi të keni bërë këtë punë dua nga ju një raport të hollësishemhollësishëm për gjendjen e kishave të Arbnise dhe të besimtareve¦ dhe me në fund dua të di, a e perdorpërdor ai popull gjuhën e vet, të folmen arbneshë ?" Duke i shkruar ipeshkevit të Tivarit, Papa Klementi XI, që quhej ndryshe edhe [[Papa Albani]], për shkak të origjinës shqiptare, kërkonte gjallerimingjallërimin e jetës katolike në Shqipëri, si dhe ruajtjënruajtjen e gjuhës së këtij vendi. Sipas Klementit XI, shqiptarët ishin të vendosur në ruajtjënruajtjen e traditave të tyre. Si shqiptar, Papa Klementi XI ishte i pari që kishte kuptuar se shqiptarizimi i kishës katolike ishte mjeti më i mirë për të ruajtur fenefenë dhe kombin në këtë vend që kercenohejkërcënohej gjithnjegjithnjë e më shumë nga dyndjet osmane.
Duke iu përgjigjur letrës së Atit të shënjteshenjte, kryeipeshkevi i Tivarit Vincec Zmajevik, kalon qytet me qytet e katund me katund duke plotësuar më perkushtimpërkushtim të thellë urdhrin e shënjteshenjte të Papës. Pas ekspeditesekspeditës në Arbni, ai i shkruan Papës : "¦ iu solla dheut rreth e rreth, gjithembaregjithmbarë e pashë vuajtje shumë o Ate i shënjteshenjte. Qytetet e lulezuaralulëzuara ishin vene nën haracharaç, pashe kala të rrenuararrënuara, forcën tonë të prishur, e kisha të perlyerapërlyera. Pashe pleq të vuajtur, meshtaremeshtarë duke qarë, barinj të travajur, murtajenmurtajën që bënte kerdine. Zëmra imë, bashkuar me mjerimin e popullit tim, donte të më ndahej copa.". Në fund, ipeshkevi i Tivarit e mbyll kështu letrën e tij : "Konstatimet e mia do të ishin të pavlera sikur të mos ndermerreshin hapa të menjehershem për t'i ardhur në ndihme popullit të Arbnisë që është, në të njejtennjëjtën kohë, edhe populli juaj o Atë i ShënjteShenjtë !"
Pas këtij leterkembimiletërkëmbimi Papa Klementi XI vendosi që në Merci të [[Lezha|Lezhes]] me 14 e 15 janar 1703 të mbahej kuvendi i Arbnit. Me vendim të Papa Klementit XI u themelua kolegji për arbëreshet e Italisë në ShenShën MiterMitër Korone. Ai dha 4000 skude për një vend të përhershempërhershëm në Kolegjin Urban të Propagandës Fide në Romë, vend i cili do të mbahej nga një shqiptar. Me iniciativeniniciativën e tij u hap katedra e gjuhës shqipe në Romë. Sipas Papa Klementit XI, rimekembjarimëkëmbja e Arbnisë, domethenëdomethënë ringritja e ndergjegjesndërgjegjes kombetarekombëtare mund të vinte duke ruajtur gjuhën, fenefenë dhe historinë e të pareve. Sipas PapesPapës, këto ishin simbole të unitetit kombetarkombëtar. Ashtu si në vitin 1702, dhjete vjet më vonë, Papa Klementi XI i drejtohet për bashkëpunim një intelektuali, studiuesi dhe historiani, z. [[Daniele Farlati]], për të ndermarrendërmarre një ekspedite të gjerë nepërnëpër dheun e të pareve të tij, nepërnëpër Iliri. Kështu nisi puna për korpusin "Illyricum Sacrum", të cilit Daniele Farlati do t'i kushtonte gjithë jetën e tij.
Me këtë vepër Farlati bëhet një nga personalitetet më të mëdha të ilirologjise. Ai është më i madhi, përfaqesuesipërfaqësuesi me dinjitoz që njohim deri me sot. Nuk ka ilirolog tjetër që mund të konkurroje me të për periudhenperiudhën antike, deri në Mesjetë. Me dokumente dhe fakte ai argumenton prejardhjen tonë shumë e shumë kohë para së të vinin sllavet në Ballkan. Ai davarit mjegullat shekullore e saktesonsaktëson kohën ilire, helene, romake dhe bizantine. Ai dhe vetëm ai, paraqet themelet e nderlikuarandërlikuara mbi të cilat u ngrit shteti ilir dhe jeta e paraardhesveparaardhësve tanë. Për të kryer studime të tilla nuk është e lehte. Duhet shumë kohë, shumë dije, dokumente e deshmidëshmi që mund t'i gjesh pas një hulumtimi të gjatë e në vendëvende të ndryshme. Burimet e informacionit janë gati të paarritshme. Por edhe kur i gjen, nuk është e lehte t'i deshifrosh. Mendoni se cç'punepunë kolosale i është dashur Farlatit për të ndertuarndërtuar pa asnjeasnjë të mete mozaikun e ilireve që jetonin në faqen perendimoreperëndimore të Ballkanit. Nëse historiografisehistoriografisë sonë i heqim Farlatin, atëherë prejardhja jonë do të ishte e dyshimte, e mangetmangët, e cunguar. Të dhëna për këtë periudhe kanë paraqitur edhe studiues të tjeretjerë, por roli dhe saktesiasaktësia e Farlatit janë të padiskutueshme. Të gjithë ata që duan të flasin për iliret dhe historinehistorinë e shqiptareve, patjeterpatjetër duhet të mbështëtenmbështeten e të citojnë Daniele Farlatin. Ai është institucion. Ai përfaqesonpërfaqëson bankën më të madhe të të dhënave për IlirineIlirinë.
Sot për sot, në ShqiperiShqipëri gjenden tri vellimevëllime të Daniele Farlatit, një vellimvëllim që ndodhet në AQSH, një vellimvëllim në Bibliotekën KombetareKombëtare dhe një vellimvëllim që gjendet në Shkodër. Vellimet Vëllimet e tjera nuk i kemi. Ato gjenden në Vatikan, në Venedik, në Kroaci, në Muzeun e Vjenës, etj. Edhe në këto vende, kopjet e Illyricum Sacrum janë të rralla. Me një nisme të marrë nga shtëpia botuese ARBI në Prishtinë, ashtu sicsiç u veprua me "Acta et Diplomata res Albanie mediae a etatis ilustrantia" të Shuflait, pritet të veprohet edhe me nentenënte vellimetvëllimet e Farlatit e Coletit për "Illyricum Sacrum". Për këtë korpus që i kalon të 5500 faqet do të ndihmoje Ministria e KulturesKulturës se Kroacisë dhe Ministria e KulturesKulturës se Kosovës. Natyrisht, Ministria e KulturesKulturës se Unionit Serbi - [[Mali i Zi]] as që mendohet të ndihmojje. Po kështu, edhe Ministria e KulturesKulturës se MaqedoniseMaqedonisë pasi në këtë vepër flitet për Shkupin ilirik të banuar nga shqiptaret. Ndihme nuk mund të japë as Ministria e KulturesKulturës se GreqiseGreqisë, sepse në Illyricum Sacrum flitet për një të tretën e GreqiseGreqisë të banuar nga iliro-shqiptaret.
;Korpusi Illyricum Sacru
* 1751 Venedik VellimiVëllimi I Autor Daniele Farlati
* 1753 Venedik VellimiVëllimi II Autor Daniele Farlati
* 1765 Venedik VellimiVëllimi III Autor Daniele Farlati
* 1769 Venedik VellimiVëllimi IV Autor Daniele Farlati
* 1775 Venedik VellimiVëllimi V Autor Daniele Farlati
* 1800 Venedik VellimiVëllimi VI Autor Daniele Farlati
* 1817 Venedik VellimiiVëllimi VII Autor Daniele Farlati
* 1819 Venedik VellimiVëllimi VIII Autor Jacobo Koleti
* 1909 Split VellimiVëllimi IX Autor Jacobo Koleti
Nga Volumi i parë deri tek i nënti janë dashur 150 vjet punë e palodhur për të krijuar këtë korpus, që flet jo vetëm për prejardhjen e shqiptarëve, por edhe për historinë e ilireve që jetonin në pjesën perendimoreperëndimore të Ballkanit. Autor i vetëm për shtatë volumet e para të këtij korpusi është Daniele Farlati. Pas vdekjes se tij, Jakobo Koleti, perfundoipërfundoi volumin e tete e të nentenënte të "Illyricum Sacrum". Formati i faqeve të këtij korpusi është sa ai i revistave të sotme, 38 X 25 cm. Për botimin e ri nga Arbi Ltd, Prishtinë, njenjë ndihmese të madhe ka dhënë Drejtoria e PergjithsmePërgjithshme e Arkivave të Shqipërisë. Sipas drejtorit Sinani, DPA ka krijuar të gjitha lehtesite e komunikimit më të gjitha institucionet që ka marrëveshje dypaleshedypalëshe e që zoterojnezotërojnë të nënte vellimetvëllimet origjinale të Illyricum Sacrum. Pikërisht këto kopje do të shërbejnë si matrice e pasterpastër për botimin fototipik. Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave te Shqipërisë ka ndihmuar gjithashtu në përpunimin e lendes, duke shfrytezuarshfrytëzuar në menyremënyre të frytshme marreveshjetmarrëveshjet dypaleshedypalëshe. Ajo ka afruar dhe ka nxitur bashkëpunëtoret e saj më të ngushtë jashtë Shqipërisë për kërkime në bibliotekat dhe arkivat e Vatikanit, Venedikut, Firences, Zagrebit, Dubrovnikut, Cetinjes, etj. Tani Drejtoria e PergjithshmePërgjithshme e Arkivave të Shqipërisë po nxit institucionet shqiptare për t'u bërë pale në botimin e kësaj veprëvepër monumentale. ▼
▲Nga Volumi i parë deri tek i nënti janë dashur 150 vjet punë e palodhur për të krijuar këtë korpus, që flet jo vetëm për prejardhjen e shqiptarëve, por edhe për historinë e ilireve që jetonin në pjesën perendimore të Ballkanit. Autor i vetëm për shtatë volumet e para të këtij korpusi është Daniele Farlati. Pas vdekjes se tij, Jakobo Koleti, perfundoi volumin e tete e të nente të "Illyricum Sacrum". Formati i faqeve të këtij korpusi është sa ai i revistave të sotme, 38 X 25 cm. Për botimin e ri nga Arbi Ltd, Prishtinë, nje ndihmese të madhe ka dhënë Drejtoria e Pergjithsme e Arkivave të Shqipërisë. Sipas drejtorit Sinani, DPA ka krijuar të gjitha lehtesite e komunikimit më të gjitha institucionet që ka marrëveshje dypaleshe e që zoterojne të nënte vellimet origjinale të Illyricum Sacrum. Pikërisht këto kopje do të shërbejnë si matrice e paster për botimin fototipik. Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave te Shqipërisë ka ndihmuar gjithashtu në përpunimin e lendes, duke shfrytezuar në menyre të frytshme marreveshjet dypaleshe. Ajo ka afruar dhe ka nxitur bashkëpunëtoret e saj më të ngushtë jashtë Shqipërisë për kërkime në bibliotekat dhe arkivat e Vatikanit, Venedikut, Firences, Zagrebit, Dubrovnikut, Cetinjes, etj. Tani Drejtoria e Pergjithshme e Arkivave të Shqipërisë po nxit institucionet shqiptare për t'u bërë pale në botimin e kësaj veprë monumentale.
Të parët dhe të fundit që duhet të ndihmonin për botimin luksoz e voluminoz të Illyricum Sacrum është Ministria e KulturesKulturës se ShqiperiseShqipërisë. Botimi luksoz me format origjinal dhe lidhje speciale, me harta, skica e ilustrime origjinale ka një kosto të lartë. Për të qene bashkëbotues duhet të japeshjapësh. Pas këtij financimi Shqipëria ka të drejte të marrë edhe kopjet e domosdoshme, jo një e dy, por aq sa do të derdhe buxhet. Në të kundertkundërt, shtëpia botuese, duke ruajtur etiken dhe protokollin, do t'i dërgoje Tiranës zyrtare, ndoshta një ose dy kopje, e shumta tri, asnjë më shumë. Tri kopje janë fare pak edhe për një institucion të vetëm, sicsiç është Biblioteka KombetareKombëtare. Asnjë historian shqiptar, nuk i ka parë deri me sot të nentenënte vellimetvëllimet e "Illyricum Sacrum". Ata mund të kënëkenë parë e mund të kenë lexuar një vellimvëllim, atë që gjendet në Bibliotekën KombetareKombëtare, por asnjëherë nuk i kanë parë të nentenënte vellimetvëllimet e Farlatit. Ky është rasti më i mirë që jo vetëm historianet, por edhe studiuesit, shkollaret, akademiket e të tjeretjerë t'i kenë më në fund të nentenënte vellimetvëllimet e Farlatit.
Në menyremënyre solemne, në prani të përfaqesuesvepërfaqësuesve të arkivit slloven, kroat, turk, maqedonas e boshnjak, u nenshkruanënshkrua në Prishtinë marreveshjamarrëveshja midis arkivit shqiptar dhe Arkivit të Kosovës. Kjo është marreveshjamarrëveshja e dytë midis dy arkivave. AQSH-ja ka qënëqenë i pranishempranishëm në Kosove menjëherë pas hyrjes se trupave të NATO-s në këtë vend. Arkivi i Shtetit Shqiptar ka qënëqenë nder institucionet e para që ka nenshkruarnënshkruar një marreveshjemarrëveshje bashkëpunimi midis dy institucioneve. Dokumentet e arkivit shteterotshtetëror Shqiptar fillojnefillojnë që nga shekulli VI kurse dokumentet e Arkivit të Kosovës janë grabitur qysh në vitnvitin 1989. Ato janë cuar të gjitha në Beograd. Një gjë e tille ka ndodhur edhe me arkivat e SlloveniseSllovenisë, KroaciseKroacisë e BosnjesBosnjës. Ju s'keni si ta dini, por nga Arkivi i Kosovës janë grabitur edhe regjistrat e gjendjes civile, regjistrat demografike, regjistrat e pronave, etj. Mendoni se cç'telash i madh i hapet shoqëriseshoqërisë dhe ekonomiseekonomisë se atij vendi. Arkivat e ish-federatesfederatës jugosllave janë në proces gjyqesorgjyqësor për ndarjen e pasurisepasurisë arkivore. Arkivi i Kosovës nuk mund të hape ende një proces gjyqesorgjyqësor për këtë qellim, pasi nuk janë përcaktuar raportet midis Prishtinës dhe Beogradit. Për të gjitha këto arsye, si dhe për faktin që arkivistet e Prishtinës janë ne hapat e para, ndihma ndaj këtij arkivi do të mbetet perparesiapërparësia jonë.
== Referencat ==
* [http://www.kosovaelire.com/historia_illyricumsacrum.php www.kosovaelire.com]
[[CategoryKategori:Dokumente historike]]
[[de:Illyricum Sacrum]]
|
