Historia e Australisë: Dallime mes rishikimesh

[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
v roboti ndryshoj: mwl:Stória de la Oustrália
v roboti shtoj: lv:Austrālijas vēsture; cosmetic changes
Rreshti 7:
Ndikimi i këtyre vizitorëve mund të shihet në vizatime të ndryshme në shpella në veri të Australisë. Dëshmi tjetër për këtë është edhe Dingo që si duket është krijuar diku para 6 000 viteve nga detarët e Azisë jugore.
 
=== Evropianët në Terra australis ===
[[FiguraSkeda:Endeavour replica in Cooktown harbour.jpg|thumb|left|Anijet e britanikëve]]
Që në kohërat e vjetra nga të diturit flitej për ekzistencën e një kontinenti në jug. Shpesh kjo përdorej si një mefshtësi e kohës “toka e jugut” (lat. Terra australis). Kur [[Marco Polo]] u kthye nga [[Kina]] në Venedik, ai fliste për një tokë të pasur në ari e guaca që gjendej prapa (në jug) të ishujve Java.
Në shekullin XVI dhe XVII si duket detarët portugezë, francezë dhe spanjollë arrin të zbarkojnë në bregdetin e Australisë dhe të futen në brendinë e saj.
Rreshti 18:
Tasmni futi në jetë emërtimin ”Holanda e re” më [[1644]]. Ky emërtim përdorej në Evropë deri në vitin [[1824]] kur britanikët i dhanë emrin e tanishëm.
 
=== Kolonizatorët britanik ===
 
Në [[prill]] apo [[maj]] të [[1770]]-ës, kapiteni James Cook mbërrin në pjesën e pjellëshme, në bregdetin lindorë dhe e thërriste këtë vend New South Wales si pjesë e mbretërisë britanike. Qëllimi i udhëtimit të tij ishte ''Terra Australis'', që sipas teorisë së kësaj kohe duhej të ishte si kundërpeshë e sipërfaqes së tokës që gjendet në veri rruzullit.
 
Pas pavarësisë së [[ShBA]]-ve nga [[Britania e Madhe]], qeveria britanike filloi të gjurmoj mundësi të reja për krijimin e kolonive ku dërgonte të burgosurit. Më këtë qëllim më [[26 janar]] [[1788]] nën komandën e kapitenit Arthur Phillip, zbarkojnë 11 anije të Flotës së parë (First Fleet) të mbushura me kolonizatorë dhe të burgosur në [[porti]]n Port Jackson. Vendbanimi i ri u pagëzua [[Sydney]] sipas Viscount Sydney-it, kryetari i zyrtarëve të kolonizimit. Deri në vitin [[1868]] në Sydney u sollën 160 000 të burgosur. Ndërsa gjatë viteve [[1801]]-[[1803]] Matew Flinders ja arrin lundrimin përgjatë tërë bregdetit të kontinentit.
 
=== Të burgosurit britanik në ''Terra australis'' ===
Në vitin [[1792]] një ekip franceze ndërmerr një ekspeditë hulumtimi të mundësisë së kolonizimit në Tasmani. Kjo i shtyri [[britanikët]] që edhe këtu të krijojnë sa më parë një koloni me të burgosur. Gjë që edhe e bënë në vitin [[1803]] duke themeluar Risdon Cover në lumin Derwent dhe koloninë George Town në lumin Tamar. Ndërsa më [[1825]]-ën kolonia e atëhershme Van-Diemen's-Land deklarohet si e pavarur.
 
Rreshti 33:
Kolonia New South Wales merr tërë pjesën lindore të kontinentit, çereku i tokës në perëndim edhe më tutje mbetet si ''Holanda e Re'' dhe nuk ishte ende nën aspiratat e britanikëve. Për pengimin e kolonizimit të pjesës perëndimore të Australisë nga francezët, britanikët në vitin [[1826]] themelojnë edhe këtu një vendbanim të quajtur Albany. Kolonia ''Australia perëndimore'' u thirr në jetë me themelimin e kolonisë Perth. Edhe pse këtu nuk ishte paraparë dërgimi i të burgosurve, kolonizatorët kërkonin ndërprerjen e kësaj praktike (në vitin [[1850]]) në mënyrë që këta të zëvendësoheshin me fuqi të lirë punëtore.
 
''Australia jugore'' ishte paraparë po ashtu si koloni pa të burgosur. Sipas rrjedhës së planit të përgatitur nga Edward Gibbon Wakefield për kolonizim sistematike ishte paraparë shitja e tokave kolonizatorëve dhe nga këto fitime të financohej sjellja e kolonizatorëve të rijnë.
 
[[1836]] themelohet Adelaide dhe po në të njëjtin vit ''Australia jugore'' shpallet provincë e Britanisë së Madhe.
 
=== Gjurmonin ari, themeluan një komb ===
[[FiguraSkeda:NewParliamentHouseInCanberra.jpg|thumb|left|Parlamenti]]
Në veri-lindje të Melbourne-t m [[22 gusht]] të [[1851]]-ës në Victoria është gjetur ari që e përshkroi euforinë e kolonizatorëve për shumë e shumë vite. Minatorët e minierës në Ballarat në vitin [[1854]] organizojnë kryengritjen e vetme të armatosur në historinë Australisë. Kryengritësit kërkonin më reforma demokratike, në të vërtetë kryengritja shtypet më [[3 Dhjetor]] [[1854]] nga forcat ushtarake britanike dhe policia vendase.
 
Rreshti 45:
Pas një konflikti të ashpër të blegtorëve në vitin [[1898]] themelohet “''Waltzing Matilda''” himni nacional i Australisë. Ndër kolonit fillon bashkimi i planifikuar në një shtet.
 
=== Bashkimi i Australisë ===
Më [[1 janar]] [[1901]] formohet nga kolonit e pavarura Komonvelti Australian (Commonwealth of Australia). Si kryeqytet i Australisë vendoset të jetë Melbourne. Më [[26 shtator]] [[1907]] kjo lidhje merr statutin Dominion që ju sjellë pavarësi gati të plotë nga shteti amë.
 
Më [[1911]] themelohet ''Australian Capital Territory'' për krijimin e kryeqytetit të ri të quajtur [[Canberra]]. Mirëpo [[Melbourne]] mbetet deri në vitin [[1927]] selia e regjimit për shkak të kohës së ndërtimeve të ndërmarra në kryeqytetin e ri. Edhe kolonia e themeluar në vitin [[1863]] Northern Territory ndahet nga kontrolli i Provincës South Australia dhe i bashkëngjitet lidhjes.
 
Australia ka qenë dhe është edhe më tej lojale ndaj Londrës. Kështu dhe gjatë luftës së parë po edhe të luftës së dytë botërore e ka ndihmuar Londrën me ushtarë. Shikua nga përqindja e viktimave brenda numrit të banorëve Australia ka përqindjen më të lartë të viktimave. Humbja njësisë ushtarake të Australisë dhe Zelandës Re - ''Army Corps'' (ANZAC) në betejën e parë në historinë e tyre në vitin [[1915]] në ''Gallipoli'' për shumë Australian është lindja e kombit.
 
Në vitin [[1931]] Perandoria Britanike i jep Australisë edhe statutin ''Westminister'' me të cilin statuti ''Dominion'' edhe formalisht fito pavarësinë. Mirëpo parlamenti i Australisë e pranoi këtë vitin [[1942]].
Rreshti 58:
Pas luftës së dytë botërore, Australia ndiqte një politik për një popullzim progresi të vendit me emigrantë nga Evropa. Pastaj vijnë emigrantët edhe nga Azia dhe pjesë tjera të rruzullit. Kjo sjelli me veti ndryshimin e demografisë por edhe një katapultim të zhvillimit ekonomik.
 
Më [[1986]] Britania e Madhe ndërmerr edhe aktin e fundit ndaj Australia Act dhe i jep kompetencën e fundit mbi nxjerrjen e kushtetutën pas viti [[1999]]. Mirëpo në referendumin e mbajtur banorët me shumicën 55% deklarohen kundër krijimit të një Republike dhe dëshirojnë të mbeten formalisht Monarki.
 
Në vitin [[2004]] fitonë përsëri koalicioni nacional-liberalë i kryeministrit John Winston Howard. Krahasuar me gjendjen ekonomike të rruzullit mund të thuhet se në Australi janë kornizat politike për një ekonomi të suksesshme .
 
[[CategoryKategoria:historia e shteteve]] [[CategoryKategoria:australi]]
 
[[bn:অস্ট্রেলিয়ার ইতিহাস]]
Rreshti 81:
[[lb:Geschicht vun Australien]]
[[lt:Australijos istorija]]
[[lv:Austrālijas vēsture]]
[[ms:Sejarah Australia]]
[[mwl:Stória de la Oustrália]]