Sistemi nervor: Dallime mes rishikimesh

Disa receptorë te tjerë ndodhen ne kapsulat e artikulimit, ne muskujt skeletore dhe ne lidhjet muskul-tendine : janë te ndjeshëm ndaj ndryshimeve te gjatesisegjatësisë ose ndja tensioneve te perberesvepërbërësve te sistemit muskulor (muskujt, tendinat, ligamentet), pra bëhen aktive kur trupi levizlëviz.

Organet e brendshme kane sensore qe perceptojneperceptojnë dhimbjen dhe trysninetrysninë (për shembull kur mbushet fshikeza, ose ndryshimet kimike (për shembull sasia e dioksidit te karbonit ne gjak).

Te gjitha këto informacione duhet ti dërgohen qendrave nervore te cilat i integrojnë me njëra tjetrën dhe me atë qe ruajnë ne memorie, dhe e përdorin jo vetëm perpër te na lidhur me boten e jashtme, për te paturpasur sensin e vendndodhjes dhe drejtimit ne hapesirehapësirë dhe perpër te ditur nëse forca muskulare qe përdoret eshteështë e përshtatshme për rezistencën qe duam te mundim, për edhe perpër te dhenedhëne përgjigje te përshtatshme. KetoKëto te fundit mund te jene somatike (nëse ndërhyjnë muskujt skeletore) ose te brendshme (nëse ndryshohet aktiviteti i organeve te brendshme).

SN eshteështë një kompleks perberesishpërbërësish ne vazhdimësi me njeri tjetrin te përbërë kryesisht nga indi nervor (neurone dhe qeliza gliale): ndahet ne dy pjese te mëdha, sistemi nervor qendror (SNQ) i cili ndodhet ne kafke dhe ne palcenpalcën kurrizore, dhe sistemi qendror periferik (SNP) qe ndodhet ne gjithë pjesën tjetër te trupit edhe brenda te gjithë organeve. SNP ku bejenbëjnë pjesepjesë te gjithegjithë receptoretreceptorët e ndjeshmërisë te lartpërmendur ka si detyre te perceptoje ngacmimet e ambientit dhe ato te brendshmet dhe tia dërgojë SNQ dhe me pas ti dërgojë te gjithë organeve përgjigjet e SNQ. Ky i fundit ka si detyre deshifrimin e informacioneve qe vijnë nga periferia, ti përpunoje dhe ti japë një përgjigje te përshtatshme.

SNQ përbëhet nga palca kurrizore, shtylla e trurit (qe përbëhet nga palca e zgjatur, ura dhe truri i mesemmesëm), truri i vogël, truri i ndërmjetëm. SNp perbehetpërbehet nga nervat, nyjet e receptorevereceptorëve ndjesorendjesorë, duke perfshirepërfshirë organet e aparatit te shikimit, dëgjimit, ekuilibrit, nuhatjes dhe shijes.

SNQ përfaqëson bashkësinë e te gjitha formacioneve nervore qe ndodhen brenda kafkës dhe shtyllës kurrizore. Ne SNQ ndodhen te gjithë mekanizmat qe bejnebëjnë te mundur përshtatjen e vazhdueshme te individit ndaj ndryshimeve te vazhdueshme te ambientit. Ky funksion jep pergjigjepërgjigje mjaft komplekse nëpërmjet te cilave SNQ rregullon funksionimin e te gjithë aparateve. SNQ lejon përshtatjen si ndaj ambientit rrethues dhe ndaj ndryshimeve te manjentit te brendshëm (sistemi nervor vegjetativ). Ai merr informacione si nga ambienti i jashtëm dhe nga ai i brendshëm nëpërmjet fibrave qe çojnë informacion nga periferia. Kjo mundësi rregullohet nga prania e disa receptorevereceptorëve ndijore (retina e syut për dritën, Aparati i Kortit ne vesh për tingujt, receptoretreceptorët termike te lekureslëkurës dhe organeve te brendshme perpër ndryshimet e temperaturestemperaturës, receptoretreceptorët kimike për perceptimin e perqendrimevepërqendrimeve jonike, receptoretreceptorët e trysnisetrysnisë për ndryshimet e saj, receptoretreceptorët hormonale për kontrollin e funksioneve sekretuese etj)

KetoKëto informacione arrijnë ne sistemin qendror ku përpunohen për ti dhëne një përgjigje te përshtatshme natyrës se ngacmimit te perceptuar dhe i dërgohen periferisë nëpërmjet fibrave qe dalin nga SNQ.

Aktiviteti lëvizor i mirëfillte varet integriteti antomofunksioanlantomofunksional jo vetëm i fibrave dalëse po dhe nga formacionet receptoriale qe dergojnedërgojnë informacione ndijore ne SNQ dhe sidomos nga integriteti i këtij te fundit qe bën te mundur ne çdo moment dhënien e përgjigjeve te përshtatshme.

SNQ shfaqet i ndërtuar nga perseritjapërsëritja e disa qarqeve. KetoKëto qarqe përbëhen nga 1) një qelize qe ka kontakt me periferinë, ku mbledh infromacionetinformacionet (neuron ndijor) ; 2) një qelize qe i dërgon mesazhe periferisë për te realizuar kontraktimet muskulore ose aktivitetet sekretore (neuron lëvizor) ; 3) njenjë qelize qe ndervendosetndërvendoset mes te dyjave dhe modulon informacionin qe vjen me sinjalin dalës (neuron i ndërmjetëm). Parimet kryesore te funksionimit te SNQ mund te konceptohen duke imagjinuar një numër shume te madh te këtyre zinxhirëve. Ka zinxhirë qe nuk kane neuron te ndërmjetëm dhe janë baza e përgjigjeve te menjëhershme, reflekseve. Ne te vërtete edhe zinxhirët ku neuroni i ndërmjetëm eshteështë i pranishempranishëm mund te japin pergjigjepërgjigje te menjëhershme kryesisht si pergjigjepërgjigje ndaj njenjë gjendjeje urgjete ose për mbrojteje.

Baza e funksionimit te SNQ eshteështë neuroni. Neuroni eshteështë një qelize e specializuar ne perciminpërçimin e shpejte te sinjaleve elektrike qe pasi arrijnë ne fund te zgjatimeve te tij çlirojnë substanca kimike nëpërmjet te cilave neuroni komunikon me qelizat e tjera. Neuroni mund te ndryshoje vazhdimisht sasinë dhe cilësinë e këtyre kontakteve duke krijuar një plasticitet nëpërmjet te cilin SNQ mund te memorizojë eksperienca te reja.

Kjo teori mbështet në ndarjen anatomike të çdo elementi nervor nga të tjerët. Pra SNQ (''Sistemi Nervoz QëndrorQendror'') është i ndërtuar nga elemente qelizore të ndarë nga forma, përmasat dhe karakteristikat morfologjike shumë të ndryshme, të lidhura mes tyre nga zona të specializuara të quajtura sinapse. Përgjatë aksonit impulsi nervor përhapet me shpejtësi si një vale qe conçon në një kthim total të potencialit elektrik. Kur potenciali arrin në fund të aksonit clironçliron në hapësirën ndërqelizorendërqëlizorë midis dy neuroneve një numër te caktuar neurotransmetuesish që modifikojnë aktivitetin elektrik të neuronit tjetër.

Palca kurrizore eshteështë pjesepjesë e SNQ, bashke me trurin me te cilin eshteeshtë e lidhur drejtpersedrejtidrejtpërsëdrejti. Ndodhet ne shtyllenshtyllën kurrizore dhe ka formën e njenjë cilindri te gjate, paksa i shtypur para dhe mbrapa, i gjate retthrreth 44 cm, me njenjë diameterdiametër mesatar 1cm dhe peshe 28 g. Lidhet me periferineperiferinë me njenjë seri dyfishe prej 33 nervash shpinore qe dalin nga shtylla kurrizore nëpërmjet vrimave ndervertebrorendërvertebrore. Cdo Çdo nerv degëzohet ne dy rrënje, një te pare dhe njenjë te pasme, qe janë te lidhur me palcën kurrizore.

Gjate viteve te para te jetës shtylla e qafës dhe pjesa perkatesepërkatëse e palcës kurrizore rriten njësoj, ndersandërsa shtylla e gjoksit dhe e barkut rriten me shume se palca perkatesepërkatëse. Ky fenomen bën te mundur qe ne fund te zhvillimit palca kurrizore mos ta mbushi teresishttërësisht ne gjatesigjatësi shtyllenshtyllën kurrizore duke u ndalur ne vertebrën e dyte te zoneszonës se mesit. Meqë nervat shpinore dalin nga shtylla kurrizore nëpërmjet vrimave perkatesepërkatëse ndervertebrorendërvertebrore, si pasoje nervat e pare shpinore bejnebëjnë një rruge horizontale për te dale tek vrima e emergjencës, ndërsa te tjerët bejnebëjnë një rruge me te pjerrët, derisa te fundit jantejanë te detyruar te shkojnë pothuajse vertikalisht ne crimat perkatesepërkatëse.

Palca kurrizore(PK) eshteështë e rrethuar nga tre fletezafletëza lidhëse qendërsynuese, meningjet shpinore.

Ne pjesën e poshtme PK hollohet ne konin placor ndërsa meningjet te fijen fundore qe fiksohet ne faqen e mbrapme te kockës se bishtit si ligament i bishtit. Ky ligament eshteështë e element qendrueshmerieqëndrueshmërie perpër palcenpalcën dhe ndihmon perpër ta mbajtur ne pozicion qendror ne kanalin kurrizor. Kështu lëngu i shtyllës jo vetëm qe e suhqen paceb por dhe e mbron duke zbututzbutur trumat dhe shtypjet me skeletin.

PK nuk eshteështë uniforme, por ka dy pjese me te zgjeruara, një ne nivelin e qafesqafës (fryrja cervikale) dhe njenjë ne nivelin e belit (fryrja lombare). KetoKëto fryrje janejanë pasoje e pranisë se gjymtyrëve te sipërme e te poshtme. Tek gjymtyrët ne fakt ndodhen shume muskuj dhe njenjë inervim komplejskompleks si levizorlëvizor dhe ndijor, prndajprandaj fibrat nervore janejanë te shumta. Kjo sjell njenjë numernumër me te madh dhe volum te larte ne pjesenpjesën perkatesepërkatëse te PK, qe sjell dhe fryrjet.

Ne siperfaqesipërfaqe PK ka disa hulli gjatesoregjatësore qe pershkojnepërshkojnë te gjithengjithën. Pk ndhat ne nennjesinënujësi qe euhenquhen neuromere ne te djathte dhe ne te majte te te cilvecilëve shafqenshfaqen dy rrenjerrënjë njenjë e parme dhe njenjë e pasme. E parmja pebehetpërbëhet nga aksone neuronesh levizorelëvizore qe inervojneinervojnë muskujt skeletore, ose muskulateurenmuskulaturën e lemuarlëmuar dhe gjendratgjëndrat. Rrenja Rrënja e pasme perbehetpërbëhet nga aksone neuronesh pseudounipolare qe vendosen ne nyjet shpinore dhe e i cojneçojnë PK informacionet qe marrin nga periferia.

=== Struktura e palcespalcës kurrizore ===

Neqoftese e seksjonojmeseksjonojmë terthortazitërthorazi PK vihet re se lendalënda gri ndodhet ne qenderqendër ndersandërsa e bardha ne periferi. Ne qenderqendër PK pershkohetpërshkohet nga njenjë kanal i holle qe quhet kanali qendror i cili vazhdon ne shtyllenshtyllën e trurit dhe brenda tij mban lengunlëngun e shtyllesshtyllës kurrizore.

LendaLënda gri eshteështë noformenoformë fluture. Pjesa terthoretërthore eshteështë lidhja gri ku kalon kanali qendror, ndersandërsa krahetkrahët ndahet ne te parme e te pasme.

Nëse e shikojmeshikojmë ne menyremënyrë tredimensionale lendalënda gri perbehtpërbehet nga shtylla me neurone, ndersandërsa e bardha nga fibra nervore qe transportojnetransportojnë impulset. Quhen shtylla neuronesh nesenëse janejanë te gjate perndyrshepërndryshe marrin emrin berthamabërthama.