[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Rreshti 5:
'''Llapusha''' është trevë bregore-kodrinore, e cila shtrihet mes lumit [[Klina]], [[Mirusha]], [[Drini i Bardhë]], mali [[Kosmaç]] dhe [[Gradinë]].
 
== Gjeografia ==
'''Llapusha''' është një tërësi gjeografike dhe etnografike që përfshinë pjesën perëndimore të [[Kosovë]]s qendrore dhe ka shtrirje VJ. Në aspektin gjeografik krahina e Llapushës (Llapushnikut) bënë pjesë në makroregjonin kodrinoro - malor të [[Drenicë]]s. Lartësia mbidetare varion nga 400 - 1000 metra. Është trevë e rrethuar me male të ultaulëta 700 -1060 metra, rrafshnalta dhe kodrina, si dhe gryka të thella. Kjo trevë ka një pozitë shumë të mirë gjeografike pasi që gjendet në pjesenpjesën qendrore të Kosovës, përmes së cilëëscilës kalojnë rrugët kryesore që e lidhin Rrafshin e Dukagjinit dhe Fushën e Kosovës. Përmes Llapushës kalon magjistralja [[Prishtinë]] - [[Pejë]] (përkatesishtpërkatësisht pjesa Llapushnik - Dollc). Në pjesën jugore të Llapushës kalon magjistralja [[Prishtinë]] - [[Prizren]] (përkatesishtpërkatësisht pjesa Duhël - Suharekë).
 
Treva e Llapushës për nga aspeketetaspektet gjeografike dhe fizionomia e terrenit ndahet në '''Llapushën Lindore''' dhe '''Llapushën Perëndimore'''.
 
Treva e Llapushës përfshin fshatra me rreth 100 mij banorë që gravitojnë në komunën e [[Malishevë]]s, [[Therandë]]s, [[Klinë]]s, [[Rahoveci]]t, [[Drenasi]]t dhe [[Istogu]]t. Kjo trevë kufizohet me Podgurin e [[Pejë]]s ne veri, me [[Rrafshi i Dukagjinit|Dukagjinin]] në perëndim, me [[Anadrini]]n dhe Podgurin e [[Prizreni]]t në jug dhe [[Drenicë]]n në lindje.
 
== Shtrirja ==
Treva e Llapushës si tërësi gjeografike dhe etnografike ka kufij shumë të qartë malesh e lumenjëshlumenjsh që e dallojnë nga krahinat përrrethpërreth. Megjithëkëtë rreth kufijve të trevës së Llapushës ka pasur dhe ka mendime të ndryshme nga shumë studiues te fushave te ndryshme. Ne kuptimin gjeografik [[Riza Çavolli]] në literaturën e Gjeografisë fizike, trevën e Llapushës (Prekorupës) e vendosë në regjionin paramalor të Rrafshit të Dukagjinit, ku kufirin verior të kësaj treve e përbënë lumi Klina, atë perendimorperëndimor një pjesë e Drinit të Bardhë - Vargmalet Kaznik-Zatriq- Shkozë (Millanovc). Kufirin jugor malet e Biraqes dhe Qafa e Duhles dhe atë perëndimor vargmalet Carralevë-Drenicë (Berishë) dhe Kosmaq. Dr. R. Doqi trevën e Llapushës e vendosë në një territor shumë më të vogël që përfshinë kryesishtëkryesisht Rrafshnaltën e LLapushësLlapushëskaterkëndshinkatërkëndëshin lumi Klina, Drini i Bardhë-malet Koznik-Zatriq-lumi Mirusha dhe mali Kosmaq. Z. Cana kufijtë e kësaj treve i jep në mënyrë shumë të përgjithesuarpërgjithësuar duke permendurpërmendur anën e majte të Drinit te Bardhë dhe malet Koznik-Zatriq-Shkoze (Millanovc). L. Rushiti kur përmend levizjenlëvizjen kaqakekaçake ndër të tjera përmend kufijt e Llapushës që fillojnë në fshatin Suhogerll dhe kufiri verior i kësaj treve del Lumi Kujavq. Në përgjithësi shikuar në aspekteteaspektet gjeografike si lartesialartësia mbidetare, fizionomia e terrenit, klima, ujerat, vegjetacioni, llojet e tokës, vendbanimet etj, si dhe etnografike të popullesisiepopullsisë se kesajkësaj trevetrevë, përfshirë edhe mendimin e popullësisëpopullsisëindentifikohenidentifikohen historikisht me ketë trevë kjo trevë perfshinpërfshin një territor shumë më të gjerë. Treva e Llapushës në kuptim kufirin verior dhe veriperëndimor të kësaj treve me Podgurin e Pejës (Anamalin e Pejës) dhe Lugu i Drinit e formon Lumi Kujavqe, ose së paku malet e Kërrninës Stenjavec 671 m dhe Jashanicës, pastaj kufirin perëndimor me Lugun e Baranit dhe Dushkajën e formon Drini i Bardhë deri tek Guri i Zi prej nga ky kufij shkon vijës shkarëse të vargamalevevargmaleve Kaznik-Zatriq-Shkozë (Millanovc) mbi Rahovec ne drejtimi VP-JL deri në vendbashkimin e lumenjëve Toplluha dhe Suhareka mbi Suharekë, duke e ndarë këtë trevë nga treva e Anadrinit (Podrimes). Nga këtu kufirin jugor dhe juglindorë të Llapushës e bëjnë malet e Biraqes dhe të Carralevës deri në majenmajën Bretanec 1044 m. Në këtë pjesë treva e Llapushës kufizohet me Podgurin e Prizrenit (Anamalin e Prizrenit). Kufirin juglindore dhe lindor e formojnë vargmalet Carraleve-Drenice (Berishe) dhe Kosmaq në drejtimi VP-JL dhe malet e ultaulëta Resnik e Kerrnicë (Stenjavec 671 m) e deri ne lumin Kujavq. E përcaktuar në këta kufijëkufij treva e Llapushës (Llapushnikut ose Prekorupes), përfshinë në vete tri tërësi kryesore : Llapushën Veriore mes lumit Kujavq, Drini i Bardhe, lumi Klinë dhe malet Resnik-Stenjavec, Llapushën qendrore ose rrafshnaltën e Llapushës mes Lumit Klina, Drinit te Bardhë maleve Kaznik-Akavan-Gajark i Malishevës, Berishë-Kosmaq, si dhe Llapusha jugore (e njohur në popull edhe si Bajraku i Astrazubit) mes maleve Zatriq-Shkozë-Grab, Biraq, Carralevë -Berishë. Në aspektin e morfologjisë dhe fizionomisë së terrenit treva e Llapushës ndahet në Llapushën lindore dhe perëndimor.
 
== Relievi ==
Treva e Llapushës si tërësi gjeografike dhe etnografike ka kufij shumë të qartë malesh e lumenjësh që e dallojnë nga krahinat përrreth. Megjithëkëtë rreth kufijve të trevës së Llapushës ka pasur dhe ka mendime të ndryshme nga shumë studiues te fushave te ndryshme. Ne kuptimin gjeografik [[Riza Çavolli]] në literaturën e Gjeografisë fizike, trevën e Llapushës (Prekorupës) e vendosë në regjionin paramalor të Rrafshit të Dukagjinit, ku kufirin verior të kësaj treve e përbënë lumi Klina, atë perendimor një pjesë e Drinit të Bardhë - Vargmalet Kaznik-Zatriq- Shkozë (Millanovc). Kufirin jugor malet e Biraqes dhe Qafa e Duhles dhe atë perëndimor vargmalet Carralevë-Drenicë (Berishë) dhe Kosmaq. Dr. R. Doqi trevën e Llapushës e vendosë në një territor shumë më të vogël që përfshinë kryesishtë Rrafshnaltën e LLapushës në katerkëndshin lumi Klina, Drini i Bardhë-malet Koznik-Zatriq-lumi Mirusha dhe mali Kosmaq. Z. Cana kufijtë e kësaj treve i jep në mënyrë shumë të përgjithesuar duke permendur anën e majte të Drinit te Bardhë dhe malet Koznik-Zatriq-Shkoze (Millanovc). L. Rushiti kur përmend levizjen kaqake ndër të tjera përmend kufijt e Llapushës që fillojnë në fshatin Suhogerll dhe kufiri verior i kësaj treve del Lumi Kujavq. Në përgjithësi shikuar në aspektete gjeografike si lartesia mbidetare, fizionomia e terrenit, klima, ujerat, vegjetacioni, llojet e tokës, vendbanimet etj, si dhe etnografike të popullesisie se kesaj treve, përfshirë edhe mendimin e popullësisë që indentifikohen historikisht me ketë trevë kjo trevë perfshin një territor shumë më të gjerë. Treva e Llapushës në kuptim kufirin verior dhe veriperëndimor të kësaj treve me Podgurin e Pejës (Anamalin e Pejës) dhe Lugu i Drinit e formon Lumi Kujavqe, ose së paku malet e Kërrninës Stenjavec 671 m dhe Jashanicës, pastaj kufirin perëndimor me Lugun e Baranit dhe Dushkajën e formon Drini i Bardhë deri tek Guri i Zi prej nga ky kufij shkon vijës shkarëse të vargamaleve Kaznik-Zatriq-Shkozë (Millanovc) mbi Rahovec ne drejtimi VP-JL deri në vendbashkimin e lumenjëve Toplluha dhe Suhareka mbi Suharekë, duke e ndarë këtë trevë nga treva e Anadrinit (Podrimes). Nga këtu kufirin jugor dhe juglindorë të Llapushës e bëjnë malet e Biraqes dhe të Carralevës deri në majen Bretanec 1044 m. Në këtë pjesë treva e Llapushës kufizohet me Podgurin e Prizrenit (Anamalin e Prizrenit). Kufirin juglindore dhe lindor e formojnë vargmalet Carraleve-Drenice (Berishe) dhe Kosmaq në drejtimi VP-JL dhe malet e ulta Resnik e Kerrnicë (Stenjavec 671 m) e deri ne lumin Kujavq. E përcaktuar në këta kufijë treva e Llapushës (Llapushnikut ose Prekorupes), përfshinë në vete tri tërësi kryesore : Llapushën Veriore mes lumit Kujavq, Drini i Bardhe, lumi Klinë dhe malet Resnik-Stenjavec, Llapushën qendrore ose rrafshnaltën e Llapushës mes Lumit Klina, Drinit te Bardhë maleve Kaznik-Akavan-Gajark i Malishevës, Berishë-Kosmaq, si dhe Llapusha jugore (e njohur në popull edhe si Bajraku i Astrazubit) mes maleve Zatriq-Shkozë-Grab, Biraq, Carralevë -Berishë. Në aspektin e morfologjisë dhe fizionomisë së terrenit treva e Llapushës ndahet në Llapushën lindore dhe perëndimor.
 
*=== Vargmalet Carralevë - Drenicë ===
==Relievi==
 
Malet përfshijnë kryesisht zonat përreth trevës në jug te Llapushës dhe në lindje, kurse rrafshnaltat zënë pjesën qendrore të kësaj treve. Malet në trevën e Llapushës kryesishtëkryesisht përfshijnë sisteme të vargmaleve me drejtimin VP- JL dhe këto vargmale ndahen në tri tërësi që mbulojnë Llapushën Lindore dhe Llapushën Perëndimore. Ne Llapushën Lindore gjenden edhe vargmalet më të larta të kesajkësaj treve të qujaturaquajtura vargmalet Carraleve-Drenicë, ku në këtë tërësi malore dallohen malet e Luzhnicës me majën Bretanec 1042 m, malet e Duhlës dhe Bllacës me lartësi 940 m, malet e Javorit e Ngucatit me 1020 m, malet e Klqekës e Ladroviqit me majenmajën më të lartë të Llapushës, Gradinë 1056 m, malet e Novosellës dhe Lladrovcit me 1010 m dhe malet e Tërpezës e Berishës me majenmajën më të lartë në Berishë 1028 m. I gjithë ky sistem malor që fillon nga Gryka e Carralevës dhe formon rrafshnalta ne kurrizet malore me lartësi 700 -1000 m dhe zbret në Grykën e Llapushnikut, shtrihet rrëpishem në të dy anët duke krijuar vijen shkarese të luginës së lumit Mirusha në trevën e Llapushës dhe grykat e thella dhe vijën shkarëse të lumit Drenica në trevën e Drenicës jugore. Kjo tërësi malore bashkë me malet e Kasmaqit e formon kufirin natyror ndarës të trevës se Llapushës me trevën e Drenicës.
* Vargmalet Carralevë - Drenicë
 
*=== Malet Kamaq-Gjurgjicë ===
Malet përfshijnë kryesisht zonat përreth trevës në jug te Llapushës dhe në lindje, kurse rrafshnaltat zënë pjesën qendrore të kësaj treve. Malet në trevën e Llapushës kryesishtë përfshijnë sisteme të vargmaleve me drejtimin VP- JL dhe këto vargmale ndahen në tri tërësi që mbulojnë Llapushën Lindore dhe Llapushën Perëndimore. Ne Llapushën Lindore gjenden edhe vargmalet më të larta të kesaj treve të qujatura vargmalet Carraleve-Drenicë, ku në këtë tërësi malore dallohen malet e Luzhnicës me majën Bretanec 1042 m, malet e Duhlës dhe Bllacës me lartësi 940 m, malet e Javorit e Ngucatit me 1020 m, malet e Klqekës e Ladroviqit me majen më të lartë të Llapushës, Gradinë 1056 m, malet e Novosellës dhe Lladrovcit me 1010 m dhe malet e Tërpezës e Berishës me majen më të lartë në Berishë 1028 m. I gjithë ky sistem malor që fillon nga Gryka e Carralevës dhe formon rrafshnalta ne kurrizet malore me lartësi 700 -1000 m dhe zbret në Grykën e Llapushnikut, shtrihet rrëpishem në të dy anët duke krijuar vijen shkarese të luginës së lumit Mirusha në trevën e Llapushës dhe grykat e thella dhe vijën shkarëse të lumit Drenica në trevën e Drenicës jugore. Kjo tërësi malore bashkë me malet e Kasmaqit e formon kufirin natyror ndarës të trevës se Llapushës me trevën e Drenicës.
*Malet Kamaq-Gjurgjicë
 
Po ne Llapushen lindore ne pjesenpjesën verilindore te saj ne nga Gryka e Llapushnikut e deri ne gryken e lumit Klina ne Murg vazhdon teresiatëresia e dyte malore e Maleve te Kosmaqit me majen Kosmaq 970 m, ne te cilen perfshihenpërfshihen malet e Negrovcit, Vuqakut e Gjergjices.
 
*=== Vargmalet Kaznik-Zatriq-Shkozë ===
 
Ne LlapushenLlapushën perendimoreperëndimore dhe jugore gjendet sistemi i dyte i rendesishemrëndësishëm malore i nohurenjohur si Vargmalet Kaznik-Zatriq-Shkoze me drejtimin VP-JL me lartesin mesatare 700-1000 m. Kjo tëresitërësi malore fillon nga Gryka e lumit Mirusha ne veri e perfundon ne luginën e lumit Toplluha ne Reshtan te Therandes. Në këtekëtë tëresitërësi malore dallohen malet e Mrasorit e te Llapqeves me lartesilartësi 790 m, Kaznikut e te Panorcit me majen Bajrak 1007 m, malet e Zatriqit (Razhdollit, Akavanit) me lartesinlartësinë me te madhe ne Delle 1046 m, pastaj malet e Gurbardhit e Turjakes me lartesin ne Kike 9003 m deri ne Bllate dhe Gryke te Zhdrlles. Nga Gryla e Zhdrelles vazhdon teresia e madhe malore ne drejtim te JL e vargmaleve te Shkozes (ish Millanovcit), me malet e Ostrozubit e Rahovecit me latesinlartësinë 870 m, malet e ShkozesShkozës me majenmajën me te larte Kryeguri me lartesilartësi 900 m, malet e Ceri i ShkozesShkozës, Pagarushes dhe Doberdelanit me lartesinelartësinë me te madhe ne Gumnishte 840 m, si dhe nga qafa e Pagarushes e deri ne Reshtan malet e Grapit me lartesilartësi 760 m. Ky sistem malore ne menyremënyrë te rrepishme leshohetlëshohet ne pjesen perendimore dhe jugore duke krijuar vijenvijën shkarese te trevestrevës se LlapushesLlapushës me treventrevën e Anadrinise, kurse ne pjesenpjesën lindore keto teresitëresi malore leshohenlëshohen ne menyremënyrë te valezuaravalëzuara ne veri dhe lindje ne luginenluginën e lumit Mirusha dhe ne jug ne luginenluginën e thelle te lumit te Breshancit. Poashtu kjo teresitërësi malore e formon kufirin natyror ndaresndarës mes Llapushes dhe Anadrinise (Podrimes).
 
*=== Vargmalet Gajrak-Gallushë-Biraq ===
 
Po ne LlapushenLlapushën jugore paralel me vargmalet Kaznik-Zatriq-Shkoze dhe vargmalet Carraleve-Drenice shtrihen vargmalet e ultaulëta Gajarak-Gollushe me lartesilartësi mesatare 600-800 m. Ky sistem malor fillon mbi qytezenqytezën e Malisheves ne VP dhe perfundon ne Grykat e Dragaqines e Reqanit ne JL. Në këtekëtë teresitërësi malore dallohen malet e Gajrakut me lartesinlartësinë me te madhe Gajrak 793 m, pasatjpastaj Gajraku i Malisheves me 742 m, Gajraku i Kervaserise, 720 m, Gajraku i Bellanices 730 m, Gajraku i Gariqit 700 m. Me ne jug dallohet teresiatërësia malore e Gallushes me lartesin me te madhe 793 m mbi fshatin Nishor, ku dallohen malet e Nishorit dhe Kastercit, Semetishtit dhe Sllapuzhanit. Kurse nga fshati Sllapuzhan deri ne grykat e lumit te DragaqinesDragaqinës vazhdojnevazhdojnë kodrinat e Biraqes me lartesilartësi mbidetare me te madhe 658 m.
 
*=== Vargmalet Gremnik - Gjurgjevik ===
Vargmalet gremnikGremnik - Gjurgjevik kanë shtrirje VJ dhe janejanë male kryesisht te ulëta me majen me te larte 720 m mbi fshatin Perqeve. Këto vargmale fillojnë nga lugina e thelle e lumit Klina ne veri dhe vazhdojnevazhdojnë drejt jugut deri ne luginenluginën e thelle te lumit Mirusha. Në këte tëresi malore dallohen perpër nga lartesialartësia malet e Sferrkes e te Perqeves, malet e Gremnikut, malet e dollcit e te Gjurgjevikut.
 
*=== Vargmalet Resnik - Kerrninë- Vuqak ===
Vargmalet Resnik-Kerrnine poashtu janejanë male te ultaulëta qe mbulojnembulojnë pjesenpjesën me veriore te LlapushesLlapushës nga lumi Kujavq deri ne lumin Klina ne jug dhe shikuar ne aspektin e fizionomisefizionomisë se relievit ato janejanë kryesisht terrene kodrinore, ku dallohen kodra Stannjevac 671 m, kodrat e Resnikut 620 m etj.
 
*=== Relievi kodrinoro- fushor ===
Ne treventrevën e Llapushes relievi kodrinoro - fushor eshteështë shume me prezent dhe ateatë ne forme te pllajave te larta ose rrafshenaltave te thyera, kurse ai fushor paraqitete vetem ne disa lugina te ngushta. Në këte treve shikuar nga ky kendveshtrim ne treventrevën e LlapushesLlapushës dallohen si rajone me te rrafshta ketokëto zona : Rrafshlarta e Llapushes, Lugina e drinit te bardhe dhe Lugina e Pagarushes.
 
*=== Rrafshlarta e Llapushës dhe Lugina e Mirushës ===
Kjo rrafshenaltë perfshinpërfshin pjesen qendrore te LLapushes mes lumit Klina ne veri, maleve te Gremnikut ne perendimperëndim, maleve Kaznik-Zatriq-Gajrak ne jug dhe maleve Carraleve-Berishe-Kosmaq ne lindje. Për nga fizionomia e terrenit eshteështe njenjë rrafshnalte shume e veqanteveçante me lartesilartësi mes 500-600 m qe ne perberjen e vete ka lugina te cilat kryesisht kane drejtim L-P qe leshohenlëshohen poshteposhtë duke formuar rrafshet e vogla aluviale te lumit Mirusha. Në këte zonë jane te vendosura mbi 60 % e vendbanimeve te LLapushes dhe neper te kalon magjistralja Peje-Prishtine si dhe rruga tjetre e rendesishmerëndësishme Kijeve-Malisheve-Duhel qe lidhe shumicen e fshatrave te LLapushes. Në këte zonë nihen tri teresi kryesore : mali i madh ne perendim, Dubrava ne lindje dhe lugina e Mirushes ne jug.
 
*=== Lugina e Drinit te bardhe ===
Zona me e ulet dhe me fushore e treves se Llapushes me lartesi mbidetare 350-450 m, eshte pjesa perendimore e kesaj treve pergjate lumit Drini i bardhe qe njekohesishte eshte e perebere me shtresa aluviale dhe me e pershtatshmja per bujqesi dhe vijes shkarese te vargmaleve te Gjurgjevikut e Gremnikut. Kjo lugine ka drejti VJ dhe fillon nga venderdhja e lumit Kujavq ne lumin Drini i bardhe ne veri dhe perfundon ne venderdhjen e lumit Mirusha ne jug. Kryesisht ne popull nihet si fusha e Dresnikut dhe e Gremnikut.
 
*=== Lugina e Pagarushës ===
 
Lugina e Pagarushes eshte nje lugine qe ne veri ka formen e rrafshnaltes ne veri me lartesi deri 650m dhe pastaj ne jug shkon duke u thelluar dhe formon gryken e Semetishtit ku lartesia zbret deri ne 400 m. Kjo lugine gjendet mes maleve vargmaleve Zatriq -Shkoze-Grab ne perendim dhe jugperendim dhe maleve Gajrak dhe Gollushe ne verilindje dhe juglindje. Permes kesaj lugine kalon lumi Pagarushes qe pastaj merr emrin lumi i Breshancit. Kjo lugine ehste mjaft e thate dhe vetem ne ojesen jugore eshte zone me e bute dhe aluviale.
 
== Hidrografia ==
 
Treva e Llapushes eshte e pasur me lumjenje dhe perrenje. Rreth saj dhe neper te kalojne disa lumenje mjafte te rendesishem te Kosoves si Drini i bardhe ne perendim qe e pershkon kufirin e Llapushes nga venderdhja e lumit Kujavq ne veri e deri te venderdhja e lumit Mirusha ne jug. Pastaj lumi Klina ne veri nga fshati Murge e deri tek venderdhja e ketij lumi ne Drinin e bardhe tek qyteza e Klines. Lumi Kujavaq qe vjne nga bjeshket e Suhogerlles dhe kalon duje e formuar kufirin verior te LLapushes pergjate fshatit Kerrnine deri ne venderdhjen ne Drinin e bardhe. Lumi Mirusha si lumi me i rendesishem i kesaj treve qe pershkon permes kete treve nga malet e Bllaces e deri ne venderdhjen ne Dri te bardhe tek Guri i zi prane Volljakes. Lumi i Breshancit qe i mbledh perrejte lugines se Pagarsushes deri ne vendebashkimin me lumin e Suharekes per te formuar lumin Toplluha ne afersi te Reshtanit. Megjithëse kjo treve eshte e pasur edhe me perrenje shumica e perrenjeve sidomos gjate veres kane perurje shume te vogla ose edhe thahen, keshtu qe pjesa me e madhe e fushave te kesaj treve nuk mund te ujiten tokat. Fushat qe mund te ujiten jane kryesishte fusha e Gremnikut dhe fusha aluviale nga Banja deri ne Bubel, pergjate lumit Mirusha.
Line 82 ⟶ 83:
Arllati, Gjergjica, Negrovci, Vuqaku dhe Llapushniku. Tani me keto fshatra nihen si fshtrat te treves se Drenices (nuk numrohen).
 
Poashtu edhe fshtrat e komunes se Istogut deri ne lumin Kujavq si : Shalinovci, Polani, Osojani, Tuqepi, Banja, shtupeli, Bellqa dhe Kerrnina, dikur jane njohur si pjese e treves se Llapushes, por tani me shume pak njerez i njohin si pjese te kesaj treve, (pra nuk numrohen).
 
{{KO-gjeo-cung}}